من چارَگ لۆٹَگا اَتاں که بارێں چه گوَستگێں جنوَریءَ تاں انّونءَ چینچو بلۆچ مُرتگ؟ بلوچستانءَ مرگءِ کِسم باز اَنت، پمیشکا ھساب یک جاگھے نرسیت. هرکَسءَ وتی کارءِ هسابءَ هسابے داشتگ: اِنسانی هَکّانی گَلاں هما مردمانی هساب داشتگ که کُشگ بوتگ‌اَنت، گێشتر سرکارءِ دستءَ، فلاهی ادارهاں هما مردمانی کَمّے باز هسابے داشتگ که آهانی کرّ ءُ گوَراں بوتگ‌اَنت ءُ بیماریاں کُشتگ‌اَنت، لهتێں سۆشل میڈیا اکاوونٹاں ایکسیڈنٹاں مُرتگێنانی نام ءُ اَکس اَنت. سرکاری هساب وتی ڈئولءَ اَنت؛ شهید بوتگێں پئوجی ءُ هلاک بوتگێں دهشتگرداں ابێد اے دگه مُرتگێنانی نام هما وهدا نبشته کنگ بوتگ که چَنده ءُ پۆڑی‌یےءِ اُمێدے بوتگ. سرمچاراں کابِز پئوجیءَ ابێد گُلزمینءِ سالۆنکانی هسابے داشتگ ءُ کُشتگێں دَلّارانی هم.
اے هساباں که دێما کنئے، گِندئے که مردم بیماریاں مِرگا اَنت، رۆڈ اکسیڈنٹاں مِرَگا اَنت، (نا)مالومێں مردمانی تیراں مِرَگا اَنت، سرکار کُشگا اِنت، سرمچار کُشگا اَنت. گوَستگێں سالءَ پنچ سد ءُ بیست ءُ چار بلۆچ کُشگ بوتگ (هَکپانءِ لسٹانی هسابءَ. ءُ اے بلۆچستانءِ تھنا هَپت ڈسٹرکٹءِ لسٹ اِنت). اِشانی تها سئے سدءُ چارده مردم همے دو نێمگی (نا)مالومێں مردماں تیر جتگ ءُ کُشتگ، ایف سیءَ 55، بی ایل ایفءَ 40، سی ٹی ڈیءَ 34، بی ایل اےءَ 36 بلۆچ کُشتگ.
سرکار وَہ دُژمنے، په بلۆچستانءِ مادِناں هرکَسءَ کُشیت، هاس بلۆچءَ. کسّی پرواه‌ئےِ نێست؛ تَھتءَ باھۆٹێں ھئیات شھسئوارءَ ھم کُشیت ءُ مَچ رۆپۆکێں ھئیات بلۆچءَ ھم. مردمءَ تئوریت، بلے چه سرکارءَ کارِ شرّءِ اُمّێدے نێست، بلے ھما که وتا بلۆچءِ دۆزواہ ءُ سِپاہ گُشنت، آ که بلۆچاں په بےریائی کُشنت، دل بَز بیت. سرمچار، بلۆچاں کُشنت ءُ چۆ سرکارءَ، کسّی جوابدہ ھم نه‌اَنت. خاندان پِریات کننت، جئواز ءُ سبوت لۆٹنت، بلے چۆ سرکارءَ، هامۆش اَنت. اے کۆشانی جسٹیفیکشن تھنا بئیانےءِ ٹُکّرے: ”دلّارے بوتگ ءُ راجی اَدالتءَ مرگءِ سزا داتگ.“ اَدالتءِ نزام چے اِنت؟ مردمےءِ کێس چۆں آرگ بیت؟ گُناہ چۆں سابِت بیت؟ سزا چۆں بندگ بیت؟ گُناہءِ سابِت کنۆک ءُ سزا بندۆک کئے اَنت؟ کَس نزانت.
