تئی رَپتِن بازێں مردمے نبشته‌کار جۆڑ کنت، من اے هبر چه تئی رؤگا پێسر زانتگ. تهنا من کُجا؟ تئو هم گۆں همینچو جزمءَ اے گپّءَ سرپد اَتئے.
منی ءُ تئی نْیامءَ مُهکم‌تِرێں سْیالی همێش اَت که ما وت ماں وت بِه دُنیاءِ بابتءَ هبر نکُت. مُدام وتی بابتءَ هما هبر کُتنت که مردمءَ په زمانگءِ وڑێں دُژمنےءَ هم شاتک نبنت. اے سْیالی که نوں هێلےءِ گۆناپءَ پُهته اِنت، منا آ وڑ نبشته کنگ نئیلیت، آ پئیم که مردم چه من تکازا کننت. من که ترا جێڑگ بنا کناں، زمانگ تها کپیت… انّوں من په زۆر جُهد کنگا آں که تئی بابتءَ چندے انچێں هبر بکناں که مهلوکءِ تبءَ بکپنت، بلے بوّگا نه‌اِنت. اگں تئو هست بوتێنئے، تئو الّم گُشتگ‌اَت که ”تئو باید منی بابتءَ آوڑ هبر مکن که آ دگر کننت“ … ءُ همے هبر منا نیئلیت که من مهلوکءِ لۆٹءِ پرمانءَ گپ بکناں.
قاضی! چینچو اَرمانی گپّے که من ءُ تئو وتی پادانی اَرواه سی‌ئێنتگ‌اَنت، بلے کِشک پیر نبوتنت. اَچ تئو گِهتر اے گپّءَ کئے زانت که ما زندگیءَرا چینچو بلُم گْورا داته ءُ کُجام کُجام بَنجاهاں بَستگ، ءُ وت یله‌چر بوتگێں؟ من اگں انوں هم دمکےءِ تابءَ تئی دیدارءِ اُمێتءَ مهتل بباں، منی دل منا مَلامت نکنت، ءُ تئو انّوں هم چه شَم ءُ دَرےءَ پدّر ببئے، من هچ هئیران نباں.
تکانسریءِ هبر وَ اِش اِنت که چُشێں بازێں گْواچنے هست‌اِنت که باید تئی زندءَ نبشته کنگ بوتێننت. چُشێں بازێں گْواهی اَتنت که تئو آهانی گْرنچءِ بۆجگءَ پێش راه کپتئے، بلے نبوتنت. ءُ نوں که نبوتنت، کئی دست رسیت؟
من هر وهدا که راجدپترءَ واناں، منا سَما بیت که بَزّگءِ کۆپگانی سرا گْواچنءِ میّتءِ بار سَکّ گْران اِنت… همینچو گْران که راجدپتر دو گام جنَگا رند هیسک ءُ همپان بیت. بلے هما گْواچن که منی ءُ تئی دامناں پێڑاتگ‌اَنت، چۆ نکشےءَ ببنت یا چۆ داگ، بار اِشانی هم باز گْران اِنت. پمێشکا تئی بابتءَ هبر کنگءِ وهداں منی دل گُشیت که کمّے ڈَنّءَ در کپ ءُ سارتێں گْواتے بْوَر.
هر مردمے که بێران بیت، آ وتی هۆریءَ هزاراں تْران، شهم، هامۆشی ءُ ساهگ کَبر کنت گۆں، ءُ اے هما بےبهائێں چیزّ اَنت که راجدپتر مُدام چرێشاں بےبهر بیت. لبزانک پمێشکا شرَپدار اِنت که راجدپترءِ تئوامێں مُردگاں پدا زوریت ءُ ساه مان کنت.
قاضی! من وتی دامنءَ پێڑاتگێں هِچ نَکش ءُ داگ یله ندئیاں که راجدپترءِ کۆپگانی مُهتاج ببنت. ءُ اِشانی تها تئی مزنێں بهرے مان اِنت. تئی رپتنءَ رند من اِشاں گۆچلێں راجدپتر ءُ بےکئیپێں تاکّاریءِ مئیار کُت نکناں. اگں مۆه برسیت، لبزانکءِ گُلام‌چۆٹانی تها جاهے نه جاهے انچۆ اێرِش کناں که اگں چمِّش مَگِندنت هم، بلے گۆں اَرواهاں اَلّم بِتْراننت.
