دین جان من ائولی رندا شالءَ اِشکُت.
جی. دین جان اِشکنگ پێسرا بوت ءُ گِندگ رندا. دین جانءِ کرّا سر بوّگا پێسر، چه میلّے راها تئو دین جانءِ کندگ اِشکُتنت. بلاهێں، زنده‌دلیں کندگ، اَسلی والا، چه دلءِ جُهلانکءَ اَتکنت.
بچکندئےِ هم سکّ شئوک اَت. ءُ مُدام بچکندگا اَت. نازُرکێں زێبائێں بچکندے پورا پۆٹۆکاپی کتگ ءُ دین جانءِ دێما لِچّێنتگ‌اَت. بلے کنَدگ‌‌ئےِ سکّ وشّ اَتنت، بےمِسال.
ءُ چارگ‌‌ئےِ هم سکّ وشّ اَتنت. چمّ‌‌ئےِ سکّ ساپ اَتنت. سکّێں کَنسنٹریٹڈێں، مان‌چِتگێں نزَرے اَت‌‌ئےِ. چمّانی چارگ‌‌ئےِ سک دلکشّ اَت. انچۆ که دُچار کپتئے، چمّ‌‌ئےِ تئی چمّانی توتُکاں مێن شُتنت، ءُ بلاهێں ٹَهکے رُست. بے گپّےءَ. په کندگا هچّ گپّ، هچّ سئوَب پکار نه‌اَت.
اے زمانگءَ بی این ایم هکومتءَ اَت. ءُ بی ایس اوءِ مسترێں سنگت بی این ایمءِ وزیرانی مُنشی اَتنت ءُ کسترێں لیڈر اے مُنشیانی مُنشی. ما درُست یک نه یک وڑےءَ گۆں وزیر ءُ گزیراں بندۆک اَتێں. سیاستءِ مسترێں نزریاتی بهس بلڈۆزرءِ گنٹه، ٹێکه ءُ رلیف‌فنڈءِ پنچ ءُ دهێں هزارێں کلدارانی بهر ءُ بانگءِ تها کرَپشن اَت. دگه کارے، نکلی نئوکریءِ گرَگ اَت. بسّ پگار بگر ءُ هاسٹلءَ بنند، چرس بِکشّ، گۆلی بوَر. اِمتیان وت پاس بیت.
دین جانءِ زئی اے سیاستءِ هلاپ اَتنت. اشانی گپّ اش اَت که اے کاراں بلۆچ نیشنَلزمءِ جی ایچ کیو (ڈاکٹر مالک اینڈ کمپنی همے نامءَ نام کپتگ‌اَت، که پُشتءَ نِشتگ ءُ کاراں چَلائێنَگا اَتنت) ریاستءِ مَنشاءِ سرا کنگا اِنت. اے، چاگردءَ کرَپٹ کنگا ریاستءَ کُمَک کنگا اَنت ءُ بی ایس او اِشانی مُرگءِ فارم اِنت، چیپّک رۆدێنَگءِ جاگه اِنت. اشانی ڈیمانڈ اِش اَت که ”جی ایچ کیو چه بی ایس اوءَ وتی دستءَ بکَشّیت. بی ایس او باید اِنت آزاد ببیت.“
دین جانءِ زئیءِ سیاست هم وشّێنے اَت، دیوان هم مُدام زنده‌‌دلێن اَتنت. گپّ اَت. کندگ اَت. مسکرا اَت. نزاناں کَسےءَ دین جان زَهر گرَگا دیسته یا نه، بلے من یکّ رندے دیسته، لهتێں گنٹَهءَ مسلسل زَهرا زهر، یونیورسٹیءِ هاسٹلءَ.
جی ایچ کیوءَ په بی ایس اوءِ دارَگا منسور بلۆچ، که چُنت وهد اِنت اسٹوڈنٹے نه‌اَت، پدا آورتگ‌اَت ءُ بی ایس اوءِ چئیرمین کتگ‌اَت، که چه زوناں بگر تاں یونِٹ، تاں مرکزءَ دراهێں چیزّ سرجمیءَ انڈَرکَنٹرۆل ببنت. بی ایس او شال زونءِ اۆٹ بوتنت. دین جانءِ زئی هم اۆشتاتگ‌اَتنت، کپتنت. هرکَسءَ زانت چێا کپتگ‌اَنت؟ اۆٹءَ کپگءِ رۆچءَ، همے ائولی لهتێں گنٹهءَ دین جان سکّ زهر اَت. بلے تاں چُنتءَ؟
اشانی اۆٹءَ کپگءِ پائده، په من، اِش اَت که اے مُدام یونیورسٹیءِ هاسٹلءَ اَتکنت، بهس ءُ دیوانءَ. سیاست منا وشّ بوّگا اَت که جی ایچ کیوءِ هلاپءَ اَت، سیاسی نزریه، سیاسی تاریخ، سیاسی فلسفهءِ ڈِسکشن اَتنت. اے مزن مزنێں سیاسی لێکهانی هَزْم کنگ گْران اَت، دین جان که گۆن اَت، اَنچێں گپّ ءُ کِسّه دستیاب اَت که مردمءِ زهنی هازمه تازَه بوت.