مرچاں مَرگءِ نۆکێں کِسمے اَتکه؛ فدائی. اے سالءَ (جنوَری 2024 تا مارچ 2024ءَ) ریاستءَ اینچو بلۆچ ورنا نکُشتگ اینچُک که مجید بِرگێڈءَ فدائی ارُشاں کۆشارێنتگ. مجید برگێڈ، بی ایل اے (بشیر)ءِ وِنگے، که مجید لانگئوءِ نامءِ سرا اِنت. بی ایل اے گُشیت مجید لانگئو بلۆچانی ائولی فدائی، یا وتکُش سرمچار بوتگ.
مجید، 2 اگست 1974ءَ پاکستانءِ آ وهدیگێں وزیرِ آزم بهُٹّۆءِ جنَگا رئوت، بلے وتی بمبءَ مِریت. گُشنت که بهُٹۆ دێرءَ رسیت، ءُ تنا وهدا بمب ترَکّیت. مجیدءَ ٹائم بمبے گۆن نبوتگ، دستی بمبے بوتگ. بلکێں پِنّ چه پێسرا دَر کته ءُ بمب‌ئےِ دستا کتگ ءُ بهُٹّۆءِ ودارءَ نِشتگ، یا مجیدءَ که پِنّ کَشّتگ، همے وهدا بھُٹّۆءِ کَش ءُ کِرّاں مردمے (بلۆچێں خانے، لیڈرے) اۆشتاتگ، ءُ همێشیءِ هاترا مجیدءَ بمب دئور نداتگ تاں ترَکّتگ. بلے اے ارُش وتکُش یا فدائی ارُشے نه‌اِنت. فدائی یا وتکُش هما ارُش اِنت که اۆدا تئو په مِرَگا رئوئے. ترا انچێں مردمے جنَگی اِنت که دگه هِچ پئیما جنَگ بوت نکنت. تئو وتا کۆشارێنئے ءُ آ مردمءَ برئے گۆں.
اَنّوگێں جنگءَ ائولی فدائی ارُش دروێش بلۆچءَ شالءَ، شفیق مێنگلءِ سرا کتگ. شفیق تاں مرۆچیگءَ سلامت اِنت. دگه ارُشے اسلم بلۆچءِ بَچّ رێهان بلۆچءَ نۆشکیءَ کت. اے اُرشءِ ویڈیو هم آتکگ‌اَنت؛ رێهان گاڑی‌يےءِ سرا کئیت ءُ بَسے جنت. بَسءَ چینی ءُ پاکستانی مان بنت. دگه ارُشے کراچیءَ اِسٹاک اکسچینجءِ دێما کنگ بیت. اے ارُشءِ سجّهێں سرمچار، اسٹاک اِکسچینجءِ ڈَنی دروارزگءِ دپءَ جنَگ بنت. کَس تها رئوَگا کامیاب نبیت. دگه ارُشےءَ شاری بلۆچ دێم دئیَگ بیت ءُ کراچی یونیورسٹیءِ دپءَ چینی مردمانی بَسے جنَگ بیت. بَسءَ چُشێں مزنێں چینی اپسرے مان نه‌اَت که شاری دابێں انسانے کۆشارێنَگ بوتێں. تُربتءَ، پئوجی پیکپےءِ کَشءَ سُمیا بلۆچ تراکێنَگ بیت. باز وهدا پئوجی کئیمپانی سرا فدائی کنگ بیت. اۆدا تهنا سپاهی اَنت.
یک تازهێں ارُشے مَچّ انت که سرمچاراں مَچّءِ شهر یکّ دو رۆچا داشت. مسیتاں جار جنگ بوت که کَس چه وتی لۆگاں در مکپیت، که شهر مئے دستا اِنت. دو رۆچا رند جار جنگ بوت که ما وتی مکسد هاسل کتگ/اَنت. نوں شهر چه ما یله اِنت. دَرزنے بلۆچ اِدا نَدر کنگ بوت. شهرئے گِرگ کوهنێں انکلابی رهبندے. اے رهبندئے هسابا باگی یک شهرے گِرنت، وتی نِزامے مهلوکئے دێما کارنت، تانکه مهلوک بِزانت که ما پراهاں چۆنێں ساپێں، اِنساپێں زندگی‌یے لۆٹێں. بلے مَچّا چے کنگ بوت؟ شھرءَ وتی نِزامے دێما آورت؟ بلۆچستانءِ بئیرک جت ءُ سرکاری اداره، هسپتال ءُ چیزّ کبزه کت ءُ وت چَلائێنتنت؟ هَتّا همے مَچّ جێلءَ که آھانی هسابءَ ناجائزێں اَدالتی نِزامءِ سئوَبءَ اۆدا سَداں مردم بند، همے در کتنت؟ نه. بَسّ شهرءِ سرا دو رۆچءَ هکومت کت. مکسد تهنا همێش اَت، تا دگرے، انگه زانَگ نبیت چێا که سرمچار کَسّی دێما جوابده نه‌اَنت.
