آریائی یا ویدی تہذیب
کوْہنیں دپترنویسانی ہساب ءَ آریان سکّیں شر ذات ءُ اسپیت کوچگیں مردم بوتگ انت ءُ دو ہزار سال پیش چہ عیسی آہاں لڈّ ءُ بارے بنا کتگ کہ ہمیشی ءِ سوب ءَ آہاں دنیا ءِ گیشتریں مزنیں تہذیب زیر دست کتگ انت۔ ہندوستان ءِ تہا آہانی آیگ 1750 (پ۔ع) ءَ بندات بوتگ۔ اے چہ ہندوکُش ءَ ہندوستان ءَ پُترتگ انت۔ گُشنت کہ آریان سکیں بہادریں، جنگولیں، مردُم بوتگ انت ءُ اشاں گوں اپس گاڑی ءُ سیم ءِ سلاہاں ہندوستان ءِ زمین پہ زور گپتگ٭۔
بلے نوکیں دور ءِ دپتر نویس آریان ءِ نسلے بوگ ءِ گپ ءُ آیانی دنیا ءِ تہذیبان ءَ ایرجیگ کنگ ءِ کسّہ ءَ دروگے لیکنت۔ بازیں زانتکار آریانانی نسلی بُرزی ءُ بہادری ءُ جنگولی ءِ لیکہ ءَ کالونیل زمانگ ءِ یورپی زانتکارانی وتساچیں ہبرے گُشنت کہ آ وتی جند ءَ ہم اسپیت پوستیں ہندویورپی گُشنت کہ اشانی پت ءُ پیروکاں ( انچو ہمیشانی جند ءِ وڈا رندترا) کوْہنیں تہذیب لگتمال کنان کُتگ انت ءُ آوانی زمینانی سرا ہکمرانی کُتگ۔
ہمے زانتکار گُشنت کہ اے لڈ ءُ بارانی چُشیں آرکیالوجیکل نشانی یے ہم نیست کہ مردُم ایشانی سرا باور بکنت۔ آریان لیکہ ءِ منّوک سنسکرت، اوستا ءُ لاطینی زُبان ءِ لہتیں ہمتواریں ءُ ہم ماناہیں لبزاں دیما کارنت ءُ گُشنت کہ بچار اے آریان انت ءُ اشاں دُنیا وتی دست ءَ کُتگ۔
ایرانی اے لیکہ ءِ سک باز منوگراَنت ءُ پمیشا وتی کش ءُ کرّ ءِ نشتگیں مردُماں روچ ء مروچی ہم مان نیاراَنت۔ ترا بلکنہ باور نبیت بلےکینیڈا ءَ نشتگیں بے ریاستیں کُرد ہم وتی آریا بوہگ ءِ سرا پہر بند انت ءُ کردیں جنک ادا رسگ ءَ گوں وتی سرا ناسی ئیں انکاس مُش انت کہ بلّے آ یورپی آریان گندگ کا انت٭٭۔
اگاں ما نسلی ہساب ءَ تاریخ ءَ بچاریں ءُ بِٹپاسیں مارا تاریخ ءَ چہ ہچ رنگیں زانشے نہ رسیت۔ پمشکا ما نسلی بنیاد ءَ ناں بلکیں تاریخ ءَ را مزن مزنیں تبدیلی، تہذیبانی ردوم ءُ زوال، لیکہانی ردوم ءُ تبدیلی ءُ ریاستانی انسانی زند ءِ سرا اثر ءِ بنیاد ءَ چاریں۔ ما ادا اے گپ ءَ گوْنڈ گریں کہ ویدی تہذیب ءِ مردم آریان بوتگ انت یا نا بلکنہ ما آوانی انسانی ردوم ءِ تہا کرد ءَ چاریں، ہما تبدیلیاں چاریں کہ آریائی تہذیب ءَ گوں بندوک انت۔
