گْوَستگێں امریکی سَدر هئیری ٹرومئینا گوشتگ‌اَت: ‹منا وتی مهلوکاتئے سرا بزّگَ بیت که چه هالتاکئے وانَگا همے وَشمَنّیا گرپتار اِنت که آ دنیائے چست و اێرانی بارئوا سرپد اِنت›.

دنیائے تها همک رۆچ هزاراں سیاسی، سماجی، ماشی چست و اێرَ بیت بله چه اِشاں تهنا لهتێں میڈیائے تها جاگه کرتَ کنت. میڈیا هما هالاں گچێنَ کنت که مهلوکاتا بگُڑێنَنت. پدا همے هال انچێں ڈرامایی رنگێا پێش دارگ یا نبیسگَ بنت که اِشانی هَکّیێں درۆشم پشتَ نکپیت. بازێں اهمێں هال یا چست و اێر میڈیائے تها جاگه کرتَ نکنت. پدا میڈیائے تها lobbying سَک باز اِنت. هما مردم، ٹۆلی یا پارٹی که آییئے اسَر و رسوک گێشتر اِنت، وتی کَسانا چه کسانێں هالا اخباراں یا ٹی ویا جاگهَ دنت، بله نِزۆر و ناتوانانی اهمێں هال هم دێما آتکَ نکننت. مسالئے هبرا الطاف حُسین اگن بشاکاریت، درهێں پاکستانی میڈیا رپۆرٹَ کنت چیا که پاکستانی میڈیائے بُنجل کراچی اِنت و کراچیا ایم کیو ایمئے هاکمی اِنت بله اگن بلۆچستانا آسے بکپیت، کَسّی گۆشا مۆرے هم نئوارت پرچا که بلۆچانی پاکستانی میڈیائے سرا چُشێں اسَرے نێست که وتا جاگه دات بکنت.

دنیائے تها میڈیائے کِرد اینچک شَر نبوتگ، اینچک که ساڑایَگ بئیگا اِنت. اے راستے که مرچیگێں دنیایا میڈیا چه هر چیزا زۆراوَرتِر اِنت چیا که مرچی اے واک میڈیائے دستا اِنت که کئے گَپَّ جنت، چے گپَّ جنت و تاں چینچک دێرا گپَّ جنت بله اے اَنچاێں گپے که میڈیا لَس مهلوکئے آواز اِنت. تاں اے وهدی میڈیا سیاستدان و مزنێں بِزنِس کمپنیانی کاسِدیئے کارا کنگا اِنت (اِشتهارانی شِکلا). تئو ٹی ویا بچار یا اخبار بوان، گێشترێن هال همے سرهالانی چَپّ و چاگردا چکَرّنت که پِلاں سیاستدانا چۆ گوَشت، پِلاں سیاستدان گۆں پِلانیا دُچار کَپت، پِلاں ملکئے سَدر پِلاں جاگها دئورها شُتگ، پِلاں ملکئے سروزیرا پِلاں ملکئے سرا اے بُهتام جت یا اے که پِلاں سیاسی سَرۆکا پِلانیئے بارئوا چۆ گوَشت.

