نبشته کار
قمبر مالک
خورشید کریم
بنی آدم ءِ بنکّی ارزشت چاگرد ءَ گوں بندوک انت ءُ چاگرد ءَ لہتیں دودمانی میار مہکم ءُ توانا کننت۔ ہمے دودمانی میاراں چه درستاں گیشتر توانا زبان انت۔ زبان ءِ بندات ءُ آئی ءِ دیمروئی ءِ سرا بازیں گمان ءُ مپروزہ ہست انت کہ ایشانی سرا کلیں زبانزانت تپاک نہ کننت بلے یک ہبرے درست منّنت کہ بنی آدم ءِ درنگازی اینچو کہ زبان ءَ کتگ دگہ ہچ چیءَ نہ کتگ۔
زبان تہنا انسان ءِ اندری مارشتانی درانگازیءَ نہ کنت بلکن زبان آئی ءِ زانت ءُ زانشت، آئی جیڑگ ءُ پہمگ، آئی ءِ اگل ءُ دانائی ءَ پراہ ءُ شاہگان کنت۔ بنی آدم ءِ بنداتی پجار زبان ءِ داتگین دادے۔ چوش کہ زبانزانت ایڈورڑ وجدا ءَ گشتگ کہ ”ایش وا زانگ نہ بیت کہ باریں زبان کوہن تر انت کہ بنی آدم* ۔ اے ہبر سدّک انت کہ بنی آدم ءُ زبان یکے دومیءَ گوں ہمگرنچ انت چیا کہ دگنیائے کجام اوں دمگ ءَ اگاں بنی آدمے بیت، اودا الم زبانے ءَ گپ ءُ ہبر بیت“ ۔
زبان ءِ رُدوم مدامی گون بنی آدم ءِ رُدومءَ بندوک بیتگ۔ بنی آدم ءِ بندات ءُ آئی ءِ رُدوم ءِ سرا دگنیائے گورءَ دو تہکیک ہست۔ یکے گشیت زبان ءِ بندات چہ اپریکہ ءَ بوتگ۔ دومی تہکیک ءِ ردا زبان ءِ بندات چہ بازیں ہند ءُ دمگاں یک یک ءَ جتا جتا ایں وہد ءُ پاساں بوتگ، پمشکہ ترا دگنیا ءِ کُنڈ کُنڈ ءَ ہپت ہزار جتا جتا ایں زبان رسیت، جتا جتا ایں رہ ءُ رہبند رسیت، جاہے درچک ءُ دار دگہ رنگئیگ انت ءُ جاہے دگه.
بلے یک گپ ئے وا پدر انت کہ زمین ءِ کجام بہر ببیت اگاں اودا بنی آدمی پدریچے ءَ رُدوم گپتگ ، آئی ءَ الّم پر وت زبانے ٹہینتگ ءُ پدا ہمے زبان ءَ آئی ءَ را پجار ے داتگ، آئی ءَ را چاگردے ءِ واہند کتگ (اینڈرسن، 2010)۔
چوش کہ کوینلینڈ ءِ زبان زانتانی کمیٹی وتی رپورٹ ءِ تہا گشیت کہ ’’زبان مئے زمین ءُ دودمان ءِ درنگازی ءَ کنت ، اے وڑا بہہ نبیت کہ مئے گورا یکے بیبت ءُ دومی مہ بیت۔ ما وتی زمین ءُ دودمان ءَ ہچ ہساب ءَ رکّینت نہ کناں اگاں مئے گورا زبانے مہ بیت‘‘۔
ہمے وڑا بلوچ اوں وتی زبان بلوچی ءِ منّت ءَ زندگ انت۔ دشتیءَ ( 2012) گشتک کہ بلوچی زبانءِ بلوچ دودمان ، بلوچ میار جلّیءُ آئی ءِ راجی پجار ءِ رکّینگءَ مزنیں دستے مان انت۔
بلوچی زبان ءِ سرا کار کنوکیں گیشتر زبانزانت ہمے گوشنت کہ بلوچی ’’روبرکتی گوریچانے ایرانی‘‘( نارتھ ویسٹرن ایرانین) زبانےءُ ایشی ءِ زبانی راجدپتر باز کوہن ءُ توانا انت۔ بلے بلوچی نویسگ اینچو کوہن نہ انت۔ تہنا سد سال انت کہ بلوچی زبان نویسگ بوہگ ءَ انت ( جہانی ، 1989) ۔ اولی بلوچی نوشتانک کہ برتانیہ ءِ میوزیم ءَ ایر انت ، ہژدہ سد و بیست ئیگ انت(ایلفن بین، 1983)۔
