بیت مردے، بیت جنے. مردا و جنا بیت دو چُک: جنکّ و بچکّے. جِنکّئے نام بیت زئیتک. اشانی مات مُرت و پتا دگه جنێنے گپت. چه دومی جنێنا هم جِنکّے بوتی.
پِتا، زئیتک چه آ دگه چُکّان دۆستر بوت. جاگهێا شُت، زئیتکی همراه کُت، کارے بوتی، زئیتکی تئوار پِر کُت، زرّے بوتی، زئیتکئے دات. بازارئے مردماں هم زئیتک دۆست ات. چُک که رُست و مزن بوتنت هر کس په زئیتکا سانگئے لۆٹگا آتک و په دومی جنکّا کسّا هبَر نئیاورت.
ماتۆا زهر آتک. ماتۆا زهر آتک که منی جنکّ کسّا دۆست نبیت. پت و بازارئے مردم په زئیتکا دلاپ انت. پمێشکا ماتۆا شئور کُت که زئیتک کُشگی انت. یک رۆچے وتی جِنکّی لۆٹاێنت و گوشتی: “من ترا و زئیتکا همراه کناں که برئوێت چه کَنڈا آپ بیارێت. شما برئوێت آپا، وهدے اۆدا رسێت، تئو زئیتکا بُگوَش: ‘منی مُٹّاں بدار من آپ وراں’. تئو که آپ ورئے و هلاس کنئے رندا آییئے باریگ کئیت. آ که آپ ورگا بیت مُٹّانی یله دئے، بِلّی کپیت کنڈا و مریت. زئیتک مِریت و پِتئے دۆستیگێں چُک تئو بئے”.
دوێں گهار همراه بوتنت و شتنت کنڈئے سرا. گهارا گوشت: ”بیا منی مُٹّاں بدار من آپ وراں، پدا من تئیی مُٹّاں داراں تئو آپ بوَر”. زئیتک هما دلسَپا. گهارئے مُٹّی داشتنت تاں آییا سێرا آپ وارت و لاپی ٹۆپا بوت. پدا زئیتکئے باریگ آتک. زئیتک که په آپ ورگا بُکّۆ بوت، گهارا مُٹّ یله کتنت. زئیتک کَنڈا کپت و مُرت.
گهارا پُشت مان دات و لۆگا آتک. پِتا جست کت: “زئیتک کُج اِنت”؟ گوشیت: “زئیتک گار اِنت.” گوشیت: “چُتئو گار اِنت؟” گوشیت: “ما شُتێں آپا، کنڈئے سرا آپ وارت، من شتاں که مِسّے کنان و کایاں. هما مِسّئے رئوگا زئیتک گار اِنت”.
پِت و براتا سجّهێں دئیار پیش پیش کتنت، زئیتکا دست ندات. هر جاگها دزمۆشِش کت، هر پجّارۆکێں مردم، سیاد و وارِسِ جُستِش کت، بله زئیتک در نکپت.
پِت چه چُکّئے گماں دِلترک بوت و مُرت. پشت کَپت برات. براتا دگه سهارَهے نێست ات که بشتێں، همدا ماتوئے کرّا بوت، ماتۆئے پَسی چارێنتنت و چُنڈُکے نَگنی گپت و وارت.
زئیتک بزان همے کنڈئے تۆکا رُست و درچکے بوت. درچکا شاه جَت.
