اے نبشتانک ساجد حسین ءُ تاج بلوچ ءَ چہ نامداریں ناول نویس ءُ اہوالکار محمد حنیف ءِ انگریزی کتابے ءَ رجانک کُتگ۔ کتاب ءِ اے دگہ بہر یک یک ءَ بلوچستان ٹائمز ءَ شِنگ کَنگ بنت۔
محمد بلال مینگل نوشکی ءَ بے مُزّ ءَ کارکنوکیں اہوالکارے۔ آ، آزادی نامیں ہالتاکے ءِ رپورٹرے کہ چہ کوئٹہ، گوادرءُ اسلام آبادءَ دَرکئیت۔ اے چہ ہما ہالتاکاں یکے کہ ترا پہ بہا دُکاناں مشکل دست بہ کپیت۔
بلال مینگل ءَ شَش کِلاس وَنتگ ءُ اردوءَ ونت ءُ نبشتہ کُت کنت۔ آزادی آئی ءَ پگار نَدنت۔ آئیءَ را ہما مردم زَرّ دئینت کہ آہانی بیاناں ہالتاک ءَ شِنگ کنت۔ ایمانداریں کارِندہے۔ آ، وتی کارءَ ”ہال جوڑ کنگ“ گُشیت۔
۔ ”این جی او یک ہالے ءِ جوڑ کنگا ہَزار کلدار دئینت۔ برے برے پریس کانفرنسے کہ رپورٹ کنئے گُڑا پَنچ سَد کلدار دئینت۔ پدا اے گپ ہم چارگ بیت کہ چینچو اہوالکار اَتکگ۔ چیا کہ آہان ءَ اے زَرّ درہیں اہوالکارانی سرا الکاپی بَہر کنگی اَنت“۔
بلال ءَ چہ پاکستانی فوج ءِ نیمگا نوشکی کیمپ ءَ بَرجَم داشتگیں یوم پاکستان ءِ شاتکامی ءِ ہال ہم جوڑ کت۔ ”من 14 اگست ءُ 23 مارچ ءِ شاتکامی رِپورٹ کُتگ انت۔ اگاں دَہ اہوالکار اتکگ، گڑا ہر یکے ءِ ونڈ ءَ 700 کلدار کَپتگ“۔
فوج ءَ اینچو زَرّ وَ نَدات کہ این جی او دئیَنت، بلے بلال ءَ نوشکی ءِ کیمپ ءَ پہ وتا لہتیں سنگت جوڑ کت۔ رَہمدلیں کرنلے ءَ بلال سَلاہ جَت کہ ہر وہدے آئی ءَ کارے بِبیت، کرنل ءَ بُگشیت۔ ہمے وڑا بلال ءَ کیمپ ءِ سپاہیگانی وردی ءِ دوچگ ءِ ٹھیکہ رَست۔
مردم جیڑیت کہ چہ اہوالکارے ءَ وردی دوچگ ءِ ٹھیکہ دار بُوّگ اجبیں کارے، بلے بلال ءَ نُہہ چُک لاپ دیگی اَت۔ ضلع نوشکیءَ بازیں این جی او نیست، پریس کانفرنس ہم سک کمّ اَت ءُ پاکستان ءِ شاتکامی ءِ روچ بس سالے دو رَندا اَتک انت۔
بلال مینگل ءِ مَستریں برات کاربَلَدیں درزی یے اَت، بزاں اے کار ءَ آئی ءَ پُشت اَست ات۔ پمیشکا اے ٹھیکہ بلالءَ دوست بوت ءُ ہمے وڑا آئی ءَ پہ وت نوکیں روزگارے بِنا کُت، نزانت ئِے کہ اے آئیءِ دوستریں بَچّ ءَ چہ آئی ءَ سِندیت۔
بلال مینگلءَ کیمپ ءِ تہا دُکانے پچ کت۔ آئیءَ را سالے 3300 وردی دوچگ ءِ ٹھیکہ گون اَت۔ یک وردی یےءِ سرا آئیءَ را 70 کلدار اِش دات۔ دوچگ ءِ درہیں سامان فوج ءَ دات اَنت۔ بلال ءَ لہتیں اَپسرانی سادہیں دریس ہم دوچَگ کَپت انت، بلے آ پہ اِشی ءَ راضی اَت۔ آئیءَ وتی 22 سالی بَچ، خالد بلال مینگل وتی کِرّا بُرت کہ آئی ءَ کُمک بِکنت۔
اے مزنیں رَدی یے اَت۔
چیا کہ خالد مینگل ءَ سالے بیت گار اِںت۔ بلال زانت کہ آئی ءِ چُک فوج ءِ کِرّا دَزگیر اِنت۔ آئی ءَ ہما فوجی گاڑی دیست انت کہ خالد اش زُرت ءُ نوشکی ءِ کیمپ ءَ پُتِرت انت۔