پدا اے فدائی اُرش گێشتر ھما وھداں کنگ بوتگ‌اَنت بلۆچستانءَ سرکارءِ هلاپءَ ائوامی مُزاهمتے پاد اَتکگ ءُ مُنزّم بوّگا بوتگ، سیاسی اَملے بوّگا بوتگ، میڈیاءَ په بلوچاں گپّے گپّے بوّگا بوتگ.
برَمشءِ جێڑهءِ سرا سجّهێں بلۆچستان ءُ هر جاگه که بلۆچ جهمنند اَنت، مکران تا ڈی جی خان، دراهێں مهلوک ریاست ءُ ریاستی نِزامءِ هلاپءَ پاد اَتکگ‌اَت، کراچی اسٹاک ایکسچینجءِ هملهءَ واپێنت. چه اسلام‌آبادءَ بلۆچانی رئوانکءِ واپسیءَ رند شال ءُ بلۆچستان پاد اَتکگ‌اَت. سرکارءَ سجّهێں زۆر جت، انگه هزاراں مردم شالءَ مُچّ بوت، جلسه بوت. مَچّءَ ارُش بوت. اے مُزاهمت هم واپێنت. په زانت، په سازش سیاسی اَمل بند کُت که جنگءَ ابێد هِچ نبیت.
جنگ چۆں کٹّگ بیت، بلوچ مھلوکءِ کُمکءَ یا جھانءِ؟ اگں مھلوکءِ، گُڑا گۆں مھلوکءَ اے بےپرواھی چۆنیا؟ مھلوکءِ بهتر زندگی مکسد اِنت یا هر هالتءَ، هر سورتءَ په مردم کۆشارێنگا راهے چارَگی اِنت؟ مهلوک نزّ آرگی اِنت یا جنَگی ءُ تُرسێنَگی اِنت؟
اگں جھانءِ کُمکءَ، گُڑا دْراھێں آزادی‌پسُندێں سرۆک ڈنّءَ اَنت، بلے سفارتی سرگرمی‌یے گندگ بوّگا نه‌اِنت. درمُلکءَ نِشتگێں سرۆک تاں مُلکءَ اَتنت، گوَشگا اَتنت که ما سێوَلائزڈێں دُنیاءِ نیچرل اتهادی اێں ءُ ما جهانءِ کُمَکءَ وتی گپّءَ منّارێنت کنێں. نوں که درمُلکان اَنت، نِشتگ‌اَنت که جنگءَ ابێد هِچ کنگ بوت نکنت. نوں نِشتگ ءُ ورناهاں په شِگان ءُ پُگان بَرتی کننت ءُ فدائی کنگا راه دئیَنت.
