پئیسبُکءَ بازێں بلۆچے وتی نامءِ اسپیلینگاں بدل کنگا اِنت۔
Taj Baloch نوں Táj Balóc اِنت۔
تاج ائولی مردم اَت که وتی نامءِ لکّگ‌ئےِ بدل کُت، دو ھزار ءُ دوازدهءَ۔ تاج زُبانزانتے، شائرے، ءُ مُدّتے بیت بلۆچی سْیاھگءِ بَدل کنگءِ سُر ءُ پُران اِنت۔ بلۆچی اێرانی زُبانے، ھبر کنۆک کم ءُ گێش 2 کُرُڈ بنت، بےریاست اَنت ءُ دُنیاءَ شِنگ ءُ شانگ اَنت۔بلۆچی چه پێشءَ عربی سْیاھگءَ نبشته بوّگا اِنت، بلے نوں بدل بوّان اِنت ءُ لاتینی بوّان اِنت۔
بنداتءَ، تاجءِ سنگتاں گُشتگ که اے نبوتگیں کارے، بلے نوں سۆشل میڈیاءَ سَداں ورنا، نبشته‌کار ءُ بلۆچیءِ سرا کار کنۆکێں اکیڈمی، آئیءِ رندگیریءَ کنگا اِنت۔
من جُست کت که ھَشتاد سالءَ گێش اِنت بلۆچی عربی سْیاھگءَ نبشته بوّگا اِنت، نۆکێں سْیاھگءِ چے زرورت؟
”بلۆچی زُبانءِ پَد مانَگءِ مسترێں سئوَبے عربی سْیاھگ اِنت. اُردوءِ سْیاھگ ھم عربی اِنت، ءُ آئیءَ بلۆچ آسانیءَ ونت کننت، بلے همے سیاهگءَ وتی جندءِ زُبانءَ وانگءَ مُشکِلِش بیت۔ بلۆچیءَ گۆں یک کَشّابےءِ پَرکءَ سئے چار گال جۆڑ بیت۔ عربی سْیاھگ اے کَشّاباں گِپت نکنت۔ اے په ھما زُباناں شَرّ اِنت که آهانی لَبز جْوانابانی سرا انچۆ هَسّاس اَنت۔“
بازێں مِسالے دات‌ئےِ که عربی سیْاھگ چۆں بلۆچی زبانءِ نبشتهءَ اَڑێنگا اِنت: شیر(lion)، شیر(milk)، شیر(poetry)۔ اے سئےئێں لبزانی نیامءَ پَرک تهنا کّشابءِ تئوار اَنت. بلے وهدے تئو اِشاں عربی سْیاھگءَ نبشته کنئے، یکّ وڑ نبشته بنت۔
عربی سْیاھگءَ (کَسانێں) کشّاب نبشته نکنَگ بوت کننت۔ تھنا مزھبی نبشتھانی تھا دراهێں جواناباں وتی کَشّاب گۆن اَنت گۆں، که مزھبی ھبرے تاب مئوارت۔
”عربیءِ کشّابی نشان شَش اَنت۔ بلۆچیءِ کَشّاب دَه اَنت. اے سْیاھگءِ تھا بلۆچیءِ اے دگه کشّاب چۆں جاگه دئیگ بوت کننت؟“ آئیءَ گُشت۔
تاجءِ کرّا لاتینی سْیاھگءِ ھکّءَ دگه بازێں لِسانیاتی دلیلے ھست، بلے آ دمَگاں که بلۆچ، گێشتر، نِشتگ‌اَنت، اۆدا مزھبءَ اے پئیمیں ماملهاں مزنێں اَسرے ھست۔ تاج ائولی مردم نه‌اِنت که بلۆچیءَرا لاتینی سْیاهگءَ نبشته کنگءِ گپّا اِنت۔ بلۆچی ائولی رندا انگرێزءِ دئورءَ انگرێز اپسراں نبشته کُتگ، آ لاتینی سْیاھگءَ اَنت۔ رندترا، مزھبءِ بُنیادءَ عربی سْیاھگ زورگ بوت، پرچا که بلۆچ گێشتر مسلمان اَنت۔
”تُرک ھم مسلمان اَنت۔ لاتینی سْیاھگءَ آھانی ایمان نِزۆر کُت؟ اے لسانیاتءِ جێڑھے، پرچا مزھبی‌یے کنگ بیت؟“
بوت کنت آ شرّ گُشگا اِنت، بلے بلۆچانی گێشترێں آبادی پاکستان، اێران ءُ ائوگانستانءَ اِنت۔ اے مُلکاں زُبانءِ جێڑھانی پئیسله ھم مزھبی بُنیادءَ کنگ بنت۔
سئیَد ھاشمیءَ 1950ءِ زمانگءَ بلۆچیءِ انّوگێں عربی سْیاھگ رھبندے دات۔ آئیءِ وتی منّگ ھم ھمے بوتگ که په بلۆچیءَ لاتینی سْیاھگ شَرتر اِنت۔ آئیءَ نبشته ھم کُتگ که لاتینی په بلۆچیءَ شرتر اِنت، بلے آ وھداں آ لاچار بیت که عربی سْیاھگءَ بزوریت۔
1970ءِ زمانگءَ بلۆچ نبشته‌کارانی یک مزنێں گَلے، که آئیءِ سرۆک گل خان نصیر، آ وهدا پاکستانی بلۆچستانءِ تالیمءِ وزیر بیت، ھم لاتینی سْیاھگءِ رائج کنگءِ جُھدے کنت۔ اے درگتءَ کانفرنسے ھم کنت۔ گُڈّیءَ دومی گرۆهءِ دێما، که آئیءِ سرۆک خیر محمد ندوی بیت، بےوَس بنت۔ اے مردمانی عربی رهبندءِ همایَتءِ سئوَب تهنا مزهب بیت۔
