نۆٹ: اے کسّهی گپّ اَنت. کسّ اِشان په وت مزوریت، نه دلا بیاریت.
منی درانڈێهیئے کسّه هما شومّێن رۆچا شُرو بوت که منا لبزانکئے بێهئیرێن هُبّا گوَر جت. هر نبشتَکارے که منا دۆستَ بوت، گوَشیت بیا زمانگێا درانڈێه بوتگ. مارکوێز انچُش، کُنڈئیرا همے پئیم. یکّێا سرکار زهر براێنتگ، یکّێا پئوج. همِشانی رندگیریا من وتی بێدردێن سرا دردے دات. اگن من بزانتێن که مارکوێزئے رندا کپگ سرئے زْیانی اِنت، چُشێن گُه هچبر نئوارتگ‌اَت. من وَه گوَشتگ وهدے مردم بلاهێن نِبشتَکارے بیت، شَرگِدار نبشتهَ کننت که اے مرد بلۆچیئے مارکوێز اِنت.
نۆک‌ورناییا اے پئیمێن بێسوتّێن کار هرکسَ کنت. منی سنگتێا مدام سِنگے کیسّگا بوتگ و سُهب و بێگاه وتی پێشانیگی کَکرّتگ چێا که پلمێئے تها مَتَن چَکْراوَرتیئے پێشانیگا سُهرێن نشانے پِر بوتگ. مَتَن گار بوت بله اے سنگتئے پێشانیگ اَنگت کَنڈ اِنت.
همے واستا چه نبشتَکارا شَرتِر اِنت مردما پِلمی اِکٹرے دۆست ببیت. منی ناکۆزاتکێا سَنجئے دَت دۆست اَت. آ شُت و باڈی‌ای اَڈّ کرت. منی بندیکّ گۆن فْرانز کافکایا اَڑِتگ‌اَت. من رۆچے بیست پیاله چاهَ وارت و دو دو پارکیٹّ سگرێٹَ کشِّت چێا که گێشتر مزنێن نبشتَکاران اَلسرَ بیت.
نون آ مردم که نبشتَکار بئیگئے واستا وتا السر داتَ کنت، چه درانڈێه بئیگئے کُربانیگا هم سرَ نَگوزیت. گڑا چه نۆک‌ورناییا شمئے کَستِرئے واهگے همے بوتگ که انچێن بلاهێن کارے بکنت که دُژمن آییا چه مُلکا کَشّگا مجبور ببنت. گوَشنت اگن چیزّے په دل و سِتک بواهئے، په تئو راه و در پچَ بنت. سَکیدادێن هدایا په همے یکّێن واهگئے پوره کنگا منی در مان بی اِس او آ پَچ کرت و منا چه ڈێها دَرانڈێه کناێنت.
بله بیا که درانڈێهیا رند منا مردمانی شِگان و هَکّلان کُشت. اگن کلاتُکا بلۆچێئے لاپ گئیس ببیت، هبر بزان ما وارتنت. ”اِدا بلۆچ بزّگ و وار اَنت و شما یورپا اَئیّاشی کنگا اێت.“
اے وڑێن شِگان و پُگان مدام اے بیهارئے سرا کُٹّنت که ”اے هبرا بێهئیال مکنێت که شما همے بزّگێن بلۆچانی ناما پناه زرتگ.“
نگوَشئے ما وتی نَکسێن ساهئے رکّێنگا پناهُکے زرتگ، پوره بلۆچانی مُلک ما رَهن کرتگ و یورپا جائداد کَٹّتگ. ما وَشّ اێن اِدا مارا یکّے دپی جُستے بکنت، گڑا ما کجا بزّگێن بلۆچئے گئیسا اِلاج کنێن؟
مئے دِلَ تُکشیت بله گۆنڈلێن شِگانانی تُرسا پۆٹۆے فئیسبُکا داتَ نکنێن. برے برے، تئو جان شُشتگ و آدێنکئے دێما اۆشتاتگئے، ترا اناگت هئیالَ کئیت که پۆٹۆ کشّگئے رۆچ مرۆچی اِنت. پوره تئیی پۆست اِسپێت‌تِر و مود بزَتِر اَنت. آیان بِلّ، بروان گوَشئے وتسرا بندیکّ بوتگ‌اَنت. اے وڑ سالئے سرا کَزا یَکّ رندے بیت. تئو زانَگا ائے که اے شَررنگ که آدێنکئے تها وتا لۆنسُک دئیگا اِنت، اگن مرۆچی وتی پۆٹۆے بِکشّیت و فئیسبُکا بدنت، بازێنے سۆکیگَ بیت. کمّ چه کمّ هما سنگت وَه سُچنت و پُرَ بنت که بێلئین و بےاێمنێن مُلکا پَشت کپتگ و چه دنیاگَردیئے هُدایی دادا بێبهر اَنت.