چوناہا مردم شماری ءِ نوکترین ءُ بروسہ مندیں رپورٹ دیر انت کہ دیم ءَ نیاتکگ بلے بقول ءِ اسپونر (2012) ءُ جہانی (2010) کساس یک کروڑ پنجا لکھ بلوچ بلوچی ءَ ہبر کنت کہ ایش بلوچستان ءَ ابید دگنیا ئے بازیں ہند ءُ دمگاں نشتگ انت بلے سدءِ تہا تہنا یک بلوچے بلوچی ونت ءُ نبشتہ کت کنت ۔ پدا بازیں بلوچ درمُلکاں نشتگ کہ اودا بلوچی ءَ اچ باز مہکم تریں ءُ توانا تریں زبان ءَ گپ بیت ءُ بلوچان ہمے مہکمیں راجانی زندمان ءُ دودمان ءِ تہا وتءَ گار ءُ بیگواہ کتگ چوش کہ سندھ ، پنجاب،اربستان ءُ یورپے نندوکیں ہما بلوچ انت کہ آوانی پتءُ پیُرک سداں سال ہمے جاہاں جاہ منند انت۔
بلوچی زبان ءِ پد منتگی ءِ سوب سک باز انت۔ بلوچ ءِ سیاست ءِ پیم ءَ بلوچ ءِ زبانءَ اوں دانکہ روچ ء مروچی بُنجاہے شوہاز کت نہ کرتگ پمشکہ بلوچی ءِ دیمروئی زیک اوں نا توان بوتگ ءُ مروچی اوں کمزور انت۔ جہانی ءُ اسپونر ایشی ءِ یک بلاہیں سوبے بلوچءِ جتاجتا ایں ٹک ءُ بولکانی تہا بہر ءُ تہرا گشنت، بلوچ ءِ بازیں گالورانی کارمرز کنگ ءَ گشنتءُ ایش کہ بلوچی ءِ لِکّ ءُ پَڑ رواج نہ گپتگ۔
چوناہا راج وا ہما دیمءَ شتگنت کہ آوانی گورا دیمءَ شتگیں زبان بوتگ چُش کہ انگریزی زبان انت، پرانسیسی، روسی ءُ جرمنی زبان انت۔ زبانزانت ءُ ’’چاگردی و سیاسی زانشت کار‘‘(سوشیوپولیٹیکل سائنٹسٹ) اے ھبر ءِ منّو گر انت کہ زبانءِ دیمروئی ءَ چاگردی ءُ سیاسی ماہول کن انت۔ ہما راج کہ سیاسی پڑءَ توان ءُ سوبمند بوتگاں ہماہانی زباناں دیمروئی کتگ۔چوش کہ اگاں ما یونانی زبان ءَ بچاریں، وہدے کہ یونان دگنیائے سرا تاگتور بوتگ گڈا ہمے دوراں یونان ءَ دگنیائے آدگہ راج ءُ ہلکت جتگ ءُ گلام جوڑ کتگ انت ءُ وتی زبان ءُ دودمان ہمے تاراج کتگیں راجانی دلءَ مان گپتگ انت۔
ہیلینزم ءِ دورءِ مستریں کار ہمیش بوتگ کہ یونانی فلاسفران وتی سرکار سرءُ سوج کتگ کہ آ تاراجیں راجانی سرا سینکریٹزم بیاریت بزاں دگنیائے آ دگہ قوم ءُ کبیلہاں انچش بکنت کہ آ مجبور بہ بنت ءُ وتا یونانی دودمان ءُ زبان ءِ تہا ھوار بکن انت۔ دانکہ ہمے راج وتی دودمان ءُ زندمان ءَ بیہال بکن انت و آوانی ارزشت تہنا ہمیش بہ بیت کہ آ یونانی زبان ءُ دودمانءَ گوں بستگیں راج بہ بنت۔