یکّ نێمگے دین جانءِ زئیءِ دیوان اَت ءُ دومی نێمگا وزیرانی گاڑی شُت ءُ اَتکنت ءُ یکّ لۆڑے مُنشی‌اِش آورت ءُ یکّے بُرت. بُرزی لیڈرانی دیوان کۆٹیان اَتنت ءُ جهلی ورکرانی دیوان ڈَنّءَ. گِهما گهمی اَت. جاک اَت.
”هستاَت مێتگے،“ دین جانءِ دیوانءَ یکّےءَ دپءَ رێتْک. ”اے مێتگءِ سجّهێں مردم پٹَکّ اَتنت. نزّیکءَ دگه مێتگے هستاَت ءُ اۆدءِ مردم سکّ بُرز اَتنت. دوئێں مێتگانی نیامءَ مُدام مکابله اَت. کَلاگ بندءُکائیءِ. برے اے مێتگءَ مئیچ اَت، برے آ مێتگءَ.
یک رندے بُرزێں مردک مئیچےءَ پٹکّێنانی مێتگءَ آتکنت. مێزباناں مهمان که دست گِپتنت، چه مێزباناں یکّےءَ گۆں مهمانےءَ گپّے جت. اے مهمانءَ اے دێم ءُ آ دێما انچۆ چارِت پورا گارێں مُهرَگے شۆهازا اِنت. گُڈّیءَ هبر کنۆکءِ نێمگا چارِت ءُ گُشت‌‌ئےِ: ’اِه، تئو اِدائے؟ پورا منی شلوارءِ کیسّگائے. تئو گپّے جت؟‘“ هاسٹل ٹََهکاں بَڈّا زُرت.
کندَگ که کَمّے اێر نِشت، ”گڑا پٹَکّێں مردا دست پێشانیءَ کت ءُ انچۆ مردءِ نێمگا چارِت پورا رێکستانءَ، گارێں دلوَتے پَٹّگا اِنت، گُشی: ’اَبّئے…، اُستاد تئی ٹولّ سَکّ دور اِنت. جهلی نێمگا هارِنے بلگّیت، اِشکنئے؟‘“ ءُ ما رێک بوتێں کندَگا.
هئیر. سال ءُ ماه دێرءَ گوَزنت، دپءِ هبر زوتّ. بلۆچ سیاستءَ تاب وارت، نۆکێں نیشنلزم ءُ نۆکێں نیشلسٹ دێما اَتک، جی ایچ کیو هم گێشتر بوتنت. دین جانءِ زئیانءَ هُداءَ وتی بی ایس اویے داتگ‌اَت که نام‌‌ئےِ ”آزاد“ اَت، بی این ایم ءُ پارٹی‌‌اِش بوت. من شُتاں مشکتءَ.
گُڈّی رندا من دین جان دو هزار ءُ نُهءَ اِشکت.
من دو سال مشکتءَ گوازێنتگ‌اَت ءُ چُٹّیاں مُلکءَ شُتگ‌اَتاں. من ءُ ساجد ”بام“ نامێں تاکےءِ سرا کارا اَتێں. تاکءِ همراهیءَ مئے دومی کار، که ما وتسرا زِمّه بَڈّا کتگ‌اَت، بێگواهێں مردمانی لِسٹ اَت. بلۆچ آزادی پسنداں شالءَ یو اینءِ اِنسانی همدردیءِ اداره، یو این ایچ سی آرءِ سرا همله کتگ‌اَت، یو اینءِ یک کارِندهے کُشتگ‌اَت ءُ امریکی شهری، یو این ایچ سی آرءِ کارنده، جان سولیکی‌اِش آوار جتگ ءُ بێگواه کرتگ‌اَت.
من ءُ ساجد لسبێله چئوکءَ گَردان اَتیں. اَناگها کَندگے رُست. بلاهێں ٹَهکے. کندَگءِ پداں گِران کنئے، ته دین جان اِنت، چپّێں آستونک تاں مُکّا لانتکه، راستێن تاں لنکُکاں یله اِنت، بٹَن پچ اَنت، یک نێمگے لالا مُنیر اِنت، یَک نێمگے خلیل. گَردان اَنت. بارێں چِه گپّےءِ سرا ٹهکے دات‌ئےِ، بلے شُگرے که ٹَهک‌ئےِ دات.