اگن سیاستدان و بزنِس کمپنیانی کاسدیئے بدلا میڈیایا مهلوکاتارا آیانی چَپّ و چاگرد یا دنیائے مان گیشِّتگێں سیاسی، ماشی و سماجی جێڑهانی سرپد بئیگا کُمَک بکتێں ته مرچی دنیائے جاوَر باز شَرتِر اتنت. مسالئے هبرا، اگن یک سیاسی لیڈرے گۆں دومی سیاسی سرۆکا دُچارَ کپیت، ته تهنا همے هال وانۆک، چارۆک یا گۆش دارۆکاں سَر کنگ مبیت، بلکێں اهوالکارانی اَسل کار اے ببیت که همے واکیَهئے رێس و پَرّێسا بکننت تانکه مهلوکا وتی ڈیلّه (opinion)جۆڑ کنگا آسانی ببیت. دومی اِش که میڈیا لَس مهلوکئے آواز بوتَ کنت، آیانی ڈیلّه یا جێڑهاں سیاستدانان سَر کُرتَ کنت. یَک جمهۆری چاگردێا الّمی اِنت لَس مهلوکارا اے مۆه دئیگ ببیت که آ وتی ملکئے سیاسی و ماشی پالیسیانی سرا اێراد بگیپت، آیانی بارئوا وتی هئیالاں دَرشان بکنت بله ما گِندێں که میڈیا گێشِ وزیر و گَزیر یا اپوزیشنئے سیاسی سَرۆکاں نه‌اِنت. په اِشیا اے اُزر بندگَ بیت که اے وزیر یا اپوزیشنئے سرۆک مهلوکا گچێن کرتگ‌اَنت، پمێشکا اے مهلوکاتئے جهگیر (نماینده) اَنت، آیانی آواز اَنت، بله اگن هَکّێنا بکنئے اے مهلوکاتا همے واستا گچێن کرتگ‌اَنت که همے گچێن کنگی بوتگ‌اَنت. اگن یک هنکێنێا دو یا سئے سیاستدان اۆٹا اۆشتاتگ، ته اے مهلوکاتئے مجبوری اِنت که چه همێشاں یکّێا اۆٹ بدنت. اِشیئے مانا اے نه‌اِنت که لَس مهلوک اے سیاستدانانی هر گپ و هر اَمَلا تِپاکَ داریت. پدا پاکستانئے وڑێں مُلکێا که اۆدا مهلوکاتئے مزنێں، بلکێں گێشتری بهر گچێنکاریاں بهرَ نزوریت، اۆدا میڈیائے اے نیمّۆنا بُنے نێست که سیاستدان لَس مهلوکئے جهگیر اَنت، آیانی آواز اَنت.

چۆ که سیاستدان همے سرپدَ بنت که ماں گیشّتگێں ماشی و سیاسی جێڑهانی سرپدی چه لَس مهلوکئے وَسا ڈَنّ اِنت، پمێشکا آیانی مَنَّگ اِش اِنت که یک جمهۆری مُلکێۓ میڈیائے سرا رْیاستئے اَجاره‌داری ببیت تانکه مهلوکاتئے زِهن هما وڑا جۆڑ کنگ ببنت که سیاستدانَ لۆٹَنت. اے راست اِنت که لَس مهلوک مان گیشّتگێں سیاسی، ماشی و سماجی ماملهانی سرپدیا نداریت، بله اے هم راستے که آمێں سیاستدان و بئیرئوکرئیٹ هم چُشێں بودیگێں نه‌اَنت که اے ماملهاں سرپد ببنت. مسالئے گَپّا، پاکستانئے چُنت سیاستدان taxation ئے ره و رهبنداں سرپد اِنت؟ زاهر اِنت اے زَگرێں ماشی ماملهے و اشیا بێدِ ماشیاتئے زانتکارێا کَس سرپدَ نبیت بله همے سیاستدان taxation ئے سرا بلاه بلاهێں بٹاکئے جنَگا دمَ نبَرنت. پمێشکا اے نیمۆن پۆچے که مهلوکات ماں گیشّتگێں ماشی و سیاسی مامِلَهاں سرپد نه‌اِنت پمێشکا نئواں آ ملکئے ماشی و سیاسی پئیسلهانی سرا اسَراَنداز ببنت، بلکێں میڈیائے سێوَنجا سیاستدان و “اے دگرانی” کرتگێں پئیسله آیاں مَنّاێنَگ ببنت.

چۆ نه‌اِنت که لَس مهلوکا میڈیائے تها هچ وڑێں نمایندگی نێست. برے برے فئون کال، کاگد یا رهگوَزی مردمانی جُست و پُرسا لَس مهلوکئے آواز هم دێما آرگَ بیت بله بَژنی گپ اِش اِنت که میڈیائے دروازگ په لَس مهلوکا برے برے و کَلَه کلَهے پچَ بیت بله په سیاستدان و زَردارێں بِزنِس کمپنیاں مُدام و پورهیا پچ اِنت. اے هسابا مهلوکات سیاستدانانی سرا کم و سیاستدان مهلوکاتئے سرا گێش اسَراَندازَ بیت.