*************
قاضی! تئو زانئے مرۆچاں من وتی جیگءِ تها سَر کشّگ یله داتگ. تئی گَمزدَگ باج بَرکائی کنگا اَنت، گُشتانکانی تها، اَکسانی تها، اَرسانی تها… من چرے مُکابله‌بازیءَ وتا دور داشته. منی دست هالیگ اَنت. چندے هئیال اَنت، کئے بزانت که اے زمانگءِ بزانت‌بلدءَ اِشانی بزانت مان یا اِنّه. لهتێں گیر اَنت که اَچ تئو پد دْرَپش ءُ جلَشکِش کۆردێم اِنت، کئی دێما اێر کنگ بنت؟
بَس چمّانی پُتێنکاں چندے اَرس پَشت کپتگ، ءُ اے، من اێر بُرتگ‌اَنت.
تئو زانئے منا اَچ وتا هما بۆ پێداک اِنت که هئورءَ رند چه زمینءَ چِست بیت، ءُ منا تُرسگا اِنت که اے هم بےایمانی‌یے مبیت، گۆں تئو اِنّه، گۆں وت اۆں اِنّه، گۆں هما گَمءَ که چه اَزلءَ منی اَمانت اِنت. پمێشکا مرۆچاں من وتی جیگءِ تها سَر کشّگ یله داته.
**************
ترا بِگندئے یات بیت، تئی زندءَ، هما وهدا که تئو کێچءَ زندانی اَتئے، من liveءِ سرهالءَ په تئو چیزّے دانک نبشته کُتگ‌اَت. نبشته هم اجبێں لبزے.
ما باز برا کَندگءِ بدلءَ نبشته کنگءِ جُهدءَ کنێں. باز رندا گْرێوَگءِ جاگهءَ نبشته کنێں ءُ باز برا لئیبءِ وهدا چه نبشتهءَ کار گِرێں. نوں آ مردم که اے پئیم نبشته کننت، آهانی نبشتگێں بازێں چیزّے چه ماناءِ زَمان ءُ مَکانءَ آ دێم کپیت. ءُ برے برے چُشێں نبشته‌کار وت هم چرے زمان ءُ مکانءَ ڈَنّ پَناه زورنت. هُداءِ شُگر اِنت که انگه من ءُ تئو چه کَسّءَ جُست نَکُته که ”مئے لوکیشن چی اِنت؟“
کَسے ببیت ته مردم جست‌ئےِ بکنت!
هما وهدا که من liveءَ نبشته کنگا اَتاں هم، همے کئیفیتءِ هِسارءَ اَتاں ءُ انّوں که ترا گیر آرگا آں، کئیفیت انگه هما اِنت… بنیادمءِ تاله هما اِنت که چه تئی وَدی بوّگا پێش بوته. من ءُ تئو بگندئے باز جاگهءَ بنیادمءِ خانهءِ تها بلۆچ نادێنته، بلے اے مئے لاچاری بوته. پرچا که چرے کارءَ رند هم ما نه چه بلۆچءِ تها بنیادم کَشّت کُته ءُ نئے که بنیادم چه بلۆچ بوّگا داشت کُته. هر دو لاچاری اَنت، مِهر ببیت یا کَهر، هر دو مردم بوّگءِ مَلام اَنت… کَسّے تئی چاگردی کته‌کاریانی تها تئی شئیرءِ زێمرءِ اَکسءَ چارگ بلۆٹیت، چمّ‌ئےِ رَد کپنت ءُ کسّے ترا تئی شئیرانی تها شۆهازگ بلۆٹیت، هم رَدێں کارے کنت. گڑا گهتر نه‌اِنت که مردم ترا تئی وڑا گیر بْیاریت ءُ تئی شئیراں شئیرءِ وڑا بجێڑیت؟
بلے، قاضی! اے کارءِ کنگءِ هاترا انچێں مُهکمێں ایمانے پکار بیت که چه بنیادم ءُ بلۆچ، هردُکاں بےکِمار زندگ ببیت. ءُ هردُکانی دیدگانی تها مُرت بکنت… مارشتءِ دْرچکانی سرا بال کُتگێں مُرگاں اگں کسّے کتابےءِ تها بشۆهازیت، آئیءَ چے دست کپیت؟
اے گپّءِ پسّهءَ تئو هما وهدا هم بچکندِته ءُ من زاناں انگه هم انچۆ کنئے.