هئورئے سرا، سَبزگئے تها، بُرزێن بلڈنگێئے دێما، سیلفیئے وهد همِش اِنت. بله نه. شگانئے تُرس زۆراکتِر اِنت.
اِدا سنگتے هست که شپا رێلَ شۆدیت، سُهبا واب اِنت و بێگاها چرسَ کَشّیت. چرسئے نِشها، یا وَه پئونئے سرا سیاستَ کنت یا مئے دێما درانڈێهیئے ائیبان هسابَ کنت. آییئے یورُپی نام ائے بی سی اِنت و مُلکی نام اَلّاه بَکش چُراسی چێا که 1984 آ پێدا بۆتگ؛ بله ما آییا اَلّاه بَکش گِلاسیَ گوَشێن چێا که سگرێٹئے بدلا دو گلاس سر په سرَ کنت و همایانی تها چرسَ کَشّیت. یَکّ رۆچے گوَشیت: ”چه یورُپئے کپگا شَرتِر اِنت مردما شێخانی اُشتِر بچارێنتێننت. کمّ چه کمّ، ماتا ناهے راه داتَ کرت. آ مُلکا بلۆچ بسۆچیت که ترا چرسا رند ناهے په دپئے شیرکن کنگا مرسیت.“
چرس و بلۆچئے روهانی سیادیئے بارئوا نزانان بله اے شاهدیا منَ دئیان که خلیجئے بلۆچ چه ما دَه سَری شَرتِر اَنت. هر ماه، په آیان ٹێکیے راها اِنت: برے جَنا جۆڑهے چئوَٹّ دێم داتگ و برے ماتا مِتگێن بێگَمجَنگی ناهے. شَرترێن هبر اِش اِنت که سالئے سرا مُلکا چَکّرے جننت، جَن و چُکّے گندنت.
و چه مُلکئے چکَّرا، مُلکا رئوگئے تئیاری وَشتِر اِنت. من لهتێن سالا خلیجا بوتگان و دیستگ که مُلکا رئوگا پێسر خلیجی بلۆچانی بَگلُک چۆن گواتَ گرنت. سجّهێن سالا اربابئے باگا دِهکانیَ کننت، اربابئے داتگێن شیر و ڈَبّکی ماهیگانی سرا گُزرانَ کننت که چُٹّیانی واستا زَرّک مَرُّکے بچننت و اێر بکننت. چُٹّیئے وهدا، په وت هِسابی سئے جۆڑا درپشۆکێن گُدَ دۆچاێننت و جۆڑهے بُرزێن مَشکتی چَمپلَ زورنت. آ دگه سجّهێن زرّان، هُدایی اِسپێت‌پَس، په وتی سیاد و سنگتان سئینٹ و سابونَ کننت. جن وتی گرّیێن چئوَٹّانی بدلا آیی‌پئون اِکسے لۆٹیت. ماتئے سۆنسێن ناه ورگی نبوتگ بله آییا ٹێنگ شربت، پئیناڈۆل گۆلی، تَپَرُکی بام، رێشی پَلَستَر، سۆچُکی و کُندِرک درُست پکار اَنت. اگن آییا په وت پکار بوتێننت انگت دردے په دو، بله خلیجی سنگتئے سۆک پمێشکا نَسِریت که تان سالے همے ازباب ماتا بُکچهێا بستگ و اێر کرتگ‌اَنت که هاجتمندے کئیت آییئے کارے شرَّ بیت.
اے ماتئے زندگیئے مکسد همِش اِنت که بازارا اگن یکّێا سردردے بگیپت، دِلی بَد ببیت یا مهمانے گوَری ببیت، آ چیزّئے پچ گرگا منی کِرّا بیئیت.
