گپےءِ تہا نامگال باز وہدا کارگِر بزاں فاعل بیت، باز وہدا کارزَد یا مفعول، ءُ باز وہدا گوناپگال یا کہ ایڈجیکٹیو۔ بلوچ کہ وت بلوچیءَ ہبر کنت، اے گپءِ ہیالءَ نہ بیت کہ منی کجام گپءِ تہا کجام نامگالءِ دَرشان (ناؤن کیسز) پہ چونی بُوّگا اِنت۔ اے گپ تہنا پہ بلوچءَ نا، ہر زبانءِ مردمءَ اَنچُش اِنت۔ مردمے کہ چہ کسانیءَ ہما زبانءَ ہبر کنانءُ پیداک اِنت، آ وتی زبانءِ گرامرءَ شریءِ سرا زانت، وتی گپ ئِے بے مانا نَبنت۔ بلے اسلءَ نامگالءِ ہمک دَرشانءَ یا کہ نائون کیسءَ یک نشانی یے ہست بیت۔
بلوچیءِ نامگال، گپانی تہا گیشتر پَنچ رنگءَ وتا دَرشان کنت؛
1۔ بُندَرشان، نامگالءِ ہما شکل کہ دگہ ہچ چُنڈ ئِے پِر نیست۔
ہما گپ یا جُملہ کہ اودا مفعول یا کارزَدءِ زلورت نہ اِنت، اودا نامگال کارگِر یا کہ فاعل اِنت۔ بزاں کارءِ کنوک اِنت۔ چو کہ ”زاہد اَتک“۔
انوگینءُ آئوکیں زمانگءِ ہما گپانی تہا کہ اودا کارزَد یا مفعول پکار اِنت، اودا ہم نامگالءِ بُنی دروشم کہ کئیت تہ فاعل یا کہ کارگِر بیت، چو کہ ”مُرگ بال کننت“۔
گوَستگیں زمانگءِ گپانی تہا تَچکیں کارزَد بیت، چو کہ ”پتءَ چُک دیست“۔ ادا پت ہم نامگالےءُ چُک ہم۔ بلے چُکءِ نامگالءَ را ہچ دگہ ٹُکُّر کہ پِر نیست، تہ تَچکیں کارزَد یا ڈائریکٹ آبجیکٹ اِنت۔
انّوگیں زمانگءِ تہا، نامگال کہ وتی بُندَرشانءِ تہا بیت تہ مُدام کارزَد اِنت، چو کہ ”من کتاب واناں“۔
2۔ گیش دَرشان۔ اے دَرشانءَ را سیادی ہم گوَشگ بیت۔ اشیءِ نشانی اِش اِنت کہ نامگالءِ دیما ”ءِ“ گیش بیت۔ چو کہ، ”ساجدءِ لوگ“۔
3۔ کاردَرشان۔ ہما وہدا کہ نامگالءِ دیما ”ءَ“ءِ ٹُکُّر پِر بیت۔ چو کہ ”زُبیرءَ۔۔۔“۔ ءُ ہروہدا کہ نامگالءِ دیما ”ءَ“ پِر بیت، تہ؛
۔ انوگیں زمانگءِ گالرِدانی تہا تَچکیں کارزَد اِنت، چو کہ ”من زُبیرءَ گِنداں“۔
۔ انوگیں زمانگءِ رہبندانی تہا نِتَچکیں کارزَد یا کہ اِنڈائریکٹ آبجیکٹ بیت، چو کہ ”چُک، کتابءَ وتی سنگتءَ را دَنت“۔
۔ گْوَستءِ گالردءُ گپانی تہا کارگِر یا فاعل اِنت، چو کہ ”پتءَ وتی چُک دیست“۔
۔ جاگہءَ شون دَنت، چو کہ ”من شہرءَ رواں“۔
نامگالءِ کاردَرشان، اسلءَ گیش دَرشانءُ جاہ دَرشانءِ ہواریں شکلے ہَم۔
4۔ زَد دَرشان۔ ہما وہدا کہ نامگالءِ دیما ”ءَ را“ پِر کنگ بہ بیت۔ گپانی تہا اے چُنڈ چوناہا تہنا گوَستگیں زمانگءِ تہا پہ نِتَچیں کارزدءَ کارمرز بیت، بلے باز جاگہءَ پہ انوگینءُ آئوکیں زمانگءَ ہم گوَشگ بیت، چو کہ ”چُکءَ وتی کتاب سنگتءَ را دات“ یا کہ ”چک کتابءَ وتی سنگتءَ را دَنت“۔
5۔ جاہ دَرشان۔ ہما وہدا کہ نامگالءِ دیما ”ءَ“ پِرَ بیت، تہ اے کاردَرشان ہم بیت، انچو کہ بُرزءَ سئیمی نمبرءَ نبشتہ اِنت، بلے جاہ دَرشانءِ نشانی ہم ہمیش اِنت۔ چو کہ ”من تئیءَ نیاہاں“، یا کہ ”شُما مئیگءَ چیا آتکگ اِت“۔
لَبزلَڑ؛
| انگریزی | بلوچی |
| Noun | نامگال |
| Case | دَرشان |
| Subject | کارگِر |
| Object | کارزَد |
| Adjective | گوناپگال |
| Present Tense | انوگیں زمانگ |
| Future Tense | آئوکیں زمانگ |
| Past Tense | گوستگیں زمانگ |
| Direct Object | تَچکیں کارزَد |
| Indirect Object | نِتَچکیں کارزَد |
| Direct/Nominative case | بُندَرشان |
| Genitive Case | گیش دَرشان |
| Oblique Case | کاردَرشان |
| Object Case | زَد دَرشان |
| Locative Case | جاہ دَرشان |
Taj Baloch is a poet and linguist. He published the first anthology of his poetry in 2016 in both Roman and Arabic scripts. Baloch is the Coordinator of Human Rights Council of Balochistan.
He can be reached at @TajBloch