من اے رندی که چه بلیدهءَ در اَتکاں، چه لۆگءِ پێژگاهءَ بگر تاں مردماں، پَسانی بنجاهءِ هاکۆٹءَ بگر تاں مێتگءِ دُکّان، دُکّانانی دێمءِ مردم، کئور، درَچک، کۆه… هرچی که گِنداں، دلءَ جێڑگا آں که اے گُڈّی رند اِنت. نوں من اِشاں مُشکل اِنت که بگنداں. من که دین جان دیست، دلءَ گَلے چِت.
”چاهے ورێں، گِندئے؟“ بنداتی کندگاں رند پَٹانءِ هۆٹلءَ نِشتێں. گپّ هما اَتنت که زی ءُ پئیری گۆں غلام محمدءَ هم بوتگ‌اَتنت. وت جُست کننت که شمئے چے هئیال اِنت. نوں مردم دْرۆگ وَه بَست نکنت، وتی هئیالءَ گوَشیت. ”گُهے وَه بلاهێں وارتگ بلۆچ گَلاں. چه بلۆچءِ گُنجائشءَ سَک باز مستِرێں جنگے بلۆچانءَ سرا دات، اِشاں، هرکَسی که پئیسله بوته. اے لُنکه نه اێر برَگ بوت کنت ءُ نه شانَگ. چا ءُ مسترێں گنۆکی اِش که اِشیءِ رهائی کمیٹیءَ بی این ایم ءُ بی ایس اوءِ مردم مان شِردێنتگ‌اَنت…! پاکستان انّوں بلۆچءَ چۆ اِسپُستءَ رُنان کنت ءُ کسّ اِشیءَ ملامَت هم نکنت.“
لالا بی این ایمءِ اۆٹءَ کپتگ‌اَت. انّوں هامۆش اَت ءُ نِشتگ‌اَت. تَزبی دستءَ، دَست کُٹّءَ، سر جَهل ءُ تَزبیاں چاران. دَم په ساهت چَمّاں چِست کنت، چه چشمَکءِ سربرا ساجدءِ دپءَ چاریت، پدا سرا جَهل کنت ءُ تزبی تێزتر بنت. ”هاں، لالا. تئو هچّ نگوَشئے؟ پێشءِ جزبه نه‌اِنت تئی، اۆٹءَ کپتگئے، نوں زَهرئے بلکێں؟“
”هاهاهاهاهاها… هاهاهاهاها….“
لالا پدا لالا اِنت. پنجگورءَ بلدیاتی اۆٹءَ کپت، گُشی امریکی سامراجءِ سازِشے بوته. اے بری هم چێرێں لبزانی تها زاهِر کنگا اَت که منی دئور دئیَگءِ پُشتءَ مئے بُزری سنگت بوتگ‌اَنت. بلے کُهتی اَت اے گپّءَ که آ مردءَ که منا اۆٹءَ دئور دات، پارٹی‌ئےِ یله دات!
”لاهوتءِ مێڑه مئے نێمگاں مَشور اِنت،“ کندگ که اێر نِشت، دین جانءَ کِسّهے چِست کُت. ”مردم اِنت، جَگّا اِنت، سئوت اِنت، سئودا اِنت. مئے مێتَگءَ ابدالُکێں مَردے هست، اِشیءَ هر رۆچ که مێتگءَ کِسّه اِشکتنت، وتی پس‌ئےِ بها کتنت که من رئواں چاراں بارێں مێڑَه چی‌یے؟
مرد شُت، ته هر نێمگا مردم اِنت. مردم وَه هر جاگه هست، چشێں نۆکێں چیزّے نه‌اِنت.
رَشّ ءُ کَشّ اِنت. آ جاگهءَ که مردم باز بیت، وَه رشّ بیت.
دُکّان اَنت. اے هم هئیر.
اے نوں گَردان ءُ پَٹّان اِنت که اشانی تها مێڑه کجام اِنت، تاں بێگاه بیت، دستءَ کیسّگءَ بارت، ته بَٹوا گار اِنت. مرد زهرا زهر کئیت مێتگءَ. دومی رۆچءَ مردم جُست کننت که هالاں دئے، چۆن اَت مێڑه؟
مرد گُشیت هِچّ نێست. هُشکێں گپّ اَنت. دْرۆگ بندنت. اے مردم بَس منی بٹواءِ دُزّگا مُچّ بوتگ‌اَنت.“
هۆٹل ٹهکاں سرا زُرت ءُ من جێڑگا اَتاں که دین جانءَ اے مردم کُجا چێر دئیَنت. کۆهءَ برئوت، کۆه جکسنت. لۆگےءَ بندئِے بکنئے، هم انچۆ. اِشیءِ مُخبریءَ وَه کۆرے هم کُت کنت.