مئے بازارئے مردمان بِه پئیناڈۆل بها نزُرتگ. هرکَسا زانتگ بابوئے مێڈیکل اسٹۆرئے درمان نکلی اَنت؛ نه تَپے وشّ کرتَ کننت، نه سردردے برنت. مُلّا پاتمهئے اُردان ولائتی پئیناڈۆل مدام بوتگ. آییئے شرت بسّ همے بوتگ که تئو سابت بکن و بدئے که ترا یا تئیی مردمێا گرانێن تَپے پِر. په سردرد یا پشّانکا مُلّایا وتی ولائتی گۆلی زئوال نکرتگ‌اَنت.
”مُلّا، مُلّا! امّا گوَشیت دانَگے پئیناڈۆل ندئیئے گۆن؟“ من هر هَپتگ په گۆلیئے پچ گرگا مُلّایا پانَگ بوتگان.
”کئے وشّ نه‌اِنت؟“ مُلّایا وتی جُست و پُرس شرو کرتگ‌اَتنت.
”امّا تپیگ اِنت.“ ماتا گوَشتگ‌اَت که انچُش بگوَش. چۆناها آییئے سر دردا اَت.
”تَپیگ اِنت؟ زیکّێن بێگاها وَه تئیی رندا تچگا اَت، تَپا کدی گپت؟“
”دۆشی مکِسکان وارتگ. امّا سَهی نبوتگ بزان بَشانَگا بلاهێن ٹُنگے پِر. نون هچّیگی نه‌اِنت. اَبّا بیئیت، بارتی کراچیا.“ همے هبرا مُلّایا وتی چَمّ کِلّ کرتنت و من زانت که درۆگ کار کنگا اَنت. ”امّا گوَشیت ناکۆ اُبئید چه مَشکتا بیئیت، تئیی بدلا دئیێن.“ نون من اِمپرۆائز کنگا اَتان.
”بدلے نلۆٹیت. مُلّا پاتمها بدل بزرتێن، مرۆچی کُڑُلانی تۆکا لئیبیَ کرت،“ مُلّایا جَبَزّه کرت، بله هما دمانا نرم تَرِّت: ”بله اے بازارئے مردم په من گۆلی و درمان اێریا نئیلنت. چاران بلکێن دانَگے در آتک.“
مُلّایا وتی پێتی یَکّ کُنڈێا بُرت و دَپی بسّ همینچُکا پچ کرت که تها سَرُک دات بکنت. سَرُک دئیگا رند، دستی چه پچێن شَما پێتیئے تها راه دات و کمّے دزمۆش کنگا رند دانگے پئیناڈۆلی در کرت.
”همے یکّێن دانگئے جند پَشت کپتگ. برئو، بِلّی شمئے کار شرَّ بیت.“
اگن ملّائے اُردان سَد دانَگ بوتێن، همے گوَشتگ‌اَتی که ”یکّێن دانگ اِنت.“ تئو اگن ساهتێا رند پدا بشُتێنئے پئیناڈۆلئے پچ گرگا، ترا پدا دانَگے
داتگ‌اَت و گوَشتگ‌اَتی: ”همے یکّێن دانَگ اِنت.“
و تاریخی رِکارڈئے تچک کنگئے واستا من اے هبرا گیشّێنگَ لۆٹان که مُلّایا چه من بدل گپتگ. من آییئے کاگدانی نبشته کنۆک بوتگان. اے چه ٹیلپون و مُبایلا پێسرئے زمانگ اِنت. من چه چارمی جُمائتا کاگدئے وانَگ و نبشته کنگ زانتگ. چه خلیجا کاگدے آتکگ، یا کماش و جنێنێا کاگدے راه دئیگی بوتگ گڑا مردم من بوتگان. چُش نه‌اِنت که بازارا دگه واننده نبوتگ. بله چُکّانی تها اے کارئے گُشاد منی یکّێن سَر بوتگ و منی کسان‌اُمریئے سئوبا مردمان وتی رازی هبر چه من چێر نداتگ‌اَنت.
منی مُشکل اے بوتگ که من باز اردو نزانتگ. اسکولا مارا بسّ سلام و دوااِش درس داتگ‌اَنت. ”ہم سب خیریت سے ہیں اور خداوند تعالٰی سے آپ کی خیر و عافیت کے لیے دعاگو ہیں.“ چه اِد و دێم منی اردو هلاس بوتگ‌اَت، بله پدا هم گَڈّ و وَڈُّن کرتگ و کاگدُن پوره کرتگ.