ہلینسٹک دور ءَ بگر دانکہ رومن دورءَ یونانی زبان ءَ باز دیمروی کتگ۔ما اگاں بازیں پڑانی گالبندان بچارایں گڈا گیشتریں لبز یونانی زبانءِ گنت۔ ہمے ہسابءَ اگاں ما عربی ءَ بچاراں گڈا اسلام ءَ پیسر عر بی زبا ن لہتیں عرب قبیلہانی زبان بوتگ بلے ہمے عرب نیشنلزم ءِ جنز کہ پیغمبرِ اسلام ءَ عرب گلزمین ءُ آ دگہ استاناں دیم ءَ آورت مروچی اودا نہ ایوکءَ عربی زبان بلکن عربی دودمان اوں شرّیں رنگے ءَ سہرا انت۔
مروچی میانجی ایں رودراتک ءَ بگر دانکہ بُنجاہی ایشیا ءَ عربی زبان لکگ ءُ وانگ بیت ، عربی نام ایر کنگ بنت ءُ عربی لکوڑ اوں کارمرز بیت ۔ انچش تُرکانی زبان انت کہ عثمانیہ ءِ ہکومت ءَ پیسر ترک زبان ءُ ترک راج اینچو نامدار نہ بوتگ بلے وہدے ترکانی راجی جنز دیم ءَ شت ءُ ترک توانا بوتاں ، سیاسی تاگت اش رست گڈا ترکاں وتی زبان ءَ را نوکیں لکوڑ ے دات، زبان نوک کرت۔ مروچی ترک زبان ءِ نبشتہ کار نوبل انعام گرگءَ انت۔ چرے برزے ءِ مسالاں ہمے ہبر پدر انت کہ زبانءِ دیمروئی سیاسی ءُ چاگردی تاگتءُ رُدوم لوٹیت۔
شانزدہ سد و شست و شش ءَ وہدے بلوچ ءَ وتی اولی استان ٹاہینت آ وہداں پارسی زبان وتی دور ءُ ستّان ات۔ بلوچستان ءَ ابید ایدگہ کش ءُ کرّءِ ملکاں چش کہ اوگانستان، ہندوستان، ایران ءُ بُنجاہی ایشیا ءَ دگہ بازیں ملکاں پارسی زبان کارمرز بوہگءَ ات۔ گڈا چشیں جنز اے دورءَ مئے ہند ءُ دمگا گندگءَ نہ ایت کہ کسے وتی زبان ءِ دیمروی ءِ سرا کار بکنت،بلے انگریز ءِ آہگءَ رند مئے بازیں ہمساہگاں وتی زبان ءِ نویسگ ءُ وانگ بندات کرت۔ ریاستِ کلاتءِ سرکاری زبان پارسی ءَ چہ بدل کنگ بوت ءُ انگریزی ایر کنگ بوت۔
رندترءَ نونزدہ سد ءُ سیءَ ءُ نونزدہ سد ءُ پنجاہءَ لہتیں زبانزانتیں کواس ءُ راج دوستیں بلوچاں بلوچی زبان ءَ را رہبند دیگ ءِ جہد کت بلے سیاسی وس ءُ واک ءِ کمی ءِ سوبءَ سوبین نبوتاں۔
انگریزءِ روگ ءَ رند بلوچءَ وتی آجوئی ءِ جار پرینت، بلوچی ءَ را کارجاہی زبان اش کت بلے بد کسمتی ءَ لہتیں ماہاں رند پاکستان ءَ بلوچ ءِ آجوئی لگتمال کت ءُ بلوچستان ئےِگپت۔ بلوچ ءِ آجوئی ءِ ہمرائی ءَ آئی ءِ زندمان ءِ ہمک تک ءُ پہنات ایر جیگ بوتاں۔ دومی نیمگءَ ایران ات کہ آئی ءَ نونزدہ سد ءُ شش ءَ وہدے وتی’’ راجی کانود‘‘ جوڈ کت گڈا بلوچی ءَ راجی پجّار ئےِ نہ دات ءُ پدا رندءَ نونزدہ سد ءُ ہپتاد ءُ نہہ ءَ دگہ’’ راجی کانود‘‘ یے دیما آتک بلے اے بری اوں بلوچی ءَ را پجارے دیگ نہ بوت۔ اوگانستان ءَ بلوچ ءَ را راجی پجّار باز رندا رسیت کہ وہدے نونزدہ سد ءُ ہپتاد ءُ ہشت ءَ سوشلزم کیت بلے آ پجّار ئےِ بہہ نہ رستگ کہ داری ءُ پشتو ءَ رستگ(اسپونر، 2012) ۔
بلوچی اے سے ایں ملکاں ایر جیگ کتگ۔ نہ دربرجاہاں وانینگ بیت، نہ سیاسی ءُ اکتسادی دیمروئیانی بہر انت۔ اے وڑیں جاور ہالاں زبان دیمروئی کت نہ کنت۔