ویدی تہذیب گوریچانی ہندوستان ءِ تہذیبے بوتگ۔ چو کہ ایشاں وتی مذہبی کتابانی تہا وتا آریا گُشتگ ءُ ایشانی مذہبی کتاباں وید گُشنت، پمیشا اشانی تہذیب ءَ دپتر نویس آریائی ویدی تہذیب گُشنت۔
چاریں وید
اے تہذیب ءِ چار ویدی کتاب انت کہ سنسکرت زُبان ءِ تہا اَنت۔ ایشانی مستریں کتاب رگویدا انت۔ ایدگہ سئے ئیں وید یجورویدا، سماویدا، اتھرواویدا اَنت۔ ویدانی تاریخ کساس 1700 (پ۔ع) بندات بیت کہ اے ویدی تہذیب ءِ جند ءِ بنداتی زمانگ اِنت۔ وید بندات ءَ نبشتہیں رنگ ءَ نبوتگ انت۔ اے بے نبشتہیں تہذیبے بوتگ۔ انچو گُشنت کہ 700 (پ۔ع) ءَ ویدانی نبشتہ کنگ بندات بوتگ۔ اے ہمے زمانگ اِنت کہ ہندوستان ءَ نبشتہ کنگ ءِ دود پدا بندات بیت۔ بلے اے نوں انڈس تہذیب ءِ نبشتہ رہبند ءَ نبیت بلکنہ سنسکرت ءِ تہا بیت۔
وید ءِ مانا زانش ءُ داناہی انت۔ اے تاریخی کتاب نہ انت بلکنہ اشانی تہا رسم ءُ رواج، روحانی زانش، مذہبی زندگی ءِ وڈ ءُ پیم مان انت۔ ہندوآنی گیشتر منتر ہمے ویدانی تہا مان انت۔
البتہ لہتیں بنداتی ویدانی تہا کوْہنیں جنگانی باروا زلور گپ جنگ بیت ۔ یک ویدے ءِ تہا اندرا بھگوان دژمن ءِ کلاتاں پرْوشان کنت روان بیت ءُ ہما ٹوہیں سیامار ءَ کُشیت کہ کور ءِ آپ ئےِ بند کُتگ۔ بازینے گُشیت کہ اے کلات انڈس تہذیب ءِ کلات بوتگ ءُ سیاہ مار ادا انڈس ءِ ڈیمے ءَ گُشگ بوہگا انت کہ اندرا ءَ پروشتگ۔ بلے زانتکار گُشنت کہ اے دلجمیں گپ نہ انت۔
دگے یک ویدے ہندو راجہ بھارتہ ءِ توسیپ ءَ کنت کہ آئی ءَ ہندستان ءَ بھارت ءِ نام داتگ۔
ریاستی نظام
ہندوستان ءِ اولی سروزیر جواہرلال نہرو وتی کتاب جہانی تاریخ ءِ سرا چمشانکے ءِ تہا ویدی تہذیب ءِ ریاستی نظام ءَ “کوْہنیں ہندوستان ءِ میتگی جمہوریت” ءِ نام دنت ٭٭٭۔
ویدی تہذیب انڈس تہذیب ءِ وڈا شہری تہذیبے نبوتگ۔ اے مزنیں میتگانی ریاست بوتگ انت۔ بازیں میتگ یکجاہ بوتگ اَنت ءُ یک ریاستے جوڈ اش کُتگ۔ ریاست ءِ مستر ءَ راجہ گُشگ بوتگ۔ راجہ ءِ مستریں زمہ واریاں چہ یکے اے بوتگ کہ جنگ ءَ ریاست ءِ لشکرءِ سروک بہ بیت۔
راجہ ءَ چہ رند قباہلی کونسل بوتگ کہ آئی ءِ ذمہ واریاں چہ یکے راجہ ءِ جند ءِ گچین کنگ بوتگ۔ البتہ راجہ مُدامی ہاندانی بوتگ انت بلے پدا ہم کونسل ءِ رزا ءَ ابید تہت ءِ سرا نشت نہ کُتگ اش۔ بازیں ریاستاں راجہ نبوتگ۔ گڑا ہکومت قباہلی کونسل ءِ دست ءَ بوتگ ٭٭٭٭۔