گَڑبَڑ هما وهدا بوتگ که مُلّا وتی بلۆچی رَگا شُتگ. ”بگوَش، منی رهیم جان! من اِشکُتگ که تئیی دُژمِن تپیگ بوتگ‌اَنت. اَلّاه ترا وشّ بکنات. ترا منی اُمر گۆن بات، منی رهیم پُلّ! مَکرزاتان ترا.“
وهدے مُلّایا بسّ کرتگ، من کلمئے نِبّ چه دپا کشّتگ و نبشته کنگا لگّتگان. ”میرے رحیم جان، میں نے سُنا ہے کہ آجکل تمهارے دشمنوں کی حالت خراب ہے. الله تم کو اچھا کرے. تم کو میری عمر ساتھ ہو، میرے رحیم پھول، کاش میں تمھارے لائق نہ ہوں.“
چینچُک سالا من جێڑتگ که اگن رهیم جانئے دژمن تَپیگ اَنت گڑا رهیم جان چێا وشّ ببات؟ بلۆچی کْلاسیکل شائریئے در برگا رند نون من زانتگ که اے دژمن دگه درامد نبوتگ‌اَنت، رهیم جانئے جند بوتگ. مُلّائے نَکرزێن دپ و دلا نگپتگ که بگوَشیت رهیم جان تَپیگ اِنت.
چُکّئے هالپُرسیا رند، مُلّایا وتی زَنگ و زاری بِنا کرتگ‌اَنت. ”تئیی مات مرۆچان کماش اِنت. پادَ کایان چمّ سیاهیَ کارنت. دپارے ورگَ وران، دل گئیسَ بیت.“
گۆن مُلّائے مهتل بئیگا منی کَلم چُٹّتگ. ”تمهاری مان آجکل بوڑھی ہے. کهڑی ہو جاتی ہوں آنکهیں اندهیرا لاتی ہیں. نواله کهاتی ہوں دل گیس ہو جاتا ہے.“
اے منی رجانکاریئے ائولی دئور بوتگ. هما اُمرا من زانتگ که هبران چه یَکّ زبانێا دومی زبانا ترّێنگ چۆن گران اِنت، پمێشکا من رۆچِ مرۆچی هم وتی رجانکارێن سنگتان چه آیانی کدّا گێشتر اِزّتَ دئیان.
من وتی بلۆچێن براتان سرپد کنگَ لۆٹان که اگن یورپئے درانڈێهی چُشێن وشّێن چیزّے بوتێن، منا مُلّا پاتمهئے کاگد و پئیناڈۆلان زهیریگ نکرتگ‌اَت. درانڈێهی نادراهیے و اے نادراهی مردما مُلکئے انچێن چیزّانی ترانگا گێجیت که هبرَ نبیت: گرماگی نێمرۆچان کاپرئے چێرا وپسگ و کاپرئے رێزتگێن پیشّانی چارگ که کدیَ سُرنت؛ دریگئے دپا اێرێن تهتئے سرا سر په سر کرتگێن نپادانی سرا تچک بئیگ و جِنّی کسّه وانگ؛ گرماگی شپان چادرئے آپ جنگ و پِر دئیگ؛ گۆن هر بلۆچی ماهئے شرو بئیگا جنێن و چُکّانی لۆگئے دێما مُچّ بئیگ و چارگ که کئے پێسرا نۆکا گندیت؛ ماتئے هبر دئیگ که نارُشت کمُّک پر بجنێت؛ تان نێم‌بێلا اَدّا نازلئے هینزکئے منتگا رند آییئے داتگێن پودنی؛ مگربا پَسانی رندا کپگ و بَندگ؛ شپا رۆباهئے پاسا نندگ که مئیئیت و کُکُّڑان مئوارت؛ سیه‌گواتئے رسگا پێسر پێشگاها تاپێن گُد و هیرانانی چِنگ و تچان تچانا بانئے تها پُترگ؛ و سالئے ائولی هئورا رند میسّئے بۆ.
مارا، یورپئے درانڈێهان، چه همے بێسوتّێن زهیران مۆه برسیت، نون ما رئوێن واجه ٹرمپئے کرّا پاکستانئے شکایتا کنێن.
وهدے هال آتک که ٹرمپا گچێنکاری کٹّتگ، مئے درانڈێهێن سنگت انچۆ گلا بال بوتنت گوَشئے واجه ٹرمپئے ماتئے پتئے ناکۆزاتک بلۆچے بوتگ. ”نون پاکستانا مات اِنت. اے گنۆکَڑاے، پَنجُلا وڑے کنت،“ اَلّاه بکش گِلاسیا دو گلاس زُرت و همّاما پُتِرت.