لہتیں انچیں ہد ءُ بند ہست کہ ہودا مُلک ءِ دلیرتریں ایس ایچ او ہم پُترت نہ کنت۔
خالد بلال مینگل گاریں مردمانی لسٹ ءِ تہا مان اِنت، بلے چو کہ ناں آئی ءَ گوں سیاسی گلے ءَ بندوکی بوتہ ءُ ناں ریش ئِے پِر بوتہ، پمیشکا جسلہ جلوسءُ اَرزیانی تہا آئی ءِ نام مُدام ڈالچار کنگ بیت۔ بلے بلال مینگل ءِ کِرا پہ اے گپ ءِ ثابت کنگا کاگد ءُ شاہد باز اِنت کہ آئیءِ چُک آئیءِ پیسریگیں واجہ کار، بزاں پاکستان ءِ فوج ءَ چِست کُتگ۔
ہما وہداں کہ بلال مینگل ءَ را کیمپ ءِ تہا درزی ءِ دُکانے ہست اَت، کیمپ ءِ اَپسر ءُ سپاہیگانی سَرا اے پَرمان اَت آ تاں ہما وہدا ڈنّ ءَ دراَتک نَکننت تانکہ چہ کیمپ ءِ واکدراں نبشتہیں اجازت مَگر اَنت۔ نوشکی شہر ءِ تہا اُرُش ءِ تُرس ءِ سوب ءَ چشیں اِجازت پہ ارزانی نَرس اِت۔ نائب صوبیدار رمضان بے اجازتءَ چہ کلاتءَ در کپتگ ءُ شہرءَ شتگ اَت، تیرباری ءَ ٹَپّی بوت۔ بلال مینگل ءَ اول ءَ ہمے گُشت کہ آ نزانت نائب صوبیدار رمضان پرچا بے اجازت ءَ ڈَنءَ در اَتکگ، بلے پدا کُڑ کتءُ گشت ئِے: ”بلکیں پہ عاشقی شُتگ۔ الّما جَنینی جیڑہے بیت۔ اگاں نا، مردمے وَتسرا چیا چُشیں ہَترے زوریت؟“
اُرُش ءِ بْہتام بلال مینگلءِ سرا جنَگ بوت۔
اول ءَ وَ کیس ءِ تہا گُشتگ بوتگ ات کہ اُرش کنوک ناشناسیں مردمے بوتگ کہ ایف آئی آر ءِ ہساب ءَ آئی ءِ مود دراج اتنت ءُ چم سَبز۔”منا بچار،“ بلال مینگلءَ وتی کسانیں مود، دراجیں رِیش ءُ سیاہیں چمانی نیمگا اشارہ کُرت ءُ گُشت۔ ”من وتی موداں چِتءُ کَسان کرت کناں، رِیشاں داشتءُ مزن کت کناں، بلے وتی چمّانی رَنگءَ اوں بدل کت کناں؟“۔
بلال مینگل اولی مردم اَت کہ نائب صوبیدارءِ سرا اُرُش کنگ ءِ شکّ ءَ گِرَگ بوتگ اَت۔
۔ ”اُرُش، بیگاہ ءِ شَشءُ نیم ءِ وہدا بوتگ۔ ایف آئی آرءِ تہا نبشتہ اِنت۔ کیمپ ءِ پاسپانانی ہساب ءَ ما چہ کلات ءَ ہَپت ءُ پانزدہ ءَ دَر اتکگیں۔ نوں آ وہدا کہ اُرُش بوتگ، من ءُ منی چُک کیمپ ءِ تہا بوتگیں، وتی کارءَ بوتگیں“۔
باز وہدا اَپسراں وتی زاتی کارانی واستا بلال مینگل شہرءَ دیم دات، چیا کہ آہاں وت شت نَکُت۔ ”بلے آ روچ ءَ من چہ کلات ءَ در نیاتکگ اتاں۔ شہرءَ کارے نہ کپتگ اَت“۔
بلال مینگل راستیں ہبر ءَ ہما وہدا سرپد بوت وہدے آئی جی ایف سی ءِ اسٹاف اَپسرءَ آ پہ تِچکی گُشت: ”تئی ہیال ءَ آیاں چے بُکتیں؟ آہانی مردم ءِ سرا شہر ءَ اُرُش بوتگ ات، آہاں چے بُکُتیں؟ دست اِش کُٹّ ءَ کُتیں بہ نشتیناں ءُ وتی اپسران ءَ بُگشتیں کہ ما نزانیں مئے مردم ءِ سرا کئے ءَ اُرش کتگ؟“۔
ایف سی ءِ بُرزی واکداراں نتیجہ یا قول ء بلال مینگل ءِ ”دراہگ“ ءِ راہے لوٹ اِت، ءُ نوشکی ءِ واکدار کہ چہ پیسرا انچیں تُرسناکیں ہندے ءَ کارءَ اتنت کہ ہودا ڈنّ ءِ دراہگ ءِ واستا اجازت گِرگ کپت، پمیشکا آہاں شُت ءُ ہما مردم دزگیر کُت انت کہ آہاں اول سرا دپ کپت انت۔ اے مردم ہماہانی جِند ءِ دَرزی گِری ءِ ٹھیکہ دارءُ آئی ءِ چُک اتنت۔