گُل خان که تالیم ءِ وزیر اَت، مزنێں نبشته‌کارے اَت، سرکاری ءُ لبزانکی زۆر ءُ تاکت‌ئےِ ھست‌اَت، انگت بێسوب بوت۔ گُڑا نوں چے بدل بوتگ زانا؟
اماراتءِ جَھمنند احمد یعقوب ھوتی، که تاج بلۆچءِ پئیما نۆکێں سْیاھگءِ مُھمءِ سرۆکیءَ کنگا اِنت، گُشیت باز چیز بدل بوتگ. ”سئید ھاشمیءَ آ وھدی گُشتگ ما مجبور اێں۔ بلے نوں انٹرنٹءَ مردمانءَ یک ورچوئل پلێٹ‌فارمے داتگ“۔
هوتی گُشیت که چه مئے سُر ءُ پُراں پێسر ھم مھلوک ٹیکسٹ مئیسج ءُ سۆشل میڈیاءِ پۆسٹانی تھا لاتینی سْیاھگءَ نبشته کنگا اِنت۔ ”بَس آھانءَ رھبندے نبوتگ۔ مارا بَس پلگارَگی اَت، دانکه اے سْیاھگ رَھبندے بگیپت“۔
ھزاراں بلۆچ خلیجءَ نِشتگ ءُ همۆدءِ شَھری اَنت۔ اۆدا زُبان عربی اِنت۔ خلیجءَ نوں بلۆچ، عربانی قبیلھے۔ احمد یعقوب ھوتیءِ پیرُک لڈّتگ ءُ خلیجءَ اَتکگ۔ مات ءُ پِت‌ئےِ خلیجءَ پێدا بوتگ اَنت۔ احمد که کَسان بوتگ، مات ءُ پتاں گۆں آئیءَ عربیءَ ھبر کُتگ۔
بلۆچیءِ سکّگ آئیءَ وتی ورنائیءَ شرو کُتگ. رندترا، بلۆچ نبشته‌کارانی گندگ ءُ گۆں وتی دۆد ءُ ربێدگءَ نزّیکیءِ واستا بلۆچستانءَ باز رندا شُتگ۔ اے جُھد ءُ جَپاءِ پُشتءَ سئوَب چے بوتگ؟ سیاست۔
2000ءِ بنداتءَ بلۆچاں که وتی آزاتیءِ نۆکێں جنگ بندات کُت، انگرێزی ءُ عربی ھالتاکاں ھالِش اَتک۔ خلیجءِ مُلکانی بازێں ورنائێں بلۆچاں ائولی رندا زانت که مارا وتا زُبانے ءُ مُلکے ھست۔ بازێنےءَ وتی گارێں رۆتگانی پَٹّگ شرو کُت۔ احمد ھوتیءَ، خلیجءِ بلۆچانءَ آهانی راجی بُنھِشتءِ سرپد کنگءِ واستا دو کتاب عربیءَ نبشته کُتگ۔ هوتی گُشیت بلۆچ وت کئومے، عربانی زاتے نه‌اِنت۔
اے بلۆچانی ائولی جنگ نه‌اِنت، بلے دْراجترێں جنگ اِنت۔ بلۆچاں گۆں پاکستانءَ پَنچ جَنگ کُتگ۔ ھَپتادءِ دَھِکءِ جنگ بلۆچانی دومی دْراجترێں جنگ بوتگ۔ آ جنگءِ وھداں ھم عبدالنبی بنگلزئیءِ سرۆکیءَ لھتێں راجدۆستءَ گوریلا کیمپانی تھا لاتینی سْیاھگءِ دێما آرگءِ جُھد کُتگ۔ آئیءِ ھئیال بوتگ که مزهب په پاکستانءَ بلۆچستانءِ سرا کبزهءَرا برجاه دارگءِ سِلاهے، ءُ عربی سْیاھگ همے کارءَ کُمَک کنگءِ وسیلهے۔ راجدۆستان چشێں دراهێں رِشته سِندگ لۆٹتگ‌اَنت. بزاں راجدۆستاں اے جُھد زُبانءِ دیمرئویءِ نیّتءَ نکُتگ، سیاسی لێکهءِ واستا کُتگ۔
بلے اے بَری لاتینی سْیاھگءِ زورگءِ مُھم چه پێسریگێناں سۆبمندتر اِنت. بلۆچ انگه بےریاست اَنت، بلے بگندئے ھوتیءِ ھبر راست اِنت ءُ نوں انٹرنٹ بلۆچانی ریاست اِنت۔
(نۆٹ: ساجدءَ اے نبشتانک مارچ 2016ءَ انگرێزیءَ شنگ کتگ۔ ولید لالءَ بلۆچیءَ رَجانک کتگ)
Sajid Hussain (1981-2020) was a writer and senior journalist from Balochistan. He had a degree in Economics, International Relations and English Literature from Karachi University. He had the experience of working with Pakistani newspapers Daily Times and The News International. Sajid Hussain was also the founding editor of this online magazine.