میڈیائے سرا سیاستدانانی اجاره‌داریئے وجَها باز وهدا راستێں هال چێرَ تَرّنت. هر ملک چه میڈیائے سێوَنجا (وسیلها) وتی مهلوکاتا همے باوَرَ کناێنیت که آ دنیائے اَمن‌پسُندتِرێن و شَرتِرێں مُلک اِنت و دژمنێں ملکانی بارئوا انچێں پرۆپِکنڈه کنگَ بیت که گوَشئے آ مُلکاں انسانئے بدلا اِبلێسئے نَسل آباد اِنت. هندوستانا هر سِلکاریے ببیت، آییئے مئیار پاکستانا تَرّێنَگَ بیت و همے هسابا پاکستانئے تها هر شِدّت و داوا هندوستانئے پَندَلانی بَروَرد ڈسّگَ بیت. اِدا ‹مُلک‌دۆستی›ۓ ناما میڈیا چه هر پئیمئے اِخلاکیات و راستیئے کَدران سرَ گوَزیت.

همے مردماں که میڈیائے لَگام دَستا اِنت، آ وتی سیت و نَپئے بُنیادا یک جێڑهے میڈیایا چِستَ کننت و پدا وتی پایدها گاری هم کننت. مرچی پاکستان بازێں جێڑهانی دێمپان اِنت، چۆ که گَریبی امیری، مزهبی شِدّت‌پسُندی، کئومی گُلامی، ڈِکٹێٹَرشِپ، سوبایی وتواکی. برے تئو چارئے هر دمان ٹی ویا سوبایی وتواکیئے سرهالا جاک و کوکار اِنت بله اناگها اے سرهال پُشتا دئور دئیگَ بیت و مهلوکات بێهئیالَ بیت که پاکستانا سوبایی وتواکی یک مسلهے هست‌اَت. جامَه هَپسَهۓ سرا اپرێشنئے رۆچاں همے مردمانی که اَرس نبَدَگا اتنت، چیزے رۆچا رَند چیف جَسٹِسئے بهالیئے شادهاں ناچا بنت. چۆ پرچا؟ پرچا میڈیائے تها اناگها یک مسلهے چستَ بیت و پدا اناگها گار هم بیت؟ زانا سوبایی وتواکی یک یا دو رۆچی جێڑهے اَت که آتک و شُت؟ اِشیئے وجَه اِش اِنت که یک ‹چێرێں دستے› جێڑهاں میڈیائے تها چِستَ کنت و پدا گارَ کنت.

اے هسابا نه میڈیا لَس مهلوکا راستێں هالاں سَر کنَگا اِنت و نه مهلوکاتئے آوازا دێما آرَگا اِنت. بزاں میڈیائے مَهار یک کسانێں زَردار و اسَردارێں تبکَهێئے دستا اِنت. نوں لَس مهلوک چے بکنت؟ یا وه میڈیائے هر هالئے سرا باوَر بکنت یا نه ٹی وی بچاریت و نه هالتاک بوانیت. بزان چه وتی چَپّ و چاگِردئے چِست و اێراں چَٹ بسِدیت.

سئیمی راهے هم هست اِنت، که تاریخی کتاب بوانیت. دنیائے مزنێں زانتکاراں بوانیت و راستێں جاوَراں وت سرپد ببیت بله زاهر اِنت که سئیمی راه چه لَس مهلوکئے وَسا ڈَنّ اِنت. نه آییئے کِرّا اێنچک وهد هست و نه آ هُبّ و واهگ که دراهێں رۆچ بنندیت کتاب بوانیت. دومی راه هم دَردا نئوارت. پمێشکا بێدِ اِشیا مهلوکاتئے کِرّا دگه هچ راه پَشت نکپتگ که آ میڈیائے هر درۆگ و راستئے سرا باوَر بکنت.