۔ ”آہاں تاں چار روچ ءَ مارا گوں وتا کیمپ ءِ تہا داشت ءُ رَندا پولیس ءِ دست ءَ دات،“ بلال مینگل ءَ گُشت۔ آہانی سرا دہشتگردی ءِ بہتام جَنَگ بوت ءُ آہانی کیس کوئٹہ ءِ دہشت گردی ءِ عدالت ءَ دیم دئیگ بوت۔
۔ ”کیس تاں دَہ ماہ ءَ شُت۔ آہاں ہچّی ثابت کُت نَکت ءُ گُڈّی ءَ من پہ اِزّت یلہ دئیگ بوتاں“۔
وہدے بلال انگہ زِندان ءَ اَت ءُ خالد پِت ءِ پیشی ءِ واستا کوئٹہ ءَ اتکگ ات نوشکی پولیس ءَ آ چِست کت ءُ بُرت۔ بلال ءَ وتی چُک ءِ دَزگیری ءِ ہال چہ ہما قیدیاں رَسِت کہ ہمے دمان ءَ عدالت ءَ موجود اتنت۔ ”لوگ ءِ روزی رَسان خالد اَت۔ من کہ زِندان ءَ اتاں، آئیءَ منی اہوالکاری ءِ روزگار بندات کتگ اَت۔ اندگہ قیدی کہ عدالت ءَ موجود اتنت، آہاں منا گُشت کہ تئی چک چہ عدالت ءِ ہَند ءُ ابیل ءَ چست کنگ بوتگ۔ دیم ءِ پیشی ءَ من گوں جج ءَ دزبندی کت کہ منی چک چہ تئی عدالت ءَ گِرَگ بوتگ، چیزے بکن“۔
خالد 25 روچ ءَ رَند لوگ ءَ واتَر بوت۔ بلال مینگل ءَ سارتیں گِنّے کشّ اِت۔ بلے آئی ءَ زانت کہ آہانی لوگ ءِ بَدیں روچ اَنگہ ہلاس نہ اَنت۔ آہاں چہ نوشکی ءِ پولس ءَ تحفظ لوٹ اِت، بلے آہاں نَمنّ اِت۔
شانزدہ مئی 2011 ءِ شپءَ آہانی لوگ ءَ چاپہ بوت۔ ”باز ڈبل ڈوریں پیک اَپ اتنت گوں دَمُوکّہیں مردماں۔ شپءِ دوءَ منی لوگ ءَ دور اِش کت۔ دوءُ پانزدہ ءَ منی دو چُک خالد ءُ مرتضی اِش زُرت ءُ شُت انت“۔
بلالءَ ایس ایچ او فون کت ءُ دَزبندی کت کہ آوارکارانی رَندا بکپیت۔ آ وت لوگ ءِ سَرا سَر کپت کہ چہ ہودا گاڑی گِندگ بوت اَنت۔ ”گاڑی ایف سی ءِ کیمپ ءِ گیٹ نمبر یکّ ءِ نیمگا روگا اتنت۔ ایس ایچ او تاں گیٹ ءِ دپ ءَ آہانی رَندا کَپت، بلے توکا شُت نَکُت ئےِ۔ سے گاڑی توکا پُتِرت ءُ گیٹ بند بوت“۔
سُہب ءَ بلال ءَ ایف ائی آر دَرج کت ءُ وت نوشکی پریس کلب ءِ دیما بھوک ہڑتال ءَ نِشت۔ بلال مینگل ءَ ہما راہ گِپت کہ بلوچستان ءَ ہر ہما خاندان ءَ گپتگ کہ آہانی مردمے بیگواہ اِنت۔ آ راہ ایش انت کہ تو قانون ءِ رَندگیری ءَ کنئے، ایف ائی آر درج کنئے، اَرزی دیئے، بلّے کہ تو زانئے قانون ہچ نَکنت۔ پدا تو احتجاج بندات کنئے، ہمے اُمید ءَ کہ بِگندئے کسے ءِ چمّاں بیائے۔
نوشکی بازار کمیٹی ءَ تہا دور کت، آہاں گُشت کہ ما روئیں ایف سی کیمپ ءِ اَپسراں ہبر کنیں گوں، اگاں تئی چک اش یلہ نہ دات تہ ما سَجّہ یکپارگیءَ بھوک ہڑتال کنیں۔ آئیءِ چُک یلہ کنگ نہ بوت۔ ناں بازار کمیٹیءِ مردماں آئی ءِ احتجاج ءَ ہمراہداری کت۔
