“گاماں کمو تیزتر کن، روچ دراہگ ءَ پیش ہرچی گیش دیمترا روگ بیت رواں۔ پدا گرم بیت ما سفر کرت نکناں”۔ ما کہ گسانی نزیکءِ رودرتکءِ کسانیں ڈن گوازینت ءُ کڈّءَ ایر کپتاں، ناکو بوروءَ منی نیمگا چارت ءُ گشت۔ کَڈءَرا اینچو باز کرک مان نیست ات۔ چگرد، کُنرءُ کلیڑ گیشتر اَتنت بلے میتگءِ نام ہمے کڈءِ سبب ءَ کرکی کڈّ اَت۔
موسم گرماگ نہ ات۔ دوہزار یکءِ دومی یا سئیمی ماہ اَت۔ بلے بلوچستان، خاصکر مکران ءَ اگاں مزنین گوریچ ءُ گواتے مبیت، پہ پند بُرّگءَ زمستان ہم گرم ات۔ ہوراں وا چوناہا باز نگوَرت۔
سفرءِ بنداتءَ موسمءِ گرمیءُ راہءِ دمبرانی منی مسلہءُ جیڑہ نہ انت۔ منا بس ہمے ہیالءَ تُرست کہ منا ترُوءُ آئیءِ مردم وتی گسءَ نندگءُ وانگا کِلنت یا نا۔ ہمے جیڑانءَ ما شاہیوال، ناکو لُولُوءِ ڈگار، ہمے ڈگارءِ دومی نام شاہی ریک اَت، کرءِ کوہاں سربوتاں۔ منا یکیں جوڑی پُچءُ وتی ورگ چادرءِ لمبا بستتءُ چادر مانپوشت اتءُ ںاکوءَرا بلوچی شالے۔
اے ہما کوہ ات کہ میتگءِ کُل شوانگءُ مالداراں مدام وتی مال بُرتنت کوہاں چارینگءَ ءُ نیم روچءَ یلداتءُ اتکنت میتگءَ چُنڈءُ دپارےءِ چنگءُ روگا ءُ دیگرءِ ساہتءَ شُتنت داں روبرکتءَ ہمے کوہانی سرا نشتنتءُ وتی مالءُ دلوتش دلگوش کُرتنت کہ لُولُو ڈگاراں مہ روَنت ءُ مہ ورنت۔ کسےءَ زہیروکے دپءَ ات، کسے چیلِک یا سواس یا پات گوَپگا ات۔ منی گوں ہوار سجہیں میتگءِ زہگاں شپانکانی ہکلءُ سوت اشکرتنت گڑا در اتکءُ پہ کوہءِ سرءِ شپانکاں شُتنت ءُ ہمودا گوازی کرت۔ ما مدام سنگ نزّارتءُ چیدگ بندگءِ مقابلہ بازی کرت۔ ہرکسی کہ چیدگ مزن ءُ مُہکم ات، بازی ہما ات۔
مئے گوازی ءُ شوانگانی کوہءِ سرءِ نندگءِ ساہت پہ میتگءِ جنین زہگءُ زالبولاں اَزابے اَت۔ میتگءَ دگہ لیٹرینءُ چرخی نیست اَت۔ ہرکسا پہ آپ دستےءَ ہمے کڈّءَ روگی اَت۔ پہ کڈءِ واستا المی اَت کہ ہمے کڈءِ درچکءُ بُوچاں وتا اندیم بُکُرتیںءُ بِنشتین۔ کڈءِ درچکءُ بُوچ انچو بَز ہم نہ اتنت کہ آہاں وتا چہ بُرزیں کوہءِ سرءِ مردماں ارزانیءَ اندیم بُکرتیں۔ ہمے سببءَ آہانءَ پہ بزیںءُ چیریں جاہےءِ شوہازءَ باز سرجنگءُ دُور روگ کپت۔ ڈکالیں سالاں آ گیشتر جنجال اتنت پرچہ کہ کاہءُ بُوچ مُرتءُ درچک وت بے تاکی ءَ ننگا اتنت۔