”هئو، ٹرمپ وَه همے کارئے واستا اَمریکهئے سَدر بوتگ. بلۆچانی بێرا زلورَ گیپت،“ من وتی دنتان نِجێنتنت.
چه ٹرمپئے گچێن بئیگا سئے سال رند، په اے زوتّان، گِلاسیا یَکّ رۆچے چه من جُست گِپت: ”تئیی هئیالا، ٹرمپ بلۆچانی مسلها سهیگ اِنت؟“
”باید اِنت سَهیگ ببیت که بے بلۆچئے مسلهئے گیشّێنگا دنیائے کار شرَّ نبنت.“
منی جواب سنگتا وشّ نبوت. بله ما که مُلکا اتێن مئے لیڈران همے هبرئے سرا مارا رد دات و بی اِس او آ بُرت که اَمریکها سجّهێن تئیاری کرتگ‌اَنت، آزاد بلۆچستانئے نکشه هم جاڑی اِنت، بسّ بلۆچان همّت کنگَ لۆٹیت. ما چارِت که اَمریکه مئے بێرا اِنت گڑا پاکستانا بُنے نێست.
تان دو سالا ما هرچے کرت، کَسّا مئے نامَ نگپت. برے ما هُدادادێن مُلکئے جَنڈی سۆتک، برے پئوجیانی کئیمپئے دپا اۆشتاتێن و آیانی مات و گهار چه هیرامنڈیا ناوَلّتنت، بله مَنه اِنت که یکّے مئے لِمپان بگیپت؟
همے هبرا ما گنتِر شێکِل بوتێن. نون ما دلجَم اتێن که اَمریکه جانئے دست مئے سرا ساهێل اِنت. کسانُکێن تُرسے که مئے دلا هست‌اَت، آ هم در آتک. په ما، لیڈرانی اے هبر سابِت بوتگ‌اَت که بلۆچ دلێر و ”پَنجُل“ لگۆر اَنت. چه اِد و رند ما هما کار کرت که نه اَسپا گۆن هَرا کرتگ و نه هَرا گۆن اَسپا.
تان ما اِکبالئے شاهین زهر براێنتنت.
وهدے شاهین زِدّا کپتنت، اِشان مارا هما کَٹا جَت که شێری گُلّڑان نزانت کجام نێمگا دێما بدئیێن و بتچێن. دلێرێن گُلّڑ کۆهانی نێمگا تتکنت و مئے پئیمێن لگۆر درمُلکا.
نۆن مئے دلێرێن لیڈران هر رۆچ نَپر و کاسِد انت که ”برئوێت اَمریکها هال بدئیێت که شاهینان بداریت.“ اگن اَمریکهئے سر و گۆشے سهیگ نبوتگ گڑا لیڈران باید اِنت گۆن ما چُشێن درۆگ مبستێن که نکشه مَکشه تئیار اَنت. اگن آیان وتی جندئے زۆر و دلێریئے سرا برۆسه اَت گُڑا مئے مئیار و گناه چے اِنت که سَرِ پیرانسَری مارا شِگانیَ کننت؟
مئے جندئے سورا مئے گپّ کسّا نزرتگ، ٹرمپ کجا مارا مانَ کاریت؟
چار سال پوره اِنت تنینگه اَلّاه بَکش گلاسی وتی جَن و چُکّان یورپا آورتَ نکنت. منا دو سال اِنت بے چُکّان دَنتانُکَ دئیان. مَنه نه‌اِنت من و گِلاسی گوَنڈێن چُکّے بازارا ترّگا بگندێن، منی لُنٹ جرۆٹۆَ بنت و آ تچانا رئوت گُبّانیَ چُکّیت. من سَد رندا گوَشتگ که اِدا دگرانی چُکّ وتی جاگها دگرئے کُچکّئے دَست جنگ هم جُرمے، بله گِلاسیا کئے سرپدَ کنت. منا گنتر همے تُرس وابا نئیلیت که یَکّ رۆچے بلۆچان بنّامَ کنت و کِلّیت، کَهروار.