یونیسکو وہد وہدے سرا نِزور ءُ گار بوہوکیں زبانانی ناماں شنگ کنت۔ یونیسکو ءِ گڈّی شنگ بوتگیں رپورٹءِ توکءَ بلوچی وا مان نہ انت بلے روبرکتی بلوچستانءَ بلوچی ءِ یک گالوار ے ’’کوروشی‘‘ءُ براہوئی زبان ہمے گاریں بوہوکیں زبانانی لڑءَ مان انت۔ یونیسکو ءِ ردا یورپ ءُ ایشیاءِ ہما زبان کہ گار ءُ بیگواہ بوہگ ءَ انت اگاں ہمے زبان اسکول ءَ وانینگ مہ بنت، چاگردی ءُ اکتسادی جنزانی بہر مہ بنت الّم ہلاس بنت۔
بلے تہنا بلوچی نہ انت کہ بزّگ انت۔ دگنیاءِ سیاسی راجدپتر چشیں درورءُ ُ مسالاں پُر انت کہ ایر جیگ بوتگیں زباناں وتی چاگرد ءِ دیمروئی کتگ۔ زبانانی دیمروئی مدامی گوں جنزاں بندوک بوتگنت۔ بندات ءَ کہ ارمینیائی زبان نزور بیت گڈا ارمینیہ ءِ لہتیں نیکوکار وتی زبانءِ آباں ٹاہین انت ءُ ہما دورءِ شریں کتابان ءُ ہاس دینی کتاباں وتی زبان ءَ رجنت۔ آوانی مستریں مول ءُ مراد ہمیش بیت کہ ارمینیائی زبانءَ برکین انت ءُ دیمءَ بہ بر انت۔ مروچی ارمینیائی راج ہمے ترینوکاں دی ہولی ٹرانسلیٹر ءِ نامءَ زانت ءُ آوانی سالروچ ءَ شّریں رنگے ءَ برجم داریت۔
ہمے ہسابءَ آئرش گیل انت کہ آواں وتی زبان ءِ پد جنگءِ ہاترا جنزے بندات کرت۔ آ وہداں آوانی زبان گیلک ہلاسی ات۔ آوانی آبادی ءِ تہنا یک چارکے ءَ گیلک زبانءَ ہبر کت کرت، ہما چارک اوں گیشتر دہکان ات انت۔ بلے آئرش گیلانی لہتیں کواس ءُ زبان دوست ءُ وتن دوستاں چارت کہ اگاں زبان بیگواہ بوت گڈا آوانی گوستن زبان ءَ گوں آواں بستگ ،گڈا گوستن اوں گار بیت۔ ہما بامرد کہ گیلک زبان ءَ گیلک دودمان ءَ را داتگ انت ، ءُ ہمے با مردانی کسہ بوتگ انت کہ ناگیگیں ساہتاں گیلک راجدوستی ءُ وتن دوستی اش زندگ کتگ کُل گار ءُ بیگواہ بنت، گڈا پدا انگریزی ءَ گپ جنوکیں آئرشے وتءَ برتانیہ ءَ درینےءِ رنگءَ گندیتءُ آئرلینڈ برتانیہ ءِ یک بے بنیاتیں استانے بیت کہ آئی گورا نہ جندے زبان بیت، نہ دودمان، نہ جندے زانت ءُ زانشت بنت۔ بلے ہمے جنزءَ گیلک زبان رکینت کہ مروچی آئرش ہمے زبانءَ گپ ءُ ہبر کن انت۔( ایم ایل رے ، 1906)۔
بلوچ ءِ سیاسی جُنزءَ بلوچی زبان آ وڑا پہ وتیگی نہ کتگ کھ سندھی ءُ بنگالیان وتی زباناناں زرتگ (رحمان،6 199)۔ نونزدہ سد ءُ پنجاہ ہشتءَ بلوچی زبان ءِ کواس ءُ زانتکاران ءُ بلوچءِ سیاستکاراں مستونگ ءَ بلوچی زبان ءِ دیمروی ءِ ہاترا یک مچّی یے لوٹاینتگ ات۔ ہمے جُنز ءِ منّت ءَ نونزدہ سد و شست ءُ یکءَ بلوچی اکیڈمی ءِ بُن ہشت ایر بوت۔ پدا وہدے نیشنل عوامی پارٹی ءِ ہکومت بلوچستان ءَ جوڑ بوت گڈا کم ءُ گیش جہد بوت کہ بلوچی زبان ءَ یک رہبندی بکن انت بلے ہمے کار سوب مند نہ بوتاںءُ پدا نہہ ماہ ءَ رند نیشنل عوامی پارٹی ءِ ہکومت ہلاس کنگ بوت۔رندا گڈانواب بگٹیءِ ہکومتی ءَ بلوچستان اسمبلی ءَ قانود ے آؤرت کہ اولی ءَ بگر دانکہ سیمی جماہت ءَ بلوچی الّم وانینگ بہ بیت۔لہتیں کتاب جریدگ ءُ چاپ ءُ شنگ بوتاں بلے پدا نونزدہ سد و نود ءُ دوءَ تاج جمالی ءِ ہکومت آتک گڈا ہمے قانود ءِ جند بدل کنگ بوت ءُ بلوچی وانینگ الّم نہ بوت بلکن آپشنل بوت ءُ پدا ہمے جہد ءِ جند اوشتات۔
چد ءُ رند گڈا پدا دگہ چست ءُ ایر بلوچ ءِ سیاستکاراں پہ بلوچیءَ نہ کتگ۔ چوش کہ فارن پالیسی(2006) ءِ رپورٹ گشیت کہ ’’ بلوچ سیاستکاراں بلوچی زبان وتی جہد ءِ بہر جوڑ نہ کتگ۔ ہبکہی ہبر ایش ات کہ دو ہزار سئےءَ بلوچستان اسمبلی ءِ کانود سازاں وتی ووٹ اُردو ءِ ہک ءَ دات کہ بلوچستان ءِ کار جاہی زبان بہ بیت ءُ بلوچ قوم پرستاں ہمے قانود ءِ سرا نُرونڈگے اوں نہ جت(کھوسہ، 2012)‘‘۔
نیپ ءِ ہکومت ءِ وہدا ں بلوچی زبان ہمے ہاترا اوں کارجاہی زبان نہ بوتگ کہ آ دورءَ بلوچی ءَ لِک ءُ پڑ کنوک کم اتنت۔ بلوچستان نیشنل پارٹی (مینگل) کہ بلوچستانءَ مستریں قوم پرست گل ِ انت کہ آئیَ ءَ دو ہزار ہژدہ ءِ الیکشنءَ بلوچی ءُ براہوئی ہبر کنوکیں دمگاں چہ گیشتر ووٹ گپتگ، آئیءَ نا وتی الیکشن مینیفسٹو ءُ نہ منشور انگت ءَ نہ بلوچی ءَ ترینتگ ءُ نہ براہوئی ءَ۔
ما اگاں پہ راستی بچاراں، بنندان ءُ بہ جیڑاں، اے وڑیں نہ گیگیں جاور ہالاں بلوچی ءِ زندگ دارگ ءِ تاج مئے کواسیں زبانزانت، شاہر ءُ کسہ ساچانی سرا انت، بلے بلوچی چہ شاہری ءُ کسہ ساچی ءَ باز گیشترا کرزیت۔ زبان ءِ رکینگ اے دورءَ گران انت۔ زبان ہما زندگ بیت کہ آ زند ءِ ہر تک ءُ پہنات ءَ درنگاز کت بکنت۔ ما مروچی بننداں بہ جیڑ اں کہ واکی مئے زبان ہمنچو توان ءَ انت کہ آ مئے زندمان ءِ ہمک تک ءُ پہنات ءِ ہما وڑا درنگازیءَ کت کنت انچش کہ گوستن ءَ مئے پت ءُ پیروکانی زندمانءِ درنگازی ءِ کتگ گڈا ما زاناں کہ مئے زبان کجا اوشتاتگ۔ بلے دو می نیم ءَچاگردی جاور ہال ایش انت کہ مرچی بلوچی ءِ کِرا گپّڑے اکیڈمی ، گپّڑے تاک ہست انت بلے چو بلوچ ءِ سیاست ءَ بلوچ ءِ چاگردی جنز اوں بہر ءُ بانگ انت ءُ بلوچی زبان ایشاں انگت ءَ یک رہبندی جوڑ کت نہ کتگ۔
