اے انٹرویو کارنیگی انڈوومنٹ فار انٹرنیشنل پیس ءَ شنگ کتہ ءُ تاج بلوچ ءَ بلوچی ءَ ترّینتہ۔
انچو کہ میاں رودرآتک (مڈل ایسٹ)ءَ تبدیلیانی سِکینءِ راہءُ در گوں تینزیءَ بدل بُوان اَنت، سعودی عربءَ وتی درمُلکی (خارجہ) پالیسیءِ رویہ ترُند تِر کتہ۔ کارنیگی اِنڈوومنٹ فار اینٹرنیشنل پِیسءِ مِڈل ایست ایسوسی ایٹ، پیری کَمّاک ءِ رِدءَ پالیسانی تہا اے رنگیں تبدیلی سعودیہ ءِ واجہیں خاندان، ایرانءِ [آہانی مُلک ءِ تہا] ”خانہ جنگیانءَ دیما بَرَگ، فرقہ واریتءَ را ہَوا دیگ، ایمنیءَ را نِزور کنگ“ءِ پالیسیءِ ضِدءُ کُنّتءَ پدّر کنت۔ کمّاک گُشیت کہ بِل تُری کہ لہتیں وَہد اِنت امریکہ ءُ سعودیہ ءِ تعلق سَرد تَرّ اِتگ اَنت، بلے ”سعودیہ عرب ءَ را چہ امریکہ ءَ شَترتریں دگہ شِمہیں سیکورٹی ہمراہدارے نہ رسیت“۔
چائیپر بریف: سعودی عرب ءِ روچ پہ روچ تُرند تّرانیں درملکی پالیسی (یمنءَ دور کنگ، لبنانءِ رہشونی ءُ کُمک ءِ بند کنگ، سوریا ءَ فوجی ایکشنءِ بیہار)، داں چے حدءَ اے دمگ ءَ ایران ءِ کار ءُ کِردانی ری ایکشن اِنت؟
پیری کماک: منی ہیال ءَ سعودی عرب ءِ نوکیں ترْندی آئی ءِ وت بیسہی ءَ ناں بلکیں آ دَمَگانی پُرشت ءُ پرْوش ءِ سرا آئی ءِ پریشانی ءَ زاہر کنت۔ سعودی عرب گشیت کہ اے دمگءِ ملکانی تہا اے درہیں پرشتءُ پروش ءِ سَوَب، ایرانءِ ماں سوریا، عراق ءُ لبنان ءَ خانہ جنگیانی چست کنگ، فرقہ واریتءَ را دیما برگ ءُ اے ملکانی ایمنی ءَ را نزورتر کنگءِ پالیسی اِنت۔ سعودی عرب اے بُحران ءِ سرا چہ امریکہ ءِ سَردیں رویہ ءَ ہم نَکانسُر اِنت۔ بدقسمتی ایش کہ سعودی عرب ءَ رد عمل آس ءَ را گنتر جَمبور کُتگ۔ مثال ء حبرءَ چاردہ ماہ ءَ پیسر سعودی عرب ءَ کہ یمنءَ دؤر کُت، اشی ءِ آسرءَ سکیں مزنیں انسانی بحرانے وَدی بوت۔ ہزاراں عام مردم کُشگ بوت، بیست لَکھ ءَ گیش در پہ در بوت، ءُ پدا ہم سعودی عرب ءَ وتی مکسد ءَ زیادہیں کامیابی یے نہ بوت۔
اصل ءَ سعودی عرب ءُ ایران ءِ دپجاکی سک دلچسپ انت۔ ایرانءِ نِزّءَ سعودی عرب مذہبی انتہا پسندی ءِ کُمک کنوک اِنت ءُ داعش اصل ءَ سعودی عرب ءِ قدامت پسندیں لیکہ (ڈاکٹرائن)، وہابی فرقہ ءِ بالادستی ءِ پالیسیانی دیمروی کتگیں شکل اِنت۔ چہ دوئیں سَراں یکےءَ ہم اے بلاہیں جنگ ءُ جدلانی چست بوگ ءِ تہا وتی جند ءِ کُتگیں کارانی ہَکّ ءُ دلیں آسر ءِ چارگ ءِ سِنچ نیست۔