چۆناها درستێن درانڈێه مئے وڑا شومّ نه‌اَنت. آبادێن درانڈێه هم درَ کئیت، دانَگ دانَگے، چۆ مُلّائے پئیناڈۆلا. اگن گِلاسیئے هبرا بزورئے، درانڈێهێن بلۆچانی سئے زات اَنت:
یکّے هما که اَمریکه، کئینَدا و بَرتانیها نِشتگ‌اَنت. اے دنیائے وشهال، آبادتر و سیاسی هسابا اَسردارتِرێن مُلک اَنت. پمێشکا هر بلۆچے که اِدا آتکگ، آییئے رتُبه چه یورپی یونیَنئے ملکانی نِشتگێن بلۆچان بُرزتِر اِنت. اگن مُلکئے زات و پاتئے هسابا چارگ ببیت گڑا ما اِشان درانڈێهئے رِند و لاشار گوَشتَ کنێن. اے درانڈێهێن بلۆچانی شرزات اَنت. اے سئیێن ملکان گێشتر سیاسی پارٹیانی سرۆک و سردارزادگ آباد اَنت، پمێشکا اِشانی پِتانی میراس هچبر بهرَ نبنت. اے مدام یکّے دومیئے ران کنگئے سرا اَنت. اِشان دانگ دانگے اِسپێت‌پۆستێن سِنِٹرے پجّاهَ کاریت و برے برے یورپی پالیمِنٹ و اکوامِ مُتّهدهئے دیوانێا پُشت پُشتی سیٹّان گندگَ بنت.
بله اے اِلیٹ کِلاسئے درانڈێهانی هم ٹرمپئے لۆگا رئو و آ نێست.
دومی هما درانڈێه اَنت که گۆن وتی جن و چُکّان آتکگ‌اَنت. اے گێشتر یورپی یونینئے سێرێن مُلکان آباد اَنت چۆ که جرمنی، پرانس، سویدن، ناروئے و نِدرلئیندز. اِشان مُلکا بٹّ و چَٹَنی بهر نبوتگ بله اِدا شرّێن لۆگان نِشتگ‌اَنت و چه سرکارئے نێمگا جۆڑُکێن وَزیپهے گِرنت. همینچُک چُکّ، همینچُک گێشتر وَزیپه. اِشانی چُکّ شرّێن اسکولان وانگا اَنت و اگن گۆن تئو بازارا دُچار بکپنت گڑا اے تاریپا زَلورَ کننت که منی چُکّا یورپی زبان چتئور جلدی در بُرتگ. ”میران کُسئے چه بلۆچیا جَرمنا زَبرتر اِنت. انچۆ جرمنَ کنت گوَشئے ماتی جرمنے.“ اے کِسمئے درانڈێهانی کمال اِش اِنت که یکّێن گینّا جنئے تاریپا هم کننت و چُکّئے هم. نون آ مردم که په اے هبرا گَل اِنت که منی چُکّ بلۆچیا یله دئیان اِنت، آ کجا ٹرمپئے کالَرا کشّیت و بێگواهێن بلۆچانی هالا دنت؟ اِشانی بلۆچی بسّ همینچُکا پَشت کپتگ که اِشانی پرتگان جۆڑه جۆڑهے بلۆچی گُد درَ کئیت په بلۆچ کلچر ڈئیا.
اے درانڈێهئے بلۆچُک اَنت.
سئیمی کِسمئے درانڈێه هما اَنت که یورپئے گریبێن مُلکان نِشتگ‌اَنت چۆ که اِتالیا و یونان. اے گێشتر لانچان آتکگ‌اَنت و درانڈێهێن بلۆچانی نیاما جَهلترێن درجَهئے مردم اَنت. اِشانی مانا و مُلکئے ٹیه و گُلامانی مانا یکّ. اے بێچارگ ساها زُرتگ‌اَنت. گێشِ وت نه‌اَنت. نه یورپا اَنت، نه مُلکا. وشّ اَنت چه مُلکا یکّے چار کلدار دێم بدنت. اگن اِشانی جاوَر زوتّ مٹّ نبوتنت، اے سئے چار سالئے تها اِجتمایی وَتکُشیَ کننت. اگن ٹرمپ وت بیئیت و اِشان جُست بکنت که «شما هر چیزّے بلۆٹێت، شمارا دئیانی» گڑا اے جۆڑهے باٹائے چمپلَ لۆٹنت.