ویدی دور ءِ لہتیں ریاستانی نام نہرو ءَ وتی کتاب ءِ تہا داتگ اَنت: مگادا (زرباری بِہار ءَ بوتگ)، ویدہیا (گوریچانی بِہارءَ)، کاشی (بِنارس)، کوشلہ (اشی ءِ دارالہکومت آیودہیا ءَ بوتگ کہ ہمدا انو فیض آباد اِنت)، پنچالا (گنگا ءُ جمنا ءِ میان ءَ بوتگ) ءُ دگے بازیں کسان ءُ مزنیں ریاست بوتگ اَنت۔
چاگرد ءُ طبقات
ویدی ہندوستان یک مذہبی چاگردے ءِ واہُند بوتگ۔ دین پیداکی ءَ بگر داں مزنی ءَ مرگ ءَ ءُ مرگ ءَ چہ رند نوک زندگ بوہگ ءِ دود ءُ لیکہانی گیشوار کنوک بوتگ۔ دین تا مردمانی روزگارءِ ہم ٹہینوک بوتگ۔
ویدی چاگرد چار مزنیں طبقانی تہا بہر بوتگ۔
برہمن شرتریں ءُ پاک تریں طبقہ گشگ بوتگ۔ اے اندگہ طبقہاں چہ شرتر لیکگ بوتگ۔ دین ءِ سروک ہم ہمے بوتگ اَنت۔ برہمن مذہبی طبقہے بوتگ۔ راجہ ہم ہمے چہ ہمیشاں گچین کنگ بوتگ۔
دوہمی طبقہ جنگولانی بوتگ کہ شتریا گُشگ بوتگ انت۔ اے سپاہیگ بوتگ انت۔ اشانی کار ریاست ءَ چہ دشمناں رکّینگ بوتگ۔
سیمی طبقہ ویشیا گُشگ بوتگ۔ اے دہقان ءُ کاروباری مردم بوتگ انت۔ کاروبار ءَ زیادہ ارزشت دیگ نبوتگ۔ پمیشا اے طبقہ ءِ دست ءَ ہاسیں تاکتے ہم نبوتگ ۔ بلے اشانی ہالت چہ شودراںسک باز گہتر بوتگ۔
شودر جہل جہلی طبقہ بوتگ۔ اے نوکر ءُ کاردار بوتگ اَنت۔ اشاں برہمناں وتی دست جنگ ءَ ہم نئشتگ۔
اے چاریں آریاہی طبقہانی تہا بُرزی سئے طبقہاں بس چاگردی کارانی تہا سرجمی ءَ بہر زُرت کُتگ۔ شودر سک سِلّیں مردُم لیکگ بوتگ اَنت ءُ برہمناں اشانی دستی ہم نوارتگ اَنت۔
ایشاں چہ ابید ہندوستان ءَ غیر آریائی مردُم بوتگ اَنت کہ آیاں اے طبقہی نطام ءَ چہ در لیکگ بوتگ۔
ہندوستان ءِ چاگرد برابری ءِ سرا نبوتگ۔ اے چاگرد ءَ مردمانی واستا پیسرا چہ کار گیشینتگ اَنت۔ ہزاراں سال ءَ یک طبقہے ءِ مردماں دگہ طبقہ ءِ کارنہ کتگ انت۔ اے ہساب ءَ ہندوستان ءَ وتی گیشتریں لاہکیں چک وت زوال کُتگ اَنت ءُ اے نطام ہندوستان ءِ دیمروئی ءِ مستریں دژمن بوتگ۔ بلے نو اے تاریخی تہلی ءَ انوگیں ہندوستان ءَ ایربُرتگ ءُ طبقہی نظام نوکیں بدلیاں کمزور کُتگ۔
ویدی ہندوستان ءِ معاشیات کشت ءُ کشاری ءِ سرا بوتگ۔ اے مردُماں زمین کشتگ ءُ دلوت داشتگ۔ ہندوستان ءِ تہا گوک ءِ دینی بستارے انگہ است انت۔ گوک ءَ مات گُشگ بیت۔ گوک ءِ کُشگ ویدی وہد ءَ بگر داں روچ ء مرچی ہم حرام انت۔