***************
داں تئو هست اَتئے، مرک مئے کِرّا مَسکرایے اَت:
”قاضی! اِراده چی اِنت؟“
”چیءِ اِراده؟“
”غوث بهار ءُ انور صاحب خان رَپتگ‌اَنت.“
”گڑا؟“
”تئی رئوگءِ اراده کدی اِنت؟“
”تئو بلاهێں کمینهے ئے. منی مرگءِ ودارا ئے؟“
”تئی نه، وتی. پرچا که تئو دروازگءِ دێما نِشتگئے. داں تئو نجُنزئے، په ما راه پچ نبیت.“
”ترا پرچا اِشتاپ اِنت؟“
”من جێڑگا آں که ڈْهیٹ بوّگ هم مزنێں نْیامتے.“
”کمینه!“
”یار! زندگی برے برے سَکّ اَبێتک کنت…“
شئیر مانا بنت، واب مانا بنت، بلے تئو مئے مَسکرا مانا کُته، تئو هِچ شَرّ نَکُته. مَسکرا که مانا بنت، زندگی دَه‌سَری گێشتر اَبێتک کنت.
**************
من ءُ تئو یکّێں دۆزهءَ ساکم اَتێں. تئو وتی کُرتنءِ آتْراپاں آجۆ اَتئے ءُ من وتی جێڑگانی دئیارءَ تهنا. مارا هردُکاں وتی وتی آجۆئیءِ تئوک گْورا اَت. ما سجّهێں زند نِشت ءُ گچێن کُت. نَکنَگی کار کُجام اَنت که کنَگ لۆٹنت؟ کُجام نَگُشَگی هبر اَنت که ما آهانی وامدارێں؟
هما بازێں هبر تئو همے هاترا گُشتنت که من گُشگ نَلۆٹتنت. من په زۆر هما دمکاں رئو ءُ آ کُت که تئی تبءَ نکپتگ‌اَتنت. بلے اے تئوامێں پهرێزاں ابێد من ءُ تئو هم‌اَهد ءُ همدۆزه اَتێں. بِگندئے همے سئوَب اِنت که شهر تئی پُرساں نِشته ءُ من بے پُلّ ءُ بے چراگ اۆشتگءَ لاچاراں. من زاناں تئو اِدا نئے، بلے اے هم زاناں، تئو کجا شُت کنئے؟ دُرس پُرسیگ اَنت. کسے وَ ببیت که هما گُشتنانی ساچانءَ بِجلّیت که تئو آهانی اێرگْواتءَ گْوزگ نَلوٹِته. کَسے وَ ببیت که هما کِشکاں سفر بکنت که اودا تئی بْرمشانی زێمر چه رُدَگا پێش گیمُرتگ‌اَنت. اگں چۆ مبیت گڑا من وتی اندرءِ دۆزهءَ کجام دێمءَ پێش بداراں؟ من تئی رَپتنءَ پد هم لاچاراں که ترا وتی کَش ءُ کِرّاں بشۆهازاں ءُ تئو چه لَڈّگا ابێد هم زانئے که تئو منی هَمدۆزهئے… دَمک ءُ دَر بدل بوت کننت، لۆگ ءُ هلک رێچگ بوت کننت، بلے اَهد چۆں رێچگ ءُ مَٹّ کنگ بیت؟ تئو اگں پدا زندگ ببئے هم منی مردمئے… من اگں سَد رندا بمِراں هم تئی مردماں… اے نه مِهرے، نه کَهرے. چه دوئێناں مسترێں اِلّتے، ءُ اِلّت هما اِنت که دَرمان‌ئےِ مبیت.