اے گریب کجا و سیاست کجا؟
چۆناها گِلاسیئے اے کلاسیپِکێشَن یَکّ و ٹِکّ و سائنسی اُسولانی سرا اِنت. بله شرّا بے ائیبا نبیت. چه اے کلاسیپِکێشنا وانۆک رد مکپنت و چُش مجێڑنت که درانڈێهئے بلۆچان وتی مُلکئے زات و پات یله داتگ‌اَنت. آ که مُلکا اُستاے بوتگ، اِدا هم اُستاے. بِلّی اَمریکه و برتانیها نِشتگ بله رُتبه و بِستارئے هسابا چه اِتالیا و یونانئے بدنسیبێن درانڈێهان شَرتِر نه‌اِنت. اے رێلی و جلسهان بسّ همے واستا بهرَ زورنت که مُلکا یکّے بگوَشیت: «بَچکّ مرۆچان سردارانی همراه اِنت.»
منا و گِلاسیا دگه بلۆچێن همساهگے هست. اێرانی بلۆچستا… تئوبه نئووزُبِلّاه شومّێن شئیتان… مگربی بلۆچستانئے بلۆچے. سویدنا مگربی بلۆچ باز اِنت و بازێنے چه شاهئے زمانگا تتکگ و یورپا آتکگ. مئے همساهگئے نام اِنت مهمد اَلی اێران‌نژاد. واجه اێران‌نژاد دگه هر هسابا یورپیے: آییئے کۆٹ و پَتلون، آییئے هئیٹ کُلاه، آییئے وَرگ و وَپسگ، آییئے کُچِکّ، آییئے و آییئے کُچکّئے بێگاهان گام جَنگ، درُست یورُپی اَنت؛ بله واجهئے هاکمی تَب انگت بلۆچی اِنت.
واجه اێران‌نژاد نۆزدَه سَد و هشتادئے سالا سویدنا آتکگ، چه منی پێدائشا سالے رند. مُلکا، واجهئے گناه و مئیار اے بوتگ که آییا شاهِ اێران واجه مهمد رَزا شاه پهلئوی گَلّێنتگ و خُمئینی مُلکئے هاکم کرتگ. نَکسێن خُمئینیا، هاکم بئیگئے شَرتا وتی جِندئے دۆزواه و مُهسِنانی جنگ و گار کنگ شرو کرت. واجه اێران‌نژادا همینچُکا وتی ساه آورت و سویدنا رسێنت. چه آ رۆچا پد آییا نازاکێن مُلکئے دێم ندیست.
مُلکا، آ باهۆئے سردارئے برازاتک بوتگ و انگت هم تَبا سردارزادگے. چُش نه‌اِنت که واجه وتی سردارزادگیا دَپا رێچیت. آ واننده و شائرێن مردمے، و آییئے پرمانئے هِسابا بلۆچانی اَسل کلچر اُستا و لۆڑیگان داشتگ، چُش که ساز و زێمل، پهلئوانی، زَهم و اِسپر، سِپتّ و نازێنک، دۆچگری و زَرگِری. بله وتی سردارزادگیئے زاهر کنگئے واستا آ هبر هبرئے تها انچێن هبرے زلور دئورَ دنت که مردم چه آییئے هاکمی نسلا سرپد ببنت. مسالئے هبرا، آ بِه نگوَشیت که ”اے شرّێن کارے.“ آ همے هبرا مدام اے وڑا کنت: ”اے هاکمی کارے.“ اگن آییا گوَشگی ببیت که ”من کسانیا سکّێن شئیتانے بۆتگان،“ آ همے هبرا اے وڑا کنت: ”تئوِ دُردانَگ ائے، منی کسانیئے کسّهَ نبیت، اُڑئے. من که کسان بوتگان، منا وتا جتاێن ٹیهے بوتگ.“
دێمئے هبر آییا شرتِر زۆر دات و گوَشت: ”مئے کلاتا، هر سردارزادگا وتا نامێنتگێن گُلامے بوتگ. پیرێنئے پیرێن گُلام، گوَندۆئے گوَندێن گُلام.“
جی هئو، مگربی بلۆچستانا گوَنڈۆا گوَندۆ گوَشنت و جُتکیان گُنڈ.
هئیر، واجه اێران‌نژادئے کسّه رئوان اَت. ”منی گُلام چه من بگندئے دو سئے سال مستِرَ بیت. نون منی شئیتانیان بچار من هر رۆچ همے گُنگُدام زمینئے سرا واپێنت و آییئے سرا جُتکُنَ جت.“
دلا کَپّ کنۆکێن اے کسّه واجه اێران‌نژادا تهنا پمێشکا آورت که بگوَشیت
آ کسانیا شئیتانێن چُکّے بوتگ.