اے زمانگ ءَ مزنیں ازمکاری دست نکپتگ۔ برہمناں نبشتہ ہرابیں کارے لیکتگ۔ مرچی ہم برہمنانی چک ویداں دل یات کننت۔
مہا بھارتہ ءُ راماہن ءِ اے زمانگ ءِ مستریں ادبی کار گُشگ بنت۔ چوناہا اے مذہبی شعری داستان اَنت بلے اشاں مزنیں لبزانکی بستارے ہم است ءُ ہُندستان ءِ کلاسیکل لبزانک ہم گُشگ بنت۔ اے دوہیں جنگی داستان انت۔ ہر مزنین راجانی وتی وتی جنگی داستان یا اِپک شعر است انت۔ انچو کہ یونان ءَ عومر ءِ اوڈیسی ءُ ایلیاڈ سکیں مزنیں کلاسیک شاعری گُشگ بنت۔ ہمے ہساب ءَ اے ہندوستان ءِ مزنیں کلاسیکل ہزانگ لیکگ بنت۔
ویدی تہذیب ءِ دُنیا ءِ تاریخ ءِ تہا مستریں سوبمندی اشانی ساز ءُ زیمل انت۔ ساز ءُ زیمل ءَ دینی بستارے بوتگ۔ ہندوستان ءِ کلاسیکل میوزک ہمے زمانگ ءَ ودی بوتگ۔
کُمباری ءَ اے سک زبر بوتگ اَنت۔ کُمباری ءِ ازم چہ انڈس ءَ اشاں رستگ۔ بلے اشاں انڈس ءِ نبشتہ رہبند نہ زُرتگ۔ اے یک اجیبیں گپے۔ بوت کنت کہ برہمناں نہ لوٹتگ کہ ویداں دگہ طبقہ سرپد بہ بنت پمیشا آوان ءَ نبشتہ اش نہ کُتگ۔
سہر پِرکنگ مزن شانی یے بوتگ۔ مرچی ہم ہندو سہر ءَ سک باز ارزشت دینت۔
دین
ہندو دین ءِ تہا حدا یا بھگوان یکے نہ انت۔ ہر بھگوان ءِ وتی کارے۔ اشانی تہا مستریں ہدا اندرا انت کہ جنگ ءُ توپان ءِ ہُدا انت۔ ورونا دگہ مزنیں بھگوان یے کہ کُلیں جہان ءِ نظام ءِ برجم دارگ ہمائی ءِ دست ءَ انت۔ ورونا مستریں طاقت انت ءُ ہرجاہ ءَ است انت۔ ہمے وڈا اگنی آس ءِ حدا اِنت۔
یک گپے وا پدر انت کہ ہندو حدا ءُ ابرم ءَ سکیں نزیکیں سیادی یے است انت۔ حدا آس ءُ آپ ءُ جہان ءُ زمین ءَ گوں سیادی دار انت۔ اشی ءِ متلب اِنت کہ ویدی مردُم چو انڈس ءِ مردُمانی وڈا دیمروہی کُتگیں مردُم نہ بوتگ انت بلکنہ آیانی زندگی گوں ابرم ءَ بندوک بوتگ۔
ہندوستان ءِ تہا بدلی ءُ ویدی ریاستانی ہلاسی
ہندوستان ءِ تہا مزنیں تبدیلی پنچُمی ءُ چارُمی سدی ءَ بنگیج بنت کہ میتگ مزنیں مزنیں شہرانی تہا بدل بوان بنت۔ اشی ءَ چہ دو سد سال پیش ہندوستاں ءِ تہا نبشتہ نوک زندگ کنگ بیت۔ بدھ ازم ءُ جین ازم نوکیں مذہبانی ہساب ءَ دیم ءَ کاینت ءُ برہمنانی ہلاپ ءَ تبلیغ کنگ ءَ بندات کننت۔ بلے ہندوازم گار بوہگ ءِ بدل ءَ اشاں وتی تہا ایربارت۔ پمیشا ویدی چاگردطءَ مزنیں اثرے سرا نہ کپیت۔