چائیپر بریف: امریکہءُ سعودی عربءِ تعلق انوں چون اِنت؟ تو گشئے کہ سعودی عرب گوں روس، مصر یا حتیٰ اسرائیل ءِ ڈولیں اِندگہ طاقتے ءِ گوما نوکیں ءُ مْہکم تریں اتحادے جوڑ کنت؟
پیری کماک: گپ ءَ اگں گوْنڈ بہ گرئے، مُشکُل اِنت۔ یک نیمگے وَ سعودی عرب ءَ چہ 2010 ءَ یَک ایگریمنٹ یے سائن کُتہ کہ چہ امریکہ ءَ سَد کروڈ ڈالرءِ فوجی سامان بہا زوریت۔ گوں یکے دومی ءَ سلامتی ءُ انٹیلی جنسءِ سرا ہَمکاری وَ مُدام مُہکم بوتہ ءُ ہست اِنت۔ صدر اوبامہءَ گوں سعودی عربءِ بادشاہ ءَ چار رَندا گِند ءُ گِدار کتہ۔ سکریٹری آف اسٹیٹ جان کیری وَ چہ اِندگہ درہیں وزیر خارجہاں گیشتر گوں سعودی وزیر خارجہ عادل الجُبیرءَ شورءُ سَلاہ کنت۔
پدا ہم امریکہ ءُ سعودی عرب ءِ تعلقات چہ مشترکہ معیارءَ گیش مشترکہ مفاد ءِ بنیاد ءَ اَنت ءُ اے ”مفاداتی“ تہا سکیں اہمیں بدلی آہان اِنت۔ امریکہ، مڈل ایسٹءَ، چہ بیست ءُ پنچ سال ءَ گیش ءَ یَک شلین ءُ مزنیں حدے ءَ ناکامیں ملٹری چست ءُ ایرے ءَ مُشکول بوتہ ءُ امریکہ نوں دگہ بحرانے ءَ وتا مان شِردینَگ نہ لوٹیت۔ دمگ ءِ غیر مستحکم بوگ ءِ سَوَبانی سرا امریکہ ءُ سعودی عرب ءِ نقطہ نظر ہم مختلف اَنت ءُ اے جیڑہانی گیشءُ گیوارءِ سرا ہم، خاص ایران ءِ بابتءَ۔ گوں امریکن شیل ریوولوشن ءِ پادآہگا اناگہہ ءَ دوئیں ملک معاشی مقابلہےءَ بوت اَنت۔ ءُ ظاہر اِنت، کانگریس ءِ نائن الیون ءِ جوائنٹ انکوائری ءِ بیستءُ ہَشت تاکدیم ءِ کلاسیفائیڈ رپورٹ ہم یک جیڑہے، کہ اشی ءِ تہا گشگ بوتہ کہ کساس پانزدہ سعودی حملہ آورءُ سعودی اپسرانی نیام ءَ نزیکیءِ امکان ہم ہست۔
امریکہ ءِ اسٹریٹجک تحفظ ءَ را تاریخی باورءُ اوستے دئیگءَ پَد، مردمءِ سمجھ ءَ کئیت وہدے سعودی عرب وتی جند ءُ پجارءَ باز جہتی کنگ ءِ جہد ءَ بکنت۔ بلے اے چیزءَ ہم حدے ہست کہ اے چیز داں چُنت ءَ دیما شت کنت۔ روس ءُ سعودی عرب ءِ نیام ءَ سوریا ءِ پالیسی ءِ سرا دوری باز اِنت۔ اسرائیل ءُ فلسطین ءِ نیام ءَ چیزانی لونجانی اسرائیل ءُ سعودی ءِ نیام ءَ نزیکی ءِ امکاناں کمتِر کنت۔ مصر، کہ وت خلیجی ٹیکیانی سرا اِنت، وت رہشون بوگ ءِ واہگدار انت ءُ دگہ ہم بازیں جیڑہے ہست اَنت۔
چرے درہیں اوستویں طاقتانی تہا یکے ءِ بود ءُ توان ہم آ قد ءَ نہ اِنت کہ پہ سعودی عرب ءَ یک اہمیں سیکیورٹی ہمکارے بوت بکنت۔ من ہمے گشاں کہ جنوری ءَ کہ نوکیں صدر وتی کارءَ بندات کنت، تہ دوئیں ملک وتی نزیکیان ءَ نوکیں زندے دیگ ءِ واستا جہد کننت۔ بلے منا اے گپ ءِ سرا سِتک باور اِنت کہ ما نوں امریکہ سعودی عرب ءِ سیادیانی تہا یک نوکیں ”نارمل دورے“ءِ تہا ایں، کہ امریکہ ءُ سعودی عرب ہما جیڑہانی سرا گوں یکے دومی ءَ نزیکی ءَ برجاہ دارنت کہ دوئینانی مفاد ءَ اِنتءُ بازیں میاں استمانی ءُ دمگی جیڑہانی سرا گوں یکے دومیءَ اختلاف ہم دارنت۔
