وشّیءِ ھبر اِش اِنت که مئے نۆکێں پدرێچ ھما چیزّاں جێڑگا اِنت که ما اے سندءَ نجێڑِتگ‌اَنت.
شُما که نۆک اے زمانگءِ بازیجاهءَ پاد اێر کُتگ‌اَنت، گُڑا اے بازیجاهءِ مسترێں لۆٹ ھمێش اِنت که شُما یک گْواچنے بزان‌اِت ءُ آ اِش که شُمئے آسراتی ھم اَچ ما گێشتر اَنت ءُ شُمئے جنجال ھم.
آسراتی چے اَنت؟ اِشاں وَه من کِساس کُت کناں، بلے جنجال؟ جنجال داں اے اُمرءَ من وتی ھم شُمار کُت نکُتگ‌اَنت، پمێشکا اے جُهدءَ نکناں، ءُ راستێں گپّے بُگشاں؟ من که وھدے اے سندءَ بوتگاں، من په وت یک رهبندے جۆڑ کُته. آ رهبند اے بوته که ”کِرداں مانا بکن، پرچا که لبز وتی ماناهاں بدل کننت ءُ مردم رَد کپیت.“
زمانگءَ یک ربیَتے جۆڑ کُته که مسترێن وتی کسترێناں پنت ءُ سۆج بدئیَنت. اے ربیَت سَک کْوھن اِنت ءُ انگه برجاه اِنت. اشیءِ اُمرءِ اینچو مزن بُوّگءِ مسترێں سئوَب اِش اِنت که ھر مسترێں مردمءَ وتی نزۆری ءُ نزانتکاریانی چێر دئیگءِ مۆهءَ دنت. ءُ مزن، زانتکار ءُ تئوانا بُوّگءِ چد ءُ آسانترێں رِپْک دگه چے بوت کنت که وتی زهگءِ لُنٹانی سرا وتی لنکُکءَ اێر بکن، وتی پنتاں آئیءِ سرا بار بکن ءُ مستریءِ شرپءَ برجاه بدار؟ اے ربیَت زندءِ تئوامێں تک ءُ پهناتاں برجم اِنت، بلے منی سْیالی چۆ که گۆں لبزانکءَ اِنت، پمێشکا لبزانکءِ ھدّءَ من گُشت کناں که اے ربیتءَ لبزانک باز تاوانبار کُتگ. زندگیءِ آ دگه زانشی تک ءُ پهناتاں اے ربیت چینچو سیتمَند اِنت، اشیءَ من سرپد نه‌آں، بلے ھرکَس که لبزانکءِ مردم اِنت، آئیءِ ھاترا کئیلۆ ھمے بُوّگ لۆٹیت که ”کِرداں مانا بکن، پرچا که لبز وتی ماناهاں بدل کننت.“
منا اے گُشگ بوته که من وتی رائٹنگءِ تجرُبتاں شێئر (share)بکناں، ءُ شُمئے اے مهر په من سکّێں مزنێں شرپے، بلے اے مهرءِ شیرکنیءَ منی دلءَ جُستے پاد کُته، گُڑا پرچا آ جُستءَ ھم گۆں شُما شێئر مکناں؟
جُست اِش اِنت که یک مردمے که تئوامێں اُمر لبزانک نبشته کنگا اِنت، اگاں آ تجربت شێئر کنگا نه‌اِنت، گُڑا چے کنگا اِنت؟ ءُ سِتک بزان، اَسل گپّ ھمێش اِنت: مردمے که شئیر یا فکشن نبشته کنگا اِنت، اَسلءَ آ وتی اۆریجنالِٹیءَ شێئر کنگا اِنت. آ یک انچێں جُلّےءِ نَکش ءُ نگارانی تها یک اَھد، دۆدمان ءُ راجدپتر ےءِ پادانی فِنگرپْرِنٹاں در گێجگا اِنت که آ جُلّ آئیءِ اَرواهءِ پێژگاهءَ پچ اِنت. اگاں کَسے گۆں نبشته‌کارےءَ سفر کنگ لۆٹیت، یا گۆں آئیءِ تجربتءَ ھئوار کپگ لۆٹیت، گُڑا آئیءِ شَرترێں وزم ھمێش اِنت که آئیءِ ساچشتءِ تها اێر بکپیت. پرچا که ھر نبشته‌کار ھمۆدا وتی اَسیلێں گۆناپءَ پدّر بیت. اگاں نه، اے وَه سکّێں آسانێں کارے بیت که کَسے بگشیت که من وتی پِلاں شئیر یا آزمانک ءُ ناول سئے رندا نبشته کُته ءُ دِرته، پدا چارمی رندا فائنل کُته. یا من پِلاں کسّه بیست ءُ پنچمی روچءَ ھلاس کُته. اے، منی ھئیالءَ رائٹنگءِ پوریاتءِ شێئر کنگ اِنت. ساچشتی تجربت اے تاکدێم ءُ ساهتانی نام نه‌اِنت.