فدائیءِ اسر چاگردءِ سرا:
بلۆچستانءِ چاگردءَ دگه رنگے چِتگ؛ سرکارءَ مهلوکءِ زندگی هما هدّا اَزاب کتگ که بلۆچ دۆزَهےءَ اِنت. په زانت مهلوکءَ دێم په مَرگءَ تێلانک دئیان اِنت. ڈرگ مافیا، سیاسی مافیائےِ نَزّ آورتگ‌اَنت. چاگردءِ سرجمێں اۆتاگ‌ئےِ بدل کتگ‌اَنت. دو وهدءِ نانءِ واستا هزار چاپلوسی کنگ کپیت. دومی نێمگا بلۆچ آزادی پسنُدانی بَرتی رۆچ په رۆچ گێش بوّان اَنت (هاس دوازده تاں سی سالی ورنا). تالیمی ادارهاں، بازاراں، شئیر ءُ شائریءِ راهءَ، سئوت ءُ زێمرءِ راهءَ ورناهاں هال کنان اَنت، هبر کنان اَنت، شِگان جنان اَنت ءُ دێم په کۆهاں بَران اَنت. فدائی کنان اَنت. یکّۆئی همے گپّ داشتگ که مَرگءَ ابێد دگه راه نێست.
ورنا گئوهر کیمّتی اَنت بلے ورنائی بےرهمێں اُمرے. اے ورنا چه وتی جند، لۆگ ءُ زندگیءَ بالاتِرێں هئیالےءِ واھند اَنت، بلے چُکّ اَنت. ورنا اَنت. سمبالگ لۆٹنت. بلۆچستانءِ اے هالتاں سَگّت نکنگا اَنت. اِشانی دل سُچَگا اِنت. چه کۆشارێنَگا اِشانی تاهیر دئیَگ، اشانا رۆدێنَگ که باندا په بلۆچستانءَ کارے کت بکننت، شَرتِر اِنت. اے چُکّ مات ءُ پتاں په هزار جنجالی رۆدێنتگ‌اَنت، گوارانی واستا زندگ بوّگءِ هئوسله اَنت، تئی واستا باید اِنت اِشانی زندگی، اِشانی زهنی سِهت مکسدے بوتێں، نه که کۆشارێنَگ. آ هم چُنڈ چُنڈ ببنت ءُ بکپنت، پدا نه تئو لاشانی چِنگا گۆن ئے، نه کَبر ءُ کسارتءَ، نه رَندتری جنجالاں. برات فدائی بیت، رندا گواراں شِگان جنئے ءُ بَرتی کنئے که تئی برات شهید بوتگ ءُ تئو په راجءَ هِچ کنگا نه‌ئے. آهاں هم بَران کنئے. په راجا زندگ بوّگ بوت نکنت؟
پێشءَ مات ءُ پت پرێشان بوتگ‌اَنت که وتی چُکّاں جاگهے وانَگا راهَ دئیَنت، سرکارِش بارت ءُ بێگواه کنت. مرچاں مات ءُ پتانی پرێشانی گێشتر اِنت، که سرکارئےِ بارت، انگه زندگیءِ اُمێدے هست، بلۆچانی دستءَ بکپیت، وَه فدائی بیت. ءُ تئو چه اے سجّهێں مات ءُ پتانی درداں، چه اے اَجگێں ورنایانی زندگیاں اے کَدّءَ بےهِس چۆں بوت کنئے؟ آ هم بلۆچستان ءُ بلۆچ مهلوکءِ نامءِ سرا؟
اے فدائیءِ برانڈ ءُ مرگءِ مارکیٹنگ، چاگردءِ تها برداشتءَ هلاس کنان اِنت. ورناهانی دێما هر مسلهءِ اِلاج مَرگ اِنت. وتکُشی وَدّتگ‌اَنت. مُلّا زۆر گِران اَنت. اے بَرتی شهراں چه مارۆکێں مردمءَ هالی کنگا اِنت. شهرانی سجّهێں مارِشت دارۆکێں ورناهاں کۆهان بَرئے، شهراں مردم پَشت کپنت که گۆں سرکارءَ ٹهَگءِ راهان رئوَنت. کَم کَمّءَ شهر سرکاری بنت. شهری سیاست ملک شاهانی دستءَ رئوان اِنت. سرجمێں چاگردے بدل بوّگا اِنت. نۆکێں چاگردے ٹَهگا اِنت. انچێں چاگردے که اۆدا تئو گۆن نه‌ائے.