اندگہ بازینےءِ پئیما، بلال مینگل ءَ بلوچستان ہائی کورٹ ءَ پِٹیشنے داخل کت ءُ بیگواہیں مردمانی خاندانانی احتجاجاں بہر زورگ بندات کت۔ آئیءَ وتی چُک ءِ یلہ کنائینگ ءِ واستا فوج ءِ تہا وتی پیسریگیں سَنگتیانی کاربندگ ءِ جُہد کُت۔ آئی ءِ جہدانی مستریں بَرورد اے دراَتک کہ کوئٹہ ءِ کورکمانڈر ءِ پرسنل اسٹاف ءَ گوں گند ءُ نِندے ءَ سوبین بوت۔ ”ما مردم چِست نَکنیں، ءُ لاش دور نہ دئیں،“ آئیءَ را تَچک ءَ گُشَگ بوت۔ آئیءَ گوں ایف سی ءِ انسپکٹر جنرل ءِ پرسنل اسٹاف ءَ ہم گند ءُ نند ءِ راہ ءُ درے شوہاز کت۔ اے دیوان ءَ آئی ءَ را آئی ءِ جند ءِ باروءَ اَنچیں ہبرے گُشگ بوت کہ آئیءَ پیسرا نَزانتگ اَت۔ ”ہمے میجرءَ فائلے چارِت، ءُ منا چارِت ءُ گُشت ئِے، ترا وَ بیست ءُ پنچ سال جیل ءِ سزا بوتہ، تو بائد اِنت زندان ءَ بِبئے، اِدا چے کنگائے؟“
”من ہَمدا اوشتاتگاں، تئی دیما۔ شما منی سرا دروگیں کیسے جوڑ کتہ۔ من چہ آ کیسءَ آزاد کنگ بوتگاں“۔
اے دیوان ہمے گڑءُ مَنجی ءِ گوما ہلاس بوت: میجر ہمے گپ ءِ سرا اوشتاتگ ات کہ آ بائد اِنت زندان ءَ بوتین ءُ بلال ءَ گُشت کہ آ یک آزادیں مردمے۔
بلال مینگل، چہ چیف جسٹسءِ نیمگا بندات کتگیں سپریم کورٹ ءِ پیشیاں ہم رو ءُ آ کنگا انت، بلے آئی ءَ بازیں اُمّیت نیست۔ ”چیف جسٹس تہنا وتی پیشدارگا کئیت۔ آ تہنا وتی نام ءِ واستا پریشان اِنت۔ ہچ چیز بدل نَبوتہ، ہچ چیز بدل نَبیت“۔
بِلال مینگل ءِ جِند کجام سیاست ءَ گون اِنت؟ آ بلوچستان ءِ بغاوت ءِ پلّہ مَرز انت یا ناں؟ ”من غلام مصطفیٰ جتوئی ءِ نیشنل پیپلز پارٹیءِ باسکے بوتگاں۔ آ، اے ملک ءِ گُڈّی شِہمیں سیاستدان اَت،ءُ من ہمائی ءِ دوزواہ اتاں۔ چا ءُ رَند من ہچ سیاسی پارٹی ءِ پَلّہ مرز نہ بوتگاں“۔ کَسے اگاں پاکستانءِ سیاسی تاریخ ءِ باروا سَرسری سرپدی یے ہم داریت، اے گپ ءَ زانت این پی پی ءَ گوں راجدوستیں جُہد یا پہ مہلوک ءِ ہکّانی گِرگ ءِ واستا سلاہ بندیں جہد ءَ گوں ہچ وڑیں سیادی بوت نَکنت۔
بلال مینگلءِ گُدّی اہوالکاری پہ مرسی کورپس نامیں این جی او یےءَ اَت۔ آئی ءَ پرے کار ءَ 700 کلدار دیگ بوت۔
Taj Baloch is a poet and linguist. He published the first anthology of his poetry in 2016 in both Roman and Arabic scripts. Baloch is the Coordinator of Human Rights Council of Balochistan.
He can be reached at @TajBloch
Sajid Hussain (1981-2020) was a writer and senior journalist from Balochistan. He had a degree in Economics, International Relations and English Literature from Karachi University. He had the experience of working with Pakistani newspapers Daily Times and The News International. Sajid Hussain was also the founding editor of this online magazine.