بلو چی زبان ءِ چاگردی جہدکار مدامی ہمے گش انت کہ سے ایں استان کہ اودا بلوچ نشتگاں ہمیشاں مئے زبان ایرجیگ کتگ ءُ مئے زبان بازیں گالورانی تہا بہر انت، پمشکہ مئے زبان انگت ءَ یک رہبندی جوڑ نہ بوتگ ، بلے بازیں گالوار مئے نزوری نہ انت، البت مئے زبان ءِ ساچشتی توانگری ءَ گیش کن انت۔ پدا یک رہبندی ءِ ہچبر مانا ءُ بزانت ایش نہ انت کہ درستیں گالورانی مردم وتی وتی گالورا ءُ لبزاں ویل بکن انت تہنا یک گالوار ءِ لبزاں کارمرز بکن انت۔ یک رہبندی ءِ بزانت ایش انت کہ کوہ سلیمانی ءُ رخشانی گالوارانی، مکرانی روبرکتی بلوچستان ءِ گالوارنی مردم وتی وتی ہنداں وتی گالواراں ہبر بکن انت بلے وہدے یکے دومی ءَ گوں ڈیک ورانت گڈا آوانی گورا یک ہنچیں بلوچی ءِ بہ بیت کہ یکے دومی ءَ گوں گپ ءُ تران کت بکن انت ءُ اگاں یک دریں مردمے بلوچی ہیل کنگ لوٹیت گڈا آ ہمے یک رہ بندی بلوچی ءَ ہیل کت بکنت۔
اے در گت ءَ ہما کار کہ کنگی انت آ بوہگ ءَ نہ انت۔ مئے زبان ءِ سرا کار کنوکیں چاگردی گلانی کار گیش شاہری ءِ سرا انت، اگاں کسے شاہری ابید چیزے کنت گڈا آزمانک ءُ افسانہے نبشتہ کنت۔ اے وڑا زبان دیمءَ جنزیت بلے آست آستہ۔ اے گرانیں دورءَ بلوچی زبان ءِ رُدوم گیش کنگی انت۔ مروچی ہما کار گار انت کہ چل ءُ پنجا سال پیسر بوتگ انت۔ اے درگت ءَ زبانزانتیں کواس عبدالقیوم بلوچ ءَ بنداتی جہد کتگ ات کہ ’’زہگ بلَد‘‘ نبشتہ کتگ ات ئےِ، چرائی ءَ رند نمیرانیں سبا دشتیاری ءَ نوک باہندیں ورنا ءُ کسانیں چکانی ہاترا وانگی ٹاہینتگ ات۔ بائد انت کہ اے وڑیں جہد گیشتر بوتین انتءُ ہما شہدربرجاہ کہ اودا بلوچی وانینگ بیت ہمودا انچیں گچین وانینگ بوتیں کہ بلوچی زبان ءِ باندات ءِ ہاترا کارامد بوتیناں۔ چُش کہ رجانک، چش کہ زبان زانتی۔ بلے مروچی ہمے شہدربرجاہاں بلوچی ءِ پٹ ءُ پولی کار نہ بوہگے برابر انت۔ کس اوں جیڑگ ءَ نہ انت کہ مئے دودمان ءُ زندمان مٹ بوہان انت، جوپاگ ءُ ّ آمین کہ نہ بنت گڈا ہما درستیں لبز کارمرز نہ بنت کہ جوپاگ ءُ آمین ءَ آؤرتگ انت۔
بائد انت کہ ما وتی نودربراں سکین بدیاں کہ کوہنیں لبزاں گوں نوکیں بزانتاں کار مرز بکن انت۔ بلے ایشی ہاترا مار وتی نودربر پیسرا وانینگ ءُ زانینگ لوٹنت، چش کہ بلوچ نبشتہ کارجان ممد دشتی گشتگ کہ ’’ نوکیں لبز آرگ ہرابیں ہبرے نہ انت، اتاشاد ءُ سید ءَ اوں نوکیں لبز آؤرتگ، بلے نوکیں لبزے آرگے مانا ہچبر ایش مہ بیت کہ تو وتی زبان ءِ رہبنداں ہراب تراب بکن ءُ ایش کہ بلوچستان یونیورسٹی ءُ تربت یونیورسٹی ءَ تسلی بگشیں پٹ ءُ پول بوہگءَ نہ انت‘‘۔