یک رۆچے برات پَسان چارێنان چارێنان بِرَس کنڈئے سرا. پَسان همے درچک وارت. وارت و وارت تهنا بُنڈے پَشت گیتک. همے بُنڈ کدِ کلمے بوت. براتا که بُنڈ دیست، گوَشتی: “اے بُنڈ اَجَب اِنت په کلمێا“. براتا بُنڈ بُرّت و تراشت و شر کُت و کلمئے وڑا ٹُنگ و سامان پِر کُت و برابر کُت. وهدے کلم که برابر بوت، براتا دپا کت. انچۆ که کَلما جنَگا بوت، کلما گوَشت:
بجن زئیتک، بجن زئیتک
بجن کهبه‌زنێں زئیتک
منا بُرت و نَلا دئور دات
من رُستاں، کلم بیتاں
منی سرشاه بُزاں وارتگ
منی بُنشاه کلم بیتگ
منی بُنشاه کلم بیتگ
و منی لالُلئے دپا بیتگ
براتا هر رندا که کلم دپا کت، کلما انچۆ گوِشت. برات هشک و هئیران ات که زئیتک چه کجا کلمئے تها آتکگ. براتا جست کت، بله کلما هچ نگوشت. هر رندا که دپئے کت په جنگا، کلمئے هبر یکّێن ات. برات همے وڑا کلما جنان بوت و لۆگا آتک. لۆگا که رسِت، ماتۆا کلمئے هبر اِشکُتنت. گوشیت: “پُکّو! اے زئیتک اِنت کلمئے تۆکا!”.
دُزّئے دل وه جنت. ماتۆئے دلا ٹُپّ و ٹاپے مان ات که زئیتک منی رازا پاشک مَکنت. همے تُرسا شپا واب نَکپت. سهب که بوت برات په چاهئے ورگا چُلّئے سرا آتک. کلمی همدا اێر کت، چاهی وارت و پاد آیگئے وهدا چه کلما بێهال بوت.
براتا پس زرت و شت کۆها پسانی چارێنگا. بزاں نیمرۆچا که ماتۆ په کنوَرا چُلّئے سرا آتک، دیستی کلَم همدا اێر انت. اشیا تماشاهے کت.کلمی آسئے تها دئور دات و وهدے کلم سُتک و پُر بوت، آییا پُر زرتنت و ڈُوپَگئے سرا رێتکنت.
براتا پس چارێنتنت و مگربا آتک لۆگا، دیستی کلم گار انت. گوشیت: “من وتی کلم سهبی ادا اێر کتگ، تئو ندیتگ؟”. ماتۆا گوشت: ”من ندیتگ“. برات گوشت: “من ادا چُلّئے سرا اێر کُتگ ات”. گوشیت: “بلکێں چُکّێا دستا کُتگ و برتگ بله من تئی کلم ندیتگ”. برات چُلّا پیشکانڈیت، سجّهێن لۆگا دو لۆگ کنت، بله کلما نَگندیت.
آ یکیم بیت.
رۆچ و ماه گوَزان بنت، یک رۆچے اێر دنت هئورے. هئور که گواریت، ڈوپّگئے سرئے پُر رُدنت و کوٹّگے بنت.
کئیت میّاے. میّا لۆگئے دپا هئیر کشّان انت بله پِنڈگ نزوریت. ماتۆا گوَشت: “میّا، تئو چے لۆٹئے”؟ گوشیت: “آ ڈوپَّگئے سرا کوٹّگے رُستگ، من هما کوٹّگا لۆٹاں”. گوشیت: “اے کوٹّگ وه وَترۆدے، اشیا ما نئوَرێں. ترا که دۆست بیت بزوری. په مئیگی، تئو دێری سِستێن و بُشُتێنئے”.
میّایا کوٹّگ سست، کوٹَّگی کت لَچا و لچی لڈّت هرا. انچۆ که رهادگ بوت، کوٹّگا تئوار پِر کت. گوشیت: “میّا، تئو منا په بهایا بَرگا ائے، بله کسے که ترا جُست کَنت که کوٹّگئے کیمت چینچُک اِنت، تئو بگوَش کوٹّگ وتا وت کیمتَ کنت“. میّا چه کوٹّگئے هبراں به و بکّڑ بوت. آییا چارِت کوٹّگ که هبرا اِنت گُڑا کوٹّگئے هبرا بِگر.