بازێں مردمےءِ هئیال اِش اِنت که فدائی سِلاهے، انچۆ که سی‌تیری اِنت، راکٹ اِنت، یا نارِنجُک اِنت. اے هبر چه وتکُشێں ارُشاں هم مسترێں اپسۆزی گپّے. آ رهبرءِ واستا که انکلابی ورکر سامانے (سِلاهے)، آئیءِ واستا یک رۆچے اے جنگ پِکنِکے مبیت. انکلابی کارکنے گۆں هَتیار، یا سامانےءَ برابر کنگ جنگی کار ءُ بارءِ هسابءَ بلکێں شَرّێں گپّے، بلے انکلابی گپّے بوت نکنت.
لهتێن گُشیت فدائی تیکنیکے. اے گپّءَ هما مردم کنگا اَنت که آهانی واستا اے بلاهێں آس یک تامُرے، ڈرامهے، ندارگے. فدائی انسانے، انکلابی‌یے، اِشیءَرا چه زندگیءِ بدرنگیاں نپرَت اِنت. اے نَزانَگا اِنت که چے بکنت. اِشیءِ دستءَ دگه هِچ بوت کنگا نه‌اِنت. اے واستا که اے دگه سجّهێں چیزّ بند کنگ بوتگ‌اَنت.
فدائی ارُشانی ھمایَتءَ مُدام تالبانانی مسالءَ دئیَنت، که تالباناں همے رنگێں ارُشانی سرا جهانءِ مسترێں تاکَت، امریکه پُشتءَ تێلانک داتگ ءُ وتی مُلک گِپتگ. تالبان مُلّا اَنت. مُلّایے وتکُش کنت، آ همے گپّءَ مَنّیت که منی منزل بَهِشت اِنت، دومی جهان اِنت، چه مَرگءَ رند. انکلابی اے واستا جنگ نکنت که من کُشگ ببان که دومی جهانءَ آزادێں بلۆچستانءَ داخل باں.
پدا تالبان پئیمێں تاکَت هم سفارتی پراسِسےءَ بوتگ. رندیءَ وَه مُزاکراتی ٹێبلےءَ نندۆک بوتگ. تئو چه سیاسی ءُ سفارتی مئیدانءَ گار ئے. جنگ تئو کنگا ئے، مُزاکرات مالک ءُ اختر. جنگ تئو کنگا ئے ءُ چاگردءَ هاکمی ملک شاه. سجّهێں کریمینَلاں سرکار اے واستا آورت کنگا اِنت که سرکارءِ دێما کَس رکاوٹ نه‌اِنت، جهانءِ هِچ مُلکءَ، هِچ جاگهءَ، تئو سرکارءَ اے گَٹّان کت کنگا نه‌ئے.
سیاستءَ، سفارتءَ، همدستیءَ، وانَگءَ، در برَگءَ، هِچ چیزّءَ گِندگ نبئے، تهنا مَرگءِ سرا بلۆچستان چۆں آزاد بیت؟ اگں بلۆچستانءِ سجّهێں بلۆچ فدائی بکننت، آزاد ءُ خودمختارێں کئومی فلاھی ریاست، بلۆچستان جۆڑ بیت؟ اگں یکّێں راه وتی کۆشارێنَگ اِنت گڑا باید اِنت پێسرا هما (مئوجوده ءُ سابِقه) رهبر فدائی بکننت که نوں هِچ کارءَ نئیاهَگا اَنت. وتی وهدِش جتگ. زاهر اِنت اے ورنا، که کَسےءَ کیمسٹریءَ بی اے کتگ، کَسےءَ فزکسءَ بی اے، کَسےءَ آرٹیفیشل انٹیلیجنس ونتگ، کسے آئی ٹیءَ بلد اِنت، اے ورنا جُنزءَ چه آ لیڈَراں شَرتِر دێما بُرت کننت که آهانی ونتگێں نۆکتِرێں کتاب ماؤ کے منتخب مضامین اِنت که سالاں پێسر ونتگ‌ئےِ.
Taj Baloch is a poet and linguist. He published the first anthology of his poetry in 2016 in both Roman and Arabic scripts. Baloch is the Coordinator of Human Rights Council of Balochistan.
He can be reached at @TajBloch