بلوچی زبان ءِ زندگ بوہگے یک مزنیں سوب ، بلوچ ءِ زندوڑ بوتگ کہ بلوچ یک جاہ ءِ جاہ منند نہ بوتگ بلکن مالدار بوتگ انت۔ وتی مالاں گوں ہند پہ ہند، دمگ پہ دمگ بوتگ انت۔ نوں کہ بلوچ یک جاہ منندیں زندے گوازینگ ءَ انت آئی ءِ زبان ءَ دیمروئی کتگ بلے بلوچی زبان نوں گیشتر جنجالانی آماچ انت چی ءَ کہ نوں آ گوں آ دگہ تاگتوریں زباناں دیم پا دیم انت ۔ہننوم ءُ ہرسٹ ( 1990) ءَ گشتگ کہ دیم ءَ شتگین ءُ دیم ءَ رؤکیں چاگرد وتی کش ءُ کرّ ءِ نزوریںاں بودہشت ءِ جندءَ نہ منّیت ۔ وہدے کہ استانے ءِ راج باز بنت یا کہ یکے ءَ چہ گیش دین موجود بنت گڈا ہما چاگرد ءُ مُلکانی توکءَ زورآوریں راج نزورتریں راجان ایر جیگ کن انت۔ آ مدامی ہمے جہد ءَ کن انت کہ نزوریں راج وتی بُنّکی دودمان ءُ راجمان ءَ شمشکار بہ بنت۔ آ ہمے نیمونا دیما کارنت کہ نزوریں راج ءِ دین، زبان، زندمان درست پوچ انت۔ جہانی ءُ سلیگ ایریسن دویناں وتی پٹ و پول ءِ ردا گوشتگ کہ ایران ءُ پاکستان سرپد انت کہ بلوچ ءِ راجی پجار ءِ مستریں بہر بلوچءِ زبانءَ گون انت پمشکہ بلوچی ءَ پارسی ءُ اردو ءِ تہا آپ کنگ ءِ ہاترءَ ہرچی کہ بوت کنت ایران ءُ پاکستان کن انت۔ اسپونر (2012) گوشیت ’’ انچو گمان بیت کہ پارسی ءُ اردو بلوچی ءِ جاگہءَ گرنت اگاں بلوچ ءِ جہد وتی دیمروئی ءِ ہاترءَ توانا ایں ادارہ ءُ رہشون پیداک کت مکنت۔
گیلک جنز ءِ زانتکاراں وتی سیاستکارانی گوشاں ہمے ہبر مان کت کہ’’زمین بے زبان ءَ مرتگیں زمینے بیت‘‘۔ پدا گڈا گیلکاں وتی جنز بندات کت ءُ جنزءَ آ وانی زبان آجو کُت۔ زبان ءَ آوانی زانت ءُ زانشت آجو کت انت۔
ا ے نہ گیگیں جاور ہال کہ بلوچ ءِ زبان ءُ زندمان ءِ سر آتکگ، اے بابت ءَ بلوچ ءَ را دیر انت زانگ ءَ انت، بلے بد کسمتی ایش انت کہ بلوچ ءَ انگت ءَ پیسلہ نہ کرتگ کہ ہور ءُ تپاکی ءَ گوں کار کنگ بہ بیت۔ مروچی مئے زبان انچیں جاہے ءَ مئے پیریں سراں مارا آرتگ ءُ داتگ کہ ایشی ءَ مادیمءَ برت کن ایں۔ بلے ایشی ءِ دیمروئی ءِ ہاترءَ بلوچءِ زبانزانت ، سیاستکار، زانشت کار (سائنسدان)، کانودکار (وکیل)، تبیب (ڈاکٹر) بزاں زند ءِ ہر تک ءُ پہنات ءِ زانوگر یکجاہ بہ بنت ءُ ہرکس وتی زانت ءُ زانشت ءِ متابک ءَ زبانءَ را نوکیں لبز ءُ نوکیں گالبند بدنت دنکہ بلوچی ءِ کرّا باندا ہینکس لبز بہ بیت کہ زندءِ ہمک پہنات ءِ درنگازی ءَ بلوچیءَ کت بکنت۔
Qambar Malik Baloch is a UK-based writer hailing from Balochistan. He writes on various socio-political issues facing the Baloch and Balochistan. He was the ex-chairperson of the Baloch Students Action Committee, BUITEMS, and the Baloch Students and Youth Association, UK.