میّا هرجاگها ترّان و کوکّار دئیان بوت: “بیائے بهایی کوٹّگے، بیائے وشّێں کوٹّگے”. یکّێا جست کت: “کوٹّگئے کیمت چینچک انت”؟ گوشیت: “کوٹّگ وتا وت کیمت کنت”. مردا کندگے جت و چه کوٹّگا جُستی کت: “کوٹّگ، وتا کیمت کن“. کوٹّگا هما دمانا درّاێنت: ” منی میدئے ٹالے یک لَک و ده هزار اِنت، چُنکی لنکُکے یک لک و بیست هزار”. مردئے سرا تئوار کت. گوشیت: “اے مانجاێں کوٹّگ گۆں ما پُجّگ نَبیت. مارا لکّی گُنجائش نێست”.
میّا پدا شهر و بازاراں ترّان و کوکّار دئیان بوت: “بیائے بهایی کوٹّگے ، بیائے وشّێں کوٹّگے”. همے وڑا، دگه بازارے رست. اۆدا مردمێا جُست کت: “کوٹّگئے کیمت؟”. گوشیت: “کوٹّگ وتا وت کیمت کنت”. اے مردا هم کندگے جت و چه کوٹّگا جستی کت: “وتا کیمت کن، هبرزانت!”. کوٹّگا گوشت: “منی میدئے ٹالے یک لک و ده هزار و چُنکی لنککے یک لک و بیست هزار”. اے مردئے هم هۆش شت. گوشیت: “ما اے کوٹّگا زُرت نَکنێں. مئے مُلکئے سێٹ و کهدا و مزنێں مردم سلئیمان انت. آ اے کوٹّگا بزوریت دگه هبرے، بله دگه کس اے کیمتا پُجِّت نکنت. تئو انگه برئو کهدا سلئیمانئے کرّا”.
میّا همے سۆجئے پدا گِران بوت و شُت کهدا سلئیمانئے لۆگئے دپا. گوشیت “بیائے بهایی کوٹّگے، بیائے وشّێں کوٹّگے“. کهدا سلئیمانا گوشت: ”کوٹّگئے کیمت چینچُک انت”؟ گوشیت: ”کوٹّگ وتا وت کیمت کَنت”. کهدا سلئیمانا هم کندگے جت و گۆں کوٹّگا گوَشت: “او هبر زانتێں کوٹّگ، وتا کیمت کن بارێں“. گوشیت: “منی میدئے ٹالے یک لَک و ده هزار، چُنکی لنککے یک لک و بیست هزار”.
کهدا سلیمان ازگار و مُگیمّے ات، په آییا دو لک و سی هزار مزنیں زرّے نه ات. آییا زرّ داتنت و هبرزانتێں کوٹّگ زرت. میّایا وتی زرّ کیسّگا جتنت و هما راها که آتکگ ات، چه هما راها شت.
کهدا سلئیمانا تێزدپێں کارچے آورت و دستی بُرت په کوٹّگئےکپ کنگا. بله چِد و پێسر که کارچا بجنت، کوٹّگا کوکّار کُت: “ادا مجن، ادا منی دل انت”. کهدا سلئیمانا کوٹّگئے دێم ترّینت و پدا کارچی بُرت په جنگا، پدا کوٹّگا پِریات کُت: “ادا مجن، ادا منی چمّ اَنت”. کهدا سلئیمانا کوٹّگئے دێم ترّێناں کُت و یک جاگهے که رسِت کوٹّگا گوَشت: “اے ٹُکّر هالیگ انت. همدا کارچا بجن”.
کهدا سلئیمانا که کارچ جت و کوٹّگ کپّ کُت، چارده سالی جنکّے چه کوٹّگا در آتک. گوشیت: “تئو کئے ائے”؟ گوشیت: “منی نام انت هدیجه”. زئیتکا وتی اسلی نام نگوشت.