دگہ کساس سد سال ءَ رند ، 326 ءَ الیگزنڈر دی گریٹ ہندوستان ءَ لپاشان کنت ءُ روت ءُ کسانیں مدتے ءِ واستا یونانی ہندستاں ءِ سرا ہکومت کننت۔
الیگزنڈر ءِ مرگ ءَ دو سال ءَ رند 321 ءَ چندرگُپت موریا، موریا سلطنت ءِ بُنپداں ایرکنان کنت۔ موریا سلظنت ءِ ویدی تہذیب ءِ ہلاسی ءَ مزنیں دستے مان۔ چندرگُپت موریا سیمی سدی (پ۔ع) ءَ سرجمیں ہندوستان ءَ ایرجیگ کنت۔ اشی ءَ چہ رند اشوکا موریا سلطنت ءَ گیشتر ودّینیت ءُ آئی ءِ سیمسرانی تہا مرچیگیں افغانستاں ءُ بلوچستاں ءِ ہم لہتیں دگ ہوار بنت۔ اشوکا رندترا بدھ ءِ منوگر جوڈ بیت ءُ ہمے زمانگ ءَ بدھ دین سرجمین ہندستان ءِ کُنڈ کُند ءَ ابید بلوچستان ءُ اوگانستان ءَ ہم کئیت ءُ رسیت۔ اے ویدی تہذیب ءَ سک باز نزور کنت ءُ ہندوستان ءِ سماجی، سیاسی ءُ چاگردی درْوشم ءَ تا مزنیں ہدّے ءَ بدل کنان کنت۔
ہندوازم چرے بدلیاں ہلاس وا نہ بیت بلے ویدی زندگی ءِ رنگ ءُ درْوشماں مزنیں بدلی یے کئیت، ہاس ریاستی نظام سرجمی ءَ بدل بیت۔ نوں ہندوستان وتی تاریخ ءَ اولی رندا یک مرکزی ریاستے ءِ چیرا بیت۔ نہ ایوکا ہندوستان ریاستے بیت بلکنہ آئی ءِ وتی کالونی ہم بنت۔
ماہو جان
تو اے گپ ءَ سرپدئے کہ منی ءُ تئی اے کاگد بلوچستان ٹائمز ءَ شنگ بوہگا انت ءُ بازیں دگہ ویب سائیٹ ءُ ہالتاک ہم اشاں شنگ کنگا اَنت۔ گوْستگیں روچاں منا سک باز مردُماں فون ءُ ای میل کُتگ ات۔ لہتین ءَ اے گپ ساڈاتگ ءُ دگے لہتین ءَ اے گُشتگ کہ من تاریخی نبشتانکانی لوٹ ءُ گُزراں پیلو نہ کنگایاں۔ من مرچی اے گپ ءَ تچک کنگ لوٹاں کہ من اکیڈمیک دپترنویسے نہ آں۔ اے منی کاگداں تئی نام ءَ کہ اشانی تہا تاریخ ءِ باروا وتی لیکہاں درشان کناں ءُ اکیڈمک کارے نہ انت۔
مُدامی کندان باتئے
زاہد عبداللہ
ٹورانٹو ریفرنس لائبریری
13 اپریل 2016
٭ The Penguin History of The World, Roberts & Westad, Penguin, London 2013, P:116
٭٭ Clive Ponting, World History, Chatto & Windus, London (2000), P:164
٭٭٭ Glimpses Of World History, Jawaharlal Nehru, The John Day Company, New York, 1942, P:23
٭٭٭٭ https://en.wikipedia.org/wiki/Vedic_period