اَلّاه بَکش چُراسی و مهمد اَلی اێران‌نژاد مدام چئوک اَنت. چۆ اِلیٹ درانڈێهان، اِشانی پِتانی میراس هم بِه بَهرَ نبنت.
برے برے واجه اێران‌نژاد وتی وِجِٹێریئن وراکانَ زوریت و منی و گِلاسیئے لۆگا کئیت په سُبارِگا. واجه چۆ یورُپی اسپێت‌پۆستان کاشُک و کُنٹگئے سرا ورگَ وارت. گِلاسی پَنچێن لَنککُان ورگئے تها مێنَ شُردێنیت و دپارا مَستِرَ کنت و وارت.
واجه اێران‌نژاد اِدا اۆپارَ کنت.
ورگا رند، واجه اێران‌نژاد همّاما رئوت و دستانَ شۆدیت و گِلاسی هَمِدا کِچنئے نَلا شاکاریت و اۆکاریت و وتا سَپا کنت. واجه اێران‌نژادا همے آدت تُشے دۆستَ نبیت. همے کارئے سرا مدام گلاسیا هبرَ دنت. ”تئو اُڑئے پیرَ بئے بله میرَ نبئے. ترا چار سال اِنت اے مُلکئے لاپا بله تئیی آدت درُست هما جَٹّ و بلۆچی اَنت. تئو نتوانئے برئوئے همّاما دستان بشۆدئے؟ اے آشپَزئے نَلا شُما وراک و سَبزَگان سپا کنێت، پدا تئو همِدا جَهلاد ائے کائے وتی چیرکیێن دستانَ شۆدئے.“
واجه اێران‌نژادا وتی دلئے زهرانی کشّگا رند مارِت که گِلاسیا گپّ دلا آورتگ، پمێشکا نرم ترِّت. ”تئو منی چُکّ ائے، پمێشکا ترا اے سۆجا دئیان. شما اے وانندهێن مُلکا که کاێت، وتی مُلکئے جٹّ و بلۆچی آدتان وئیل کنێت. اُروپایا، اُروپائے دابا ببێت.“
چۆناها، گِلاسیا مُدام واجه اێران‌نژادئے کماشی چارِتگ و آییئے اے وڑێن هکّل دلا نئیاورتگ‌اَنت، بله آ رۆچا کهروار هَسَدّا جَت و واجه اێران‌نژادئے هبری تۆکا بُرِّت. ”ترا چِه کار اِنت منی کارا؟ گۆن وتی سوهِتگێن کۆٹا، مزنێن شاهُکارێئے تئو.“
واجه اێران‌نژاد انچۆ سُهر و سیاه ترِّت، پورَه آییئے دێما یکّێا خُمئینیئے نام گپتگ‌اَت. زهرا زهر پاد آتک و وتی هئیٹ کُلاهی سرا کرت و دْرَهان و لرزانا چه لۆگا در آتک. من و گِلاسی هئیران اَتێن که اے چُشێن هبرے وَه نه‌اَت که واجه چۆ زهر بکنت.
بزان نکنئے که اێرانا شاهُکار بَگایا گوَشنت.
من و گِلاسیا واجه اێران‌نژاد په کُچک‌رُزواییے وَشّان کرت. وهدے آ سهیگ بوت که بلۆچی گالوارانی پَرکئے سئوبا اے ”گَلَت‌پَهمی“ پاد آتکگ، بچکندگے جَت و گوَشتی: ”اُڑئے، اے اَجبتّێن گپّے.“
جی نه. آییا که بلۆچیَ گوَشنت، آ زبانئے تها “اجبّتئے“ لبز نێست. نه مَشرِکی بلۆچستانا نه مگربی بلۆچستانا. اے لبز واجه اێران‌نژادا وت ٹهێنتگ.
بله چِلّ سالئے درانڈێهیا پد واجها باور بوتگ که اے وڑێن لبزے چه بُن و بێها بلۆچی زبانئے تها هست.
من شمارا نگوَشتگ‌اَت: درانڈێهی نادراهیے.
Published: Jun 27, 2019
Republished: March 01, 2022
Sajid Hussain (1981-2020) was a writer and senior journalist from Balochistan. He had a degree in Economics, International Relations and English Literature from Karachi University. He had the experience of working with Pakistani newspapers Daily Times and The News International. Sajid Hussain was also the founding editor of this online magazine.