***********
هر زهگ که ودی بیت، آئیءَ لئیبۆیے گۆن اِنت. داں یک سندےءَ هرکَس گۆں وتی لئیبۆءَ دلگۆش اِنت. بلے پدا زندگی مردمءِ دلگۆشءَ چامپیت. دلگۆش که آ دێما بیت، ته لئیبۆ گار بیت، ءُ لئیبوءِ گم لئیبۆءِ هۆریءَ گار بیت. اے لئیبۆ دُنیاءِ ائولی چیزّ اِنت که گار بوّگا رند اِشیءِ گم هم پَشت نکپیت، بلے منی دیستگێں مردمانی تها یکّێں مردم تئوئے که داں گُڈی ساهءَ وتی لئیبۆءِ اِنانءَ بوتگئے ءُ گار بوّگا نئیشته. زندگیءَ باز جُهد کُته که تئی دستءِ لئیبۆءَ پچ بگیپت، بلے تئو نَدات.
اے جمبرءَ که مان شانته، جمبرے ته نه‌اِنت، تئی گار کُتگێں لئیبۆءِ شادمانیءِ وابے، ساچان اِنت هم ءُ گْواریت هم.
***********
پَهِلّی لۆٹگءِ رسم مئے کِرّا نبوته، نه منی ءُ تئی نیامءَ، ءُ نئے که مئے ءُ زندگیءِ نیامءَ. تئی مَڈّی چندے گُمان اَتنت، انچێں گُمان که آهانی هِچ وجود نێست‌اَت. همے تئی لگژری اَتنت. ءُ همے یکّێں جاگه اِنت که اِدا تئو شئیر یله دات ءُ کِسّه بُنگێج کُرتگ‌اَت. هما کُلّێں گُمان که تئو چۆ سَرکپتءَ بئیان کُتنت، ءُ انچۆ په ایمانداری بئیان کُتنت که گۆش دارۆکاں بِلّ، گُشۆکءَ هم آهانی فکشن بوّگءِ شَک نبوت.
ءُ من مُدام جێڑِته که دانکه اے گُمانانی گْرنچ تئی سرونءَ اێر اِنت، تئو چمّاں بند کُت نکنئے. بلے نزاناں تئو کُجا شَمُشتگئے؟ چۆں واب کپتگئے، ءُ کئیا اے گْرنچ چه تئی سرونءَ کَشّت ءُ بُرت؟ تئو مُدام گُشتگ‌اَت که ”من نادراهاں“ بلے من جزم اَتاں که نادراهی ترا بےوَس کُت نکنت، پرچا که تئی گْرنچ ترا گۆن اِنت.
مردم چه کئیا پهلّی بلۆٹیت؟ تئو ببئے یا من، زند ءُ مَرک په ما مُدام یکّێں شئے بوته. هر هما دمانءَ که بَشارتاں وتی کِشک شمُشته، ما مُرتگێں. ءُ هر هما سهتءَ که پُلّے سْرپته، ما زندگ بوتگێں. نه ما چه زندءَ گنجےءِ مُژده‌وار اَتیں ءُ نه مرکءِ بیمّءَ اینچو توان هست‌اَت که مارا کَلاتے بِبَکشیت. گۆں ما پهلّی لۆٹگءِ رَسم نێست، نه تئو پهلّی لۆٹته ءُ نه من لۆٹاں. من هم زاناں که تئی گْرنچءَ چۆنێں چۆنێں گُمان مان بوته ءُ تئو هم زانئے که تئی پُرس دارگءِ رِپک چۆں بیت. هرچی کنگی بوته، زندگیءَ کُته، مرکءَ مردم اینچو وژنام چێا بکنت؟
Munir Momen is widely regarded as one of the greatest poets of the Balochi language. His works has had a significant impact on Balochi poetry, inspiring many young poets to follow his footsteps. He has published nine anthologies of poems, one book of short stories, and a collection of non-fiction since he began writing poetry in 1980s. He is from Passini, Balochistan.