چائیپر بریف: سعودی عرب ءِ واجہیں خاندان ءِ تہی چستءُ ایرءُ جان نشینیءِ جیڑہ امریکہ ءِ خارجہ پالیسی ءِ سرا چے حد ءَ اثر دؤردنت، تئی ہیالءَ، خاص شہزادہ محمد ء سلمان ءِ چِست بوگ؟
پیری کماک: شہزادہ محمد ء سَلمان، سعودی بادشاہ ءِ دلپسندیں شہزادگ اِنت ءُ بادشاہی تخت ءِ ڈپٹی اِنت، درملکی ءُ ملکی پالیسیانی جوڑ کنگ ءِ سرا سکیں مزنیں اثرے ہست ئِے۔ اے حبر مردم ءِ سمجھ ءَ کئیت کہ سعودی عرب ءِ واجہیں خاندان ءِ بازیں مردمانی تہا طاقت ءِ اے رنگیں گردشءَ بازیں تُرس ءُ بیمے وَدی بیت، چیا کہ آہانی ہم سیاسی ءُ معاشی میراثے ہَست ہمے خاندان ءُ نظام ءِ تہا۔ آ چیز کہ تچکءَ صاف گِندگ بیت، اِش اِنت کہ وتی ذاتی نام ءُ ریپوٹیشن دو ہَم سَنگیں جہد ءِ سرا جَتگ اَنت: یمن ءَ فوجی دزمانگیجی، ءُ سعودیہ ءِ 2030ءِ وِژَن، کہ معیشتءِ سرجمی ءَ نوکسَریں چِست بوگ، کہ اشی ءِ دلجمیں کامیابیءِ سرا انگہ بازیں سوالے چست بوگا اِنت۔ ما دنیگہ اے کسہ ءِ ہلاسی وَ ندیستہ۔
چائیپر بریف: ٹیل ءِ قیمت ءِ کم بوگ ءَ سعودی عرب ءِ خرید کنگ ءِ توان کَمتِر کتہ (خاص دفاعی اوزار) ءُ چریشی ءَ سعودی عربءِ خارجہ پالیسیءِ حکمت عملیءِ سرا اثرے کپتہ؟
پیری کماک: اصلیں سوال وَ ایش اِنت کہ ٹیل ءِ قیمتءِ جیڑہ واقعی انچیں جیڑہے کہ چو گَردون ءَ گَردان بکنت ءُ چیزانی سرا اثر بکنت یا اے جیڑہ ءِ جندءِ نیچر چد ءُ گیش بُنیادی اِنت۔ چوں کہ کَس اے سوالءِ سرجمیں جواب ءَ نزانت، پمیشا اے گپ تچک اِنت کہ واجہ شہزادہ محمد کہ ”سعودیءِ 2030 ءِ وِژَن“ءِ گپءَ کنگا اِنت، اشیءِ تہا چہ ”ٹیلءَ رَند“ءِ معیشتءِ بنیاد ءَ گپ ءَ اِنت۔
2015ءَ سعودی عربءِ دفاعی خرچءُ دَرچ 82 بلین ڈالر بوتگ اَنت، چہ روس ئیگءَ ہم گیشتر اَنت۔ اے آئیءِ 600 بلین ڈالرءِ ایریں زَرانی سرا تِکّہ اِنت، ءُ یمنءِ سرا آئی ءِ فوجی اپریشن ءُ اے دمگاں آئی ءِ اندگہ مستریں پالیسیان ءَ برابر دارگءِ واستا داں وہدےءَ بَسّ اَنت۔ بلے بجٹءِ سالانہ خسارہ کساس 90بلین ڈالرءَ سر بوتہءُ ہمے لہتیں ماہانی تہا مزن مزنیں ریٹنگ ایجنسیاں سعودی عربءِ کریڈٹ ریٹنگ سَک ڈائون گریڈ کتہ۔ ٹیلءِ قیمتانی دراج کَشیءَ سعودی عربءِ ملکی ءُ درملکی پالیسی تکانسُر کرتگ اَنت۔