ہمے کڈءُ ڈگار لُو لُوئی کڈءُ ڈگارانی نامءَ زانگ بوتنت بلے اسلءَ آئیءِ میراس نہ اتنت۔ داں مئے ہوشیءَ آ ہمیشانی دیمپانءُ بزگر اَت پمشکا ہمے ڈگارءُ جنگل مئے دپاں ہمائی اتنت۔ نا ایوکا ہمے ڈگارءُ جنگل بلکیں علاقہءِ مزنین، شرترءُ سرگوزیں زمیناں ہوار ہالی ئیں ڈنءُ ڈل ہم سردار اُسمائیل میرواڑیءُ آئیءِ کُٹّمءُ ازیزانی اتنت۔ بے ڈگارءُ بے میراسیں مردمانءَ وتی سرءِ چیر دئیگءِ واستا یک کُڈکے مِک کنگءُ پَشت نکپتگیں سیادءُ ازیزےءِ قبرءُ جاہ کنگءِ واستا گزّے زمین ہم پہ منّتءُ لیلا اَت، میرءُ متبرانی دستءُ پاداں کپگی اَت۔ بلے گندگءَ سردار اُسمائیل بدیں مردے نہ ات۔ آ باز لہازا چہ اندگہ سردارءُ نواب، ہالانکہ چہ وتی براتءُ ازیزاں ہم جتائیں مردمے اَت۔
سردارانی ہر کسانءُ مزنین شےءُ مہلوکءِ ہستءُ نیستءِ مستریءُ سربراہی ہما عیسائیانی وہدی دینیءُ ہیالی رہبند “دی گریٹ چَین آف بیئنگ” ءِ وڑا اتنت کہ درچکءُ دار، ہئیوانءُ دَلوتاں بگر داں انسانءُ پرشتہانی شرترءُ شاہی درجہءُ اختیارے ہست۔ آہانی شاہی درجہءُ اہتیار ہُدائی داد اَنت۔ ہمے وڑا انسانی نسلءِ تہا اگاں کجام انسانے شاہءِ شاہیءُ شاہکاریاں رَد بلیکیتءُ سرگوَز بکنت گڑا بزاں آ ہداءِ نافرمان زانگءُ سزا دئیگ بوتگ۔ مئے چاگردءِ تہا کسانیءُ مزنی یا شاہءُ درباری سردارءُ بلوچُکیءِ کسہ ہم چہ عیسائیانی ہمے دینیءُ ہیالی رہبنداں جتا نہ اتنت۔
لُولُوئی شاہی ریکیں ڈگاراں ہمک موسمءَ کشتءُ کشار اَت۔ آئیءِ وجہ ایش اَت کہ اے سرگوزیں ڈگار اَتاں۔ کسانءُ مزنیں ہوراں نزدیکیں کوہءُ شیپانی آپ اگاں کم اتنت گڑا ہمے ڈگاران اتنت، اگاں گیش اتنت گڑا ہمے ڈگار آپءَ سرلَٹ کنگ بوتنتءُ ڈگارانی بُنبَند جنگءُ گُڈگ بوتءُ گیشیں آپ پہ اِندگہ مہلوکءِ ڈگاراں یلہ دئیگ بوت۔ لُولُوئی ڈگارانی ہمک پَسل تَوانا اَت، خاصکر آہانی کُوٹگءُ لَوش سک تامدارءُ بے مَٹ اتنت۔ میتگءِ بچکءُ چوریاں مدام پہ کُوٹکءُ لَوشءِ دُزیءَ موقہءِ ودار ات۔ دُزیءِ شرتریں موقع گرمءِ ٹاک یا شپانی ہاموشی اَت۔ خاصکر ماہتاپیں شپاں جیءِ گوازیءَ پد گوَنڈیں بچکءُ کماشاں رَد دئیگءُ چیرُکