ڈان سائمنءِ 2007 ءِ ناوَل ”دی ٹِرر“ءِ سرا جوڑ بوتگیں لُکّیں ٹی وی سیریز که همے نامءَ ایم سیءِ بئینَرءِ چیرا جوڑ بوته، چه وتی تهرءِ شَرتریں سیریزاں یکّے. اِشیءِ توکا سَکّ باز تیم و بُنگپّ هئوار گیجگ بوتگ.

سُروکیں اَکس یا تامُرکاریءِ تها، اینچُک بُنگپّءِ نیامءَ په هَملِسونی کسّهءِ دیما برگ وت مزنیں کارے. اَسلءَ کسّه‌کاریءَ نبشته‌کار لبز کارمرز کنت، بلے تامُرکاریءِ توکا کسّه تهنا لبز و اِسکرِپٹءِ پابند نه‌اِنت، اکس، رنگ، ایکسپریشَن، اداکاری و سینِماٹوگرافِک ایکسپریشَنانی سرا هم کسّه دیما برگ کپیت. برے برے اِشانی درمیانءَ یکّ بئیلِنسےءِ دارگ گران بیت.

ڈانءِ ناوَل راستیں تاریخی واکیَهےءِ سرا اِنت. 1845 ءَ، انگلستانءِ امپائر، کِپٹن جان ایف رَنکلینءِ سروکیءَ دو بوجیگ، ایچ ایم ایس اربوس و ایچ ایم ایس ٹِرَرءَ آرکٹِکءَ پٹّ ءُ پولءَ راه دنت، همے اُمیدءَ که چه آرکٹِکءَ نوکیں راهے، یا ”نارت‌وِسٹرن پئیسِج“ءِ دَر گیجگءِ راهے در کپیت.

1845ءَ انگلستان دریاوَردی، سائنس ءُ ٹیکنالوجی ءُ دگه اِلم ءُ زانتءَ سکّ دیما بیت. اے همے زمانگ اِنت که انگریز ءُ اے دگه یورُپی کئوم، ایشیا و هندوستانءَ وتی کار ءُ بار ءُ وتی کالونیَل هکومتءِ بُنیاداں ایر کنگا بنت. وِکٹوریَئن دئور بیت. انگلستان یک دریاوَردیں اِمپائرے۔ انگلستانءَ سیاسی، سماجی و ماشی اِسٹرَکچر ھست۔ دومی نیمگا سائنسی اِلم ءُ ٹیکنالوجیءِ سرا بےکِساس بیسه بیت. اگں ما بگوَشیں که اے دئورءَ انگلستانءِ امپائر و آییئے چاگردءِ توکا سائنس یک نوکیں مزهبیےءِ شکلءَ دیما آتکگ، ما رد نبیں. اے زمانگءَ برٹِش اِمپائرءِ بوجیگ که پئوجی ءُ پٹّ ءُ پولی سپران در کاینت، اِشاں زولوجِسٹ، باٹَنِسٹ و دگه اِلمانی کئوّاس مان بیت که پٹّ ءُ پول بکننت و درچک و دار و دلوَتانی سئیمپَل جمه بکننت.

انگلستان، اے دوئیں بوجیگاں، که چه آ وهدءِ شَرتریں جنگی بوجیگان بنت، 129 مردم مان کنت ءُ اے سپرءَ دیم دنت. اِشانی تها لهتیں اَپسر بیت و اے دگه مردُم جانشو ءُ سپاهیگ بنت. اے دوئیں بوجیگ آرکٹِکءِ برپ‌بستگیں زِرءَ گٹّ بنت. اِشانی درُستیں مردم شُد و بیمّاری و سردیں موسمءِ آماچ بنت، مِرنت ءُ گار بنت. اِشانی کسّه ءُ پد ءُ نشان، آرکٹِکءِ نئیٹیو مردماں نِشان داتگ اَنت.

اگں اودءِ نئیٹیو مهلوکءِ هبر پیسرا گوش دارگ بوتیں، اے بوجیگ بلکیں باز وهدا پیسر در بکپتیننت، بلے سائنسی سورتءَ دیمرئوی کتگیں راج، پدمَنتگیں نئیٹیوانی هبران مان نئیارنت. اے بوجیگ، 2014 ءُ 2016ءَ، کیینڈاءِ سَرکارءَ، چه کئینڈیئن آرکٹِک زِرءَ دَر گیتکگ‌اَنت.

ھمے کسّهءِ سرا جوڑ بوتگیں ٹی وی سیریز، دی ٹِرَر، جَنراءِ هسابءَ بیمّناکیں تاریخی بزاں هارَر هِسٹورِک پلِمے هساب بیت. اسلءَ بیمّناکیں پِلمءِ تهرءِ تها تاب ءُ ریسیں سیاسی و سماجی و تاریخی مسلهانی سرا وتی هئیالانی درشان کنگءِ گُنجائش سکّ باز اِنت. پمیشکا، اگن ٹِرَر بیمّناکیں پلم جَنراءِ توکا مبوتیں، بلکیں گوں اینچُک باز تیما اِنساپ کُت ئِے نکُتگ‌اَت.

مسالءِ هبرا، 1845 ءِ پِدَرشاهی انگلستانءِ چاگِردءِ وتی سائنس ءُ وتی تهزیبءِ سرا باوَر مزهبءِ کدّءَ مهکم بیت. وتا سیوَلائیز و اے دگه مردماں بَربریئن هساب کنت. بلے سیوَلائیز و بَربَرءِ پَرک نازُرک اِنت. هما مردُم که سیوَلائیز بئیگءِ پئیمانَهاں گیشّینیت، آ هم بےوار که بیت، همے پئیمانَهاں پروشیت. مسالءِ هبرا، گُژنگیں مردمے تاں چُنت وهدا دُزّی نکنت که من سیوَلائیز آں؟ پدا تاریخءِ تها، مُدام، اینچُک کُشت ءُ کوش ءُ زالِمی که سیوَلائیز بئیگءِ داوا کنوکیں مهلوکءَ کتگ، بَربراں نکُتگ. انسان، نئیچر یا کُدرتءِ دیما بےبِستار اِنت. اے 129 ئیں سیوَلائیزیں انگریز آرکٹِکءِ برپ‌بستگیں زِرءَ که گٹّ بنت، وت‌ماں‌وتا جنگ کننت، وتی مُردگان وَرنت.

ٹِرَرءِ اولی بهر 10 کِست اِنت. تاں سئے کِستءَ چاروکاں لگّیت که کسّه سُست دیما رئوان اِنت و هما مردم که مروچاں فاسٹ اِنٹرٹئینمِنٹءِ منّوگر اَنت، بلکیں تیوگءَ چارت ئِے مکننت و نیما یله ئِے بکننت. پلاٹ و واکیَه په سُستگامی دیما رئوان اَنت، بلے اسلءَ، چه اے دابیں سینِماٹوگرافیءَ تامُرکار مارا پیش دارگ لوٹیت که آرکٹِکءِ برپ‌بستگیں زِرءَ گٹّیں مردُمانی زندگی چِه وڑا اوشتءِ آماچ بیت. وهد په آیاں سُست تَرّیت. گون اے دگه دُنیاءَ آیانی درُستیں رابِته هلاس بنت.

نوں مئے سیوَلائیزیشن ءُ گوں سماجءَ مئے رابِته مارا انسان جوڑ کنت. ما وتا ءُ وتی کِردءَ هر وهدا سماجءِ چمّءَ چارین و تپّاسیں. مردم که گوں چاگردءَ اے درُستیں رابِته و بند و بوجءَ سِندیت، زوتّ وتی جبَلّتءِ (بُنُکّی مارِشتءِ) نیمگا رئوت. پرچا که سیوَلائیزیشن یا کلچر دری ایلیمنٹ اَنت و اشانی رهبنداں چاگرد برجاه داریت، برے په سزا ءُ جزا، برے گوں اِخلاکی کدرءِ کئیلو ءُ پارسَنگان و برے په لَبّ و لالِچ. بلے چاگردءِ کئید ءُ بند که هلاس بنت، انسان پدا وتی بُنمارِشتءِ (جبَلّتءِ) نیمگا رئوت. گوں ایچ ایم ایس اِربوس و ٹِرَرءِ ناهُدا و جانشواں اَنچُش بیت.

کَسے ٹِرَر سیریزا بچاریت، گِندیت که تامُرکارا همے برپا گَٹّیں بوجیگانی لهتیں اِکسٹریم لانگ ائیریَل شاٹ گِپتگ. تامُرکار همے پیش دارگ لوٹیت که ما، اِنسانانی بستار کُدرتءِ دیما هِچ نه‌اِنت و ما ابرَمءِ (نئیچرءِ) دیما سکّ کسانیں. برپءَ گٹّیں بوجیگ، اِکسٹریم لانگ شاٹانی تها برپ‌بستگیں زِرءِ دیما سکّ کسان گِندگ بنت. شَرّیں تامُرکار جُهد کنت که اَکسانی یا سینِماٹوگرافیءِ سرا کسّه بیاریت و وتی بُنگپّءَ آشکار بکنت و اِسکرِپٹ، په کسّه‌کاریءَ لبزانی سرا کم تِکّه ببیت. اسلءَ، اکسانی سرا کسّه آرگ چه تامُرکاریءِ بنیادی لوٹ ءُ گَزراں یکّے.

ٹِرَر سیریزءِ تها تامُرکارءَ سکّ باز بُنگَپّ، که اِسکرِپٹءِ تها دست نجَتگ، آیانی شُبین ئِے مارا بسّ سینِماٹوگرافیءِ سرا پیش داشتگ. پمیشکا اے سیریز، کسّهءِ گوَشگءَ یا وتی بُنگپّانی پر ریچگءَ بسّ لبزانی سرا ڈِپِنڈِنٹ نه‌اِنت. سینِماٹوگرافیءِ اے وڑا کارمرز کنگ ٹِرَر سیریزءَ ڈِپت (جُهلانکی) دنت و آئیءِ تیمِٹِک و مانائی تک و پهناتاں (ڈائمنشناں) پراه و شاهگان کنت.

نوزدَهُمی کرنءَ انگریز و یورُپی کئوم ٹیکنالوجی ءُ اے دگه اِلماں سکّ دیما بنت. اے دئور مُهِم جوئی ءُ دنیاءِ نوکیں تک و پهناتانی در جنگءِ دئور بیت، پمیشکا وهدے چاروک ٹِرَرءَ چاریت، ماریت که اے مردمانی تالوک گوں وتی وهدءِ اِڈوانس تِریں سیوَلائیزیشنءَ اِنت. بلے اشانی اِڈوانس ٹیکنالوجی و بوجیگ آرکٹِک زِرءِ برپءِ دیما بےوَس بنت. پرچا که اے بوجیگ په (آپیں) زِرا گردگءَ جوڑ بوتگ‌اَنت، آرکٹِک زِر سجّهیں زمستانءَ برپ بیت و برے برے گرماگءَ هم آپ نبیت، اودا اے بوجیگ هچ کُت نکننت.

پدا اِسکرِپٹ نبشته‌کارءَ، سُست‌رئواجیں سینماٹوگرافیءِ سئوَبءَ درُستیں کارِستانی پُهته کنگءِ وهد ءُ موه هم رستگ. اِسکرین‌پلے سکّ مهکم اِنت. هر کردارءِ سکّ باز شَکسی پهناتی (پرسنَلیٹی ڈائمنشن) دَر گیتکگ. ما، مُدام که یکّ ءُ نیم یا 2 ساهتءِ پلمے چاریں، آئیءِ تها تاب ءُ ریسیں کارِستانی کمپلیکس کریکٹرءِ رودینگ و پُهته (بِلڈ) کنگءِ وهد ءُ موه کمّ اِنت. اگن ببیت هم، نبشته‌کار گوں سجّهیں کارستاں اِنساپ کت نکنت، آیانی درُستیں اِنسانی پهناتاں آشکار کت نکنت. بلے چو که ٹِرَر 10 کِست اِنت، اِسکرِپٹ رائیٹر و تامُرکارءَ سکّ باز موه رستگ که وتی کارستاں شَرّیءِ سرا ڈیویلَپ بکننت. پمیشکا چاروک هر کارِستءِ کسان کَسانیں شَکسی پهلو و اِخلاکی کَدراں آژناگ بیت و گوں آیاں وتی یک مُهکمیں رابِتهے داشت کنت.

ٹِرَرءِ تامُرکارءَ، سینِماٹوگرافیءِ سَرا دگه یکّ بُنگَپّے پجّارینتگ؛ همے پولکارانی اُهده (رینک) ءُ چاگردی شَرزات و کَمزاتیءِ پَرک (کلاس)، اِشانی زهنی و اخلاکی کدرانی پَرک. هر یکّےءِ زاتی لیکه و پَرسِپشن، که هر کردار چیزّاں چِه پئیما چاریت، جیڑهاں چون گِندیت، آئیءِ لیکه چے اِنت. اے کار ئِے بوجیگءِ تَنک و گَمپاپونسیں پُژدَرءَ کلوز شاٹ پِلمبَند کنگءِ سرا کتگ ءُ همے مینٹَل ڈائلیما و لیڈرشِپ کلاس کنفلِکٹ پدّر کتگ‌اَنت. چه اے جنگاں یکّے بوجیگءِ دوئیں کیپٹینانی نیامءَ رهبری ءُ دیدءِ، لیڈرشپ وِژنءِ پَرک اِنت.

دوئیں کیپٹینانی نیامءَ کَشّ ءُ چیلّ اِش بیت که ”دیما برئویں یا بیرَه بکَنیں.“ ائولی کیپٹین لوٹیت که ما هر وڑا دیما برئویں، بلّ تُرے یک بوجیگے هراب اِنت. دومی کپٹن، فرانسِس کروزیَر یک پراگماٹِسٹے ءُ همے تجویزءَ دنت که ما بیره بکنین ءُ پدا گرماگءَ، گوں مکمّل تئیاریءَ بیائیں، بلے اِشیءِ گپّ زورگ نبیت و ائولی کیپٹین، جان فرانکلین اے تجویزءَ نمَنّیت. په کروزیَرءَ مردمانی زندگی چه شان ءُ شئوکتءَ اِهم تر اِنت ءُ آ زانت که آرکٹِک چینچُک خترناک بوت کنت، زمستانءَ. کیپٹین کروزیَرءِ گپّ راست بیت، بلے گپّ ئِے اے واستا زورگ نبیت که انگلوسِکسَنے نه‌اِنت. انگلستانءَ اشانءَ آ سیاسی و سماجی ازّت نبیت که انگریز یا بریٹسان بیت، پمیشکا مستریں کیپٹین اے مردءِ گپّءَ گوش نداریت.

کروزیَرءِ هئیالءَ شرّیں لیڈرشپ اے چیزّءِ نام نه‌اِنت که مُدام بهادُر و ایڈوِنچَرسٹ ببیت. برے برے سروکءَ اَن پاپولر یا نئوَشّیں پئیسله هم کنگ کپیت، بِلّ تُرے اے پئیسله هما دمانءَ سکّ باز پُرکَشِش نبنت. بلے جان فرانکلین، انگلوسِکسَنے ءُ په آئیءَ سروکیءِ مستِریں شَرّی و اسول اِش اِنت که سروک بهادُر ببیت، دیما برئوت، نتُرس ببیت، هالت تُرے هرچے ببنت.

پدا همے کلوزاَپ شاٹ، که بوجیگءِ تها گِرگ بنت، مئے، اِنسانی لاشَهورءِ ءُ هما اخلاکی کدرانی درمیانءِ کشّ و چیلّءَ هم زاهِر کننت که چاگِردءِ سئوَبءَ جوڑ بنت.

پمیشکا هر کریکٹر پرسپِکٹیو په آئیءِ کردءَ جوازے بیت و آ هرچی که کننت، په آ کارءِ کنگا آیانی کِرّا شَرّیں رِیزنے بیت، هرکسی کِرّا یک انچیں سئوَبے بیت که آ وتی اَملءَ جَسٹیفائی کت کنت.

همے دوئیں بوجیگ اِربوس و ٹِرَر، اگن ما بچاریں، وتی وهدءِ انگریز چاگردءِ، آیانی کلاس ءُ آیانی سیاسی ءُ پئوجی هیرارکیءِ یک مائیکروکازمءِ ریپریزنٹیٹیو بنت.

اے دوئیں بوجیگ که آرکٹِکءَ اَنت، چه وتی سرڈگار انگلستانءَ هزاراں میل دور اَنت، بلے اے مردُم درُست انگریز چاگِردءِ نُمائنده اَنت. اشاں وتی همراهیءَ وتی چاگِردی و مزهبی و سیاسی رسم گون اَنت و اے مردُم همے نوکیں دُنیاءَ وتی مزهبی، وتی سیاسی ءُ چاگِردی منّوگِریانی لِنسءَ چارنت و تَپّاسنت. اشانی واستا هر چیزّ که چه اِشانی چاگردءَ جتا اِنت، آ ایلیئنے یا کَمتِر اِنت. پدا سائنسءِ سرا بیسه بئیگءِ وجها اے نئیچرءَ مان نئیارنت و هما ختره و چئیلنجاں مِس‌کیلکولیٹ کننت که آرکٹِک زِرءَ اشانی سرا کپت کننت.

بلے وهدے کم کمّءَ مردُماں اهساس بیت که ما چه هر وڑیں انسانی سیوَلائیزیشنءَ دوریں و برپءِ توکا گاریں، گُڑا آیانی اے ائیتِکاد نِزورتر بئیان بنت و رندا یکپارگیءَ یله کنگ بنت. پمیشکا، فرانکلینءِ هما هکیکی اِکسپیڈیشن که بوتگ، ما چه آئیءِ پَشت کپتگیں چُنڈ ءُ اے دگه چیزّاں اندازه جت کنیں که مئے سیاسی، مزهبی ءُ چاگردی رسم و رئواج ءُ منّوگری خاسیں سیاسی، سماجی، ماشی ءُ چاگردی جاوَرانی سئوَبءَ جوڑ بنت. ءُ هر وهدا که آ جاوَر موجود مبنت، مئے ائیتِکاد کم کمّءَ نزور ترّنت.

اے اِکسپیڈیشن سئے سالءَ برپءِ توکا گار بیت. اِشانی توشگ ٹینُّکی ورگ (canned food)بنت. اے، انگلستانءِ ائوَلی اِنڈسٹریئل دئورءِ پئیکیجڈ وَرگ بنت، بلے آ وهدا مردُماں اَندازه نبیت که چه ٹینُّکانی توکءَ وَرگانی پئیکیجنگءَ مردُم سرُپ‌وَردیءِ (سرُپ‌خُردنیءِ) سئوَبءَ مُرت هم کنت و بیمّار هم بوت کنت.

اے اِکسپیڈیشنءِ بازیں مردُمے همے ٹینُّکی وَرگانی وجهءَ سرُپ‌وَردیءِ شکار بیت. سرُپ اگن اِنسانءِ جسمءِ توکا چه یک خاسیں هدّےءَ گیش ببیت، زهر جوڑ بیت. مردمءَ کُشت هم کنت و هِلّوسینیشن بِزاں وَهم هم دات کنت.

اسلءَ مرچی هم مئے چاگرد چمّاں نزّ کنت و سائنس، کیپیٹَلزم و اِنڈسٹریئل ترکّیءِ سرا بیسه کنت. بلے ٹِرَر مارا ترانگءَ گیجیت که اے سجّهیں چیزّانی نُکس هم هست‌اَنت و ما اشانی تاواناں بیهال مکنیں. پدا تامُرکار په چاروکاں اِسپیکولیشنءِ راهاں هم پچ کنت که همے واکیَه که ٹِرَر کرو آرکٹِکءَ پیش کاینت، اے راست انت یا اے مردم سرُپ یا لیڈ پْوائزننگءِ سئوَبءَ وَهم کنگا اَنت؟

اے سیریزءِ دگه یک اِهمیں بُنگپّے، نئیٹیو سوسائٹیانی سرا کالونائزیشنءِ اسر اِنت. مسالءِ گپّءَ، یک دیهے که نئیٹیو اینوٹ آئیءَ تونباک گوَشنت، اے دیه یک یکّا همے اِکسپیڈیشنءِ مردمان وارت. اسلءَ، آرکٹِکءِ نئیٹیو مردم اینوٹ گوَشگ بنت، دونبَک نیم اِسپریچوَل و نیم مَٹیریئل کریئیچرے و آیانی کلچرَل و فوکلور هِریٹیجءِ اِمباڈیمنٹ بیت. اینوٹ شَمَن همے هِریٹئیجءِ پهازوکیں مردُم اِنت و گوں همے دیهءَ کمیونیکیٹ کنگءِ واستا شَمَن وتی لِلّکءَ بُرّنت و باکی زندگیءَ په بےهبری گوازیننت. بلے وهدے یورُپءِ اِکسپیڈیشن آرکٹِکءَ کئیت، اے هما شَمَن یا اینوٹ مزهبی پیش‌اِماماں کُشنت و همے کوش نئیٹیو کلچر و سوسائٹیءِ تها یک اِمبئیلنسے کاریت. یورُپءِ کالونائزیشنءَ سجّهیں دُنیا زیردَست کتگ و مردُمانی کلچر نه ایوکا ایرمال کتگ‌اَنت، گار ءُ گُم ءُ برے برے همے کنٹیکٹءِ وجهءَ سکّ کَرَپٹ هم کتگ‌اَنت و آیاں وتی اسپرٹ یا ارواه گار کتگ. تونباک همے فِنومیننءَ زاهِر کنت. تونباک پدا اِنوائرمنٹءِ واستا هم یک سِمبلے، پرچا که وهدے شَمَن وتی لِلّکءَ بُرّنت، اسلءَ آ وتی پَشت کپتگیں زندگیءَ گوں اِسپرٹءَ کمیونیکیٹ کنگءَ گوازیننت و همے اَهد ءُ پئیمانءَ کننت که تونباکءِ اِلاکهءَ هچ وڑیں بنی‌آدم نرئوت. بلے وهدے یورپی بوجیگ کاینت، همے بئیلِنس پرُشیت، اے یک هسابےءَ اِنوائرمِنٹل کْرائسزا هم زاهِر کنت که کالونائزیشن ءُ اِنڈسٹریئلائزیشنءِ وجهءَ مروچی که جهان یک اِنوائرمنٹل کْرایسزےءَ دُچار اِنت، اِشیءِ بنیاد اسلءَ یورُپءِ هما وهدءِ اِنڈسٹریئل چاگرداں ایر کتگ.

تاریخ، سینماٹوگرافی، کالونائزیشن ءُ هارَر جننرا پلَس اِکسپیڈیشنَری جنراءِ پلِم چاروکانی واستا دی ٹِرَر سیریز یک انچیں پئیکجے که اِشیءِ چارَگءَ رند تاں سکّ دیرءَ چاروک همِشیءِ مختلفیں بُنگپّانی در گیجگ ءُ پَر ریچگءَ گْوازینیت.