کهدا سلئیمانا گۆن جنکّا سور کت و وتی لۆگا کتی. دومی رۆچا کهدا سلئیمانا جانے شُشت، سرے رست و چادر بڈّا کت و سر گپت په شکارا. گوشیت: “من شپا بےوهد کایاں”. گوشیت: “بےوهد مئیا که منا تُرسیت”. گوشیت: “مترس. اے دروازگ چۆ پچ نبیت”. گوشیت: “چتئور”؟ گوشیت: “دروازگ من گوَندۆ داتگ. چه من ابێد دروازگا کس پچ کت نکنت”.
کهدا سلئیمانا دروازگئے سئوال و جئواب زئیتکا گوَشتنت و دێم په شکارا شت. شپا بے وهدا آتک، دروازگئے دپا اۆشتات و په وشگُٹّی گوشتی:
دَپُں پچ کن
بانُک پچ کن
منی بانک، هدیجه
هدیجه، گُنبدئے بانُک
زیتکا چه بانئے تها جئواب دات:
دَپُں پچ کن
بانک پچ کن
منی واجه، سلئیمان
سلئیمان، لکّانی واجه
نوں لۆگئے دروازگ پچ بوت و کهدا سلئیمان تها پترت.
بزاں یک رۆچے شومّێں مزار و رۆباه و تۆلگ لۆگئے پشتا اۆشتنت و گۆش دارنت. اے وت‌ماں‌وتا شئور کننت که وهدے کهدا سلئیمان رئوت شکارا، اے دروازگا پچ کننت و جنکا ورنت.
یک روچے که کهدا سلئیمانا پشت مان دات و شُت شکارا، مزار و رۆباه و تۆلگ آتکنت و دروازگئے دپا مێلانک بوتنت. تۆلگا گوشت: “رۆباه، تئو وتا بلاهێں داناے کنئے، بیا دروازگا پچ کن”. رۆباها گۆں وتی زنڈێں گُٹّا شاکارگے جت و گوشت:
دَپُں پچ کن
بانک پچ کن
منی بانک، هدیجه
هدیجه، گنبدئے بانُک
زئیتکا زانت که کهدا سلیمانئے آواز نه انت، پمێشکا جئوابی ندات و دروازگ پچ نبوت. رۆباها گوَشت: “گۆں من پچی نکنت. منی آواز وه دگه وڑێں آوازے. تۆلگ، تئو همّت کن.” تۆلگئے گُٹ وه چه رۆباهئے گُٹّا زنڈتر ات. بڈّئول بڈئولا گوشتی:
دَپُں پچ کن
بانک پچ کن
منی بانک، هدیجه
هدیجه، گنبدئے بانُک
زئیتکا پدا زانت که کهدا سلئیمانئے آواز نه انت. نوں مزارئے باریگ آتک. مزارا کهدا سلیمانئے تَرز یات کُتگ ات، آییا کهدا سلئیمانئے وڑا وشگُٹّیا گوشت:
دَپُں پچ کن
بانُک پچ کن
منی بانک، هدیجه
هدیجه، گُنبدئے بانُک
زئیتکا وتی گۆش رپتنت. گوشیت: “اے پکّا کهدا سلئیمان انت”. جئوابی دات:
دَپُں پچ کن
بانک پچ کن
منی واجه، سلئیمان
سلئیمان، لکّانی واجه
دروازگ پچ بوت و شَگال لۆگا پُترنت. اشاں زئیتک انچۆ وارت که هۆنی ترمپے بُنا نکپت.
کسّه باز اِنت، بله من همینچکُا گۆں بوتگاں.
نوٹ: اے بلۆچی کسّهے که من مردمانی دپا اشکتگ و وتی هسابا نبشته کتگ.
Sajid Hussain (1981-2020) was a writer and senior journalist from Balochistan. He had a degree in Economics, International Relations and English Literature from Karachi University. He had the experience of working with Pakistani newspapers Daily Times and The News International. Sajid Hussain was also the founding editor of this online magazine.