چائیپر بریف: گُڑا سعودی عرب خطہءِ تہا انچو جارحانہ رنگےءَ وتا برجاہ داریت؟ امریکہ سعودی عربءِ اے رنگیں کردارءَ چون چاریت؟
پیری کماک: سعودی عربءُ ایرانءِ نیامءَ کشّءُ چیل دیر اِنت ہمے رنگءَ اَنت، انچو کہ انّون اَنت۔ منی ہیالءِ تئی سوالءِ جواب ”ہئو“ اِنت۔ 2400 سالءَ گیش اِنت تھوسڈائڈِزءَ نبشتہ کتہ کہ پیلوپونیسَس جنگ ”اتھینیانی طاقتءِ ودّگءُ اے طاقتءِ ودگءِ سرا سپارٹاءِ لپرزگیءِ سوبءَ چِست بوتہ“۔ خیج فارسءَ، مرچی صورتحال تقریبا ہمے رنگ اِنت۔ امریکہ ایرانءِ نیامءَ کہ چہ گوستگیں سالءِ نیوکلئیر معاہدءَ، ہما مفاہمتے بندات بوتہ، اشیءِ سرا سعودی عربءِ لپرزگی بے بنیاد اِنت۔ پدا ہم، چہ اے معاہدہانی آسرءَ ایرانءَ پہ وتی قومی طاقتءِ ودّینگءَ یک مزنیں دراج مُدّتیں پندے دیما اِںت، اگاں ایران وتی جندءِ سیاسیءُ معاشی بے رہبندیاں شَر کت بکنتءُ ریاستانی نیامءَ ہم بَستگیءِ عالمی راہءَ روان بکنت۔
منی حیالءَ امریکہ بائد اِنت دور بچاریتءُ گوں سعودی عربءَ دو ہَمسَنگیں کِشکءَ روان بکنت۔ اول، امریکہ بائد اِنت کہ سعودی عربءَ را خارجی دفاعءِ سرا دِلجَمی دیان بکنت، انچو کہ پیشءَ بوتہ، ءُ اے گپءَ ہم گُشان بکنت کہ ایرانءِ نوکلئیر معاہدہ سوریاءُ خطہءِ تہا ایرانءِ بے لگامیں کارءُ کِردانی واستا اجازت نامہے نہ بیت۔
دومی، امریکہ بائد اِنت اے گپءَ سعودیہءَ سرپد بکنت کہ مڈل ایسٹءَ ابدمانیں استحکامءِ واستا الّمی اِنت کہ سعودی عرب وتی چیزانی چارگءِ طریقہءَ بدل بکنت۔ انوگیں زوت کنگی کارانی تہا یکے ایش اِنت کہ سعودی عربءُ ایرانءِ نیامءَ کشءُ چیل نَرم تِر کنگ بہ بیت۔ چریشیءَ مذہبی شدت پسندی کم بیتءُ سوریا، عراق، یمنءُ اندگہ جاگہاں ڈپلومیٹک راہءُ درانی بنیادءَ سیاسی راہے درآہان کنت۔ آ کار کہ گیش دیرپا بوت کنت ایش اِنت کہ سعودی عربءُ دمگءِ اِندگہ ایکٹرز بائد اِنت دمگءِ تہا سیاسی انتظامانءَ شِہمیں کُمکے بکننت، چریشیءَ طاقت بہرءُ بانگ بیتءُ مستر یکے نہ بیت، گورنمنٹ ہمک جیڑہانی سرا گیش جلدی کار کت کننت، ءُ شاہگانیں معاشی نظامے جوڑ بیت، ءُ اے درہیں چیز دمگءِ تہا مذہبی بنیادپرستیءِ نادراہیءِ علاج اَنت۔
Taj Baloch is a poet and linguist. He published the first anthology of his poetry in 2016 in both Roman and Arabic scripts. Baloch is the Coordinator of Human Rights Council of Balochistan.
He can be reached at @TajBloch