نوں چارده سال اِنت دین جان بندی اِنت. هرکَس زانت سرکارءِ کرّا، بلے کسّ نزانت کُجام جێلءَ اِنت ءُ چۆن اِنت؟ مردمءَ اَپسۆز بیت. هر مردمءِ رۆچ که کئیت، مردم اَنچۆ گَمیگ اِنت. بلے دین جانءِ رۆچءَ دگه اسَرے: بێگواه کنگ بوته، اے گپّ گْرێوائێنیت، بلے کئے؟ دین جان. نامءَ انچۆ اِشکنئے، دلءَ کندگے چِست بیت.
اے کندگانی واهُندءِ چۆ برگ ءُ چۆ بێگواه کنگ گُناهے. ءُ اے مردءِ پد نجنَگ هم گُناهے. برگءِ گُنهگارءَ هرکَس زانت. پد نجنَگءِ گُنهگار کئے اِنت؟ من؟ تئو؟ هر هما کَس که اے بێگواهیانی سرا هامۆش اِنت. دین جانءِ زندگی چه ما لَکّاں مردمءِ زندگیءَ آرام‌تِر اَت، اگں ما وتا گۆں آئیءَ دێم په دێم بکنێن ءُ بچارێں. کار. رۆزگار. اِزّت. مَکام. لۆگ. جاگه. چُکّ. هرچی. دین جانءَ بلۆٹِتێں، اے سیاست‌ئےِ یله دات کتگ‌اَت، بلے اے چمّ ءُ اے کندَگانی واهُند گۆں وتا دْرۆگ چۆں بِبندیت؟ دین جانءَ بلۆٹِتێں، مئے پئیما چه مُلکءَ دَر آتک‌ئےِ کتگ‌اَت، یا کۆه ءُ نزّیکێں مُلکاں چێر بوت‌ئےِ کتگ‌اَت، بلے اۆرناچءِ نادره‌ئےِ یله دات نکُتنت.
اگن من گار بوتێناں، یا تئو گار بوتێنئے ءُ دین جان ڈَنّءَ بوتێں، وتا دورئےِ داشتگ‌اَت؟
دین جانءِ کێس سکّێں مزنێں کێسے. مشور اِنت. پاکستانی میڈیا، کمیشن، اَدالت، ایمنسٹی، یو این… چه باز نێمگا اے کێسءِ سرا هبر بوته، هر سال کمپئین هم بیت، انگه دین جانءِ هچّ هال نێست. (دین جانءَ منی متلب، نوں، تهنا دین جان نه‌اِنت، سجهێں بێگواهێں دین جان اَنت.) هچّ اسر چێا کپَگا نه‌اِنت؟ چے کنگ ببیت؟
کمیشن، ادالت، پاکستانی میڈیا هما مُلکءِ تَهءِ چیزّ اَنت. آهانی هَدّ همێش اِنت. اۆدا یک کێسےءَرا همینکس اِسپیس برسیت که سابت ببیت که اے مردم سرکارءَ بُرته، گَنجے. ءُ اے کار بوته.
درمُلکءَ ایمنسٹی ءُ یو اینءِ ورکنگ گروپءَ کێس دَرج اِنت، متلب اگں کَسے کانونی کاررئوائی کنگ بلۆٹیت، په اے گپّءِ سابت کنگا زْیادهێں جنجالی‌یے نێست که دین جان سرکارءَ بُرته. گڑا؟
مارا وتی کَمپئینانی دێم تَرّینگ کپیت. مئے دیوانانی ایجنڈا اے رۆچءِ کَمپئینءِ کامیاب کنگءِ بدلءَ اِشانی پد جنَگ ببیت. اِشانی در گێجگءِ راه ءُ دَرانی شۆهاز ببیت که دگه چے کنگ بوت کنت؟ ما اے شۆهاز یله داتگ.
سَمّیءِ زئیءِ همّتءَ کمال اِنت که اے گپّءَ گار بئیَگ نئیلگا اَنت. اگں نه ما وَه سک دێر اِنت همّت دئور داته. مئے گپّ نوں یکّے: سرکار اِنت. زالمے. مزلومءِ دست چێا رَسیت؟ بلے چُش نه‌اِنت. ما چه بنداتءَ چُش نبوتگێں. پاکستان دو هزار پنچءَ هم همے زوراوَر بوته. بلے ما اے نبوتگێں. نوں ما کار یله داته. پمێشکا اے مردم انگه سرکارءِ بندیجاهاں آزارانی دێمپان اَنت.
Taj Baloch is a poet and linguist. He published the first anthology of his poetry in 2016 in both Roman and Arabic scripts. Baloch is the Coordinator of Human Rights Council of Balochistan.
He can be reached at @TajBloch