من انچێں مردمے آں که وتی بابتءَ چه دْرُستاں کَمتر زاناں ءُ گْواچن ھمێش اِنت که منا باز رندا وتی نزۆری ءُ جْوانیانی بابتءَ چه دگراں مالوم بوته. من بگندئے وتی بابتءَ چُشێں هاسێں گپّے گُشت مکناں، بلے من لبزانکءِ وانۆکے آں، ءُ ھما دماناں که اَچ وتا گیشّاں، گُڑا دو لبز نبشته کنگءِ جُهدے کناں.
اے نبشتگێن چے اَنت؟ اِشاں مهلوک کجام چَمّاں چاریت؟ یا منی چاگردءِ تها اِشانی هاجت ءُ پکارے هست یا نێست، اے منی جێڑه نه‌اِنت، ءُ ھمے درامدی که نبشته‌کار ءُ نبشتهءِ نیامءَ چۆ اۆتاگےءَ تچک اِنت، ھمے لبزانک یا ساچشت اِنت.
جنگ ءُ لبزانکءِ تها یک تپاوَتے هست: جنگءِ تها سنگرے بوّگ اَلّمی اِنت. ھرکَسءَ که وتی سنگر مُهرتر داشته، آ شَرترێں سپاهی اِنت، بلے لبزانکءِ تها سنگر نَدارگ هژدری اِنت. ھرکَس که سنگرےءَ نِشته ءُ نبشته کنت، آئیءِ لبزانکی ایمان نزۆر اِنت.
ساچشت زَگر ءُ پئیاپێں کارست لۆٹیت. مزهبی سنگرےءَ نشتگ ءُ نبشته کنۆکێں مردمے بگندئے مزهبی جهتءَ سکّێں مزنێں سپاهی‌یے ببیت، بلے لبزانک ءُ ساچشتءِ کئیلۆءَ آئیءِ کِرد نزۆر بیت. ھمے پئیم راجمان، دۆدمان ءُ راجدپترءِ سنگرانی پناهءَ نِشتگێں نبشته‌کاراں ساچشت وتی مهرَم نکنت. بلے اِدا کسانێں گیشّواری‌یے بکناں، که چۆ نه‌اِنت که دگه تَکےءِ مردم لبزانت بوت نکنت، اَلّم بوت کنت. گُشگءِ مُراد اِش اِنت که تئو ھر تکءِ مردمے ببئے، بلے ھمے دمانءَ که لبزانک نبشته کنگائے، اے دمانءَ ترا بَسّ لبزانکءِ مردم بوّگی اِنت. نبشتهءَ پێسر ءُ نبشتهءَ رند ھر درگاهءَ نِندئے، جێڑهے نه‌اِنت، بلے نبشتهءِ وھدا باید اِنت که مردمءِ سرا ھِچ لێکهءِ گُبار مبندیت.
انچۆ گُشنت که ھُداءِ شَرترێں پجّار گوں اے لبزاں بوت کنت که
” A freedom that allows other freedoms to Exist”
ءُ منی ھئیالءَ لبزانکءِ ھم شَرترێں گیشّواری ھمے پئیم بوت کنت. اگاں لبزانکءِ تها ھمے Allowءِ پابندیءَ بِکَشّئے، گُڑا آ نبشته ھرچی‌یے بوت کنت، بلے لبزانک نبیت. ءُ لبزانک، لبزانک اِنت. من که ھمینچو گۆں لبزانکءَ زندگ بوت کُته، آئیءِ آسر ھمے در کپته که شئیر ببیت یا رَم، اگاں ساچشتے گُڑا آئیءِ چَسّ ءُ کئیف یکّێن اِنت. تئوامێں زندءَ شئیر پر بندانءَ من وھدے ائولی رندا کسّه نبشته کُت، گُڑا کسّهءَ یک دمانے ھم منا نڈَسِّت که تئو درامدے ئے، یا منا اے گُمان نبوت که من نوکێں ءُ جتائێں کارے کنگا آں. لبزانکءِ تها فارم بَسّ کالِب اَنت، اَسل شئے نِکان اِنت. نوں اگاں ما کِسّهءِ گپّءَ بکنێں، گُڑا کسّهءَ وتی زندءَ چے چے ندیسته؟ چُنت فارم زُرت، یله دات، چینچو پند بُرِّت، بلے چسّ‌ئےِ بدل نبیت، کئیف‌ئےِ نَمٹّیت. ھمے چسّ، ھمے کئیف نبشتهءَ ساچشت ءُ لبزانک جۆڑ کنت. برے برے چۆ بیت که شرگدار ھمے چسّءَ شۆھازگءِ جُهدءَ کنت، آئیءِ ھما هاسێں مَکامءَ شۆھازگ لۆٹیت. آ زانگ لۆٹیت که یک سیاھگےءِ تها ساچشتءِ سَهرا بُوّگءِ ھکّێں جاگه کُجام اِنت؟ ھمے پْوائنٹ اِنت که ساچشت ءُ شرگداری چه یکدومیءَ دور کنزان بنت. پرچا که ساچشتی کئیف یک سیاھگےءِ تها چۆ هۆنءَ شنگ اِنت، چۆ مُهرگءَ یک هاسێں جاگهےءَ اێر نبیت. ساچشت ھر سیاھگےءِ تها ببیت، آئیءِ پدّرائیءِ رِپک ھمێش اِنت. انچۆ که یک بدنےءِ تها تئو زندءِ تئوانءَ گندئے که آ تئوامێں آزَهاں شنگِته، ھمے پئیم ساچشتی کئیف، چۆ زندءِ پئیما، چۆ هۆنءِ وڑا سیاھگءِ تئوامێں هستیءِ تها تالان بیت. اے سْیاھگ شئیر ے ببیت که آ زمانک ءُ ناولے، آئیءِ پدّرائی رِپک ھمێش اِنت.
اے بنی‌آدم که گۆں کَس ءُ آزیزاں، گۆں وتی چاگرد ءُ زمانگءَ اینچو ھمگْرنچ اِنت، بنی‌آدمءَ که گۆں چارێں آتْراپاں اے سْیالداریانی دیوال که مِکّ کُتگ‌اَنت، اے اَسلءَ نیمۆنے، وتی اندرءِ تهنائیانی سَهڑێنگءِ. بلے اے زندءِ تها انچێں زَگرێں دمان ھم کاینت که مردم وتی اندرءَ تهنا اێوک بیت. گُڑا آئیءَرا اے سْیالداری، اے چاگرد ءُ زمانگ اَچ وتا سَکّ دُور سَما دئیَنت، ءُ آئیءِ واھش بیت که آ پُهلے بِسازیت که گۆں وتی دۆستی ءُ دژمنیاں، گۆں وتی مهر ءُ کُنّتاں، گۆں چاگرد ءُ زمانگءَ سُهل ءُ تْرانے ببیت، کلئو ءُ هالے ببیت. ءُ لبزانک ھمے پُهل‌سازیءِ اَمل اِنت.
باز مردم گُشیت که فکشن وَه دْرۆگے، ءُ دْرۆگ اینچو چۆن سگّگ بیت؟
بلے منی جُست اِش اِنت که؛ ”فکشن دْرۆگے، پمێشکا سگّگ نبیت؟ یا فکشن راستیءَ چه سَکّ نزّیکءَ گندیت ءُ پێش داریت، پمێشکا سگّگ نبیت؟ اے جُستءِ پسّه کنگا بگندئے ھما مردم ساڑی مبنت که لبزانکءِ چسّءَ وتی اَمبازاں نزُرتگ‌اَنت، بلے لبزانک ءُ فکشنءِ شهار ءُ سان، رۆچ رۆزینی زندءِ سرا لبزانکءِ دزرس وت اے جُستءِ مُهکمترێں پسّه اِنت.
لبزانک انچێں سرھالے که اشیءِ سرا تئوامێں زند ھبر بوت کنت، بلے گُڈسرا من وتی ھما پنتءَ پدا نۆک کنگ لۆٹاں که ”باید اِنت کِرد مانا کنگ ببنت. پرچا که پَنت وتی ماناءَ بدل کننت ءُ مردم رَد کپیت.“
دلگۆش: اے هبر مُنیر مۆمنءَ یونیورسٹی آف تربت، کێچءِ سنگتانی مراگشےءَ کرتگ‌اَنت. رندا اے نبشتانکےءِ سورتءَ منیر مۆمنءِ نَسری کتاب ”گێدی ءُ ساچِشت“ءَ هم هئوار کنگ بوتگ. ما اے نبشتانک یک رندے پدا هورت‌وانی ءُ راست‌نبیسی کرتگ ءُ گۆں منیر مۆمنءِ اجازتءَ اِشیءَ پدا شنگ کنگا اێں. ب ٹ
Munir Momen is widely regarded as one of the greatest poets of the Balochi language. His works has had a significant impact on Balochi poetry, inspiring many young poets to follow his footsteps. He has published nine anthologies of poems, one book of short stories, and a collection of non-fiction since he began writing poetry in 1980s. He is from Passini, Balochistan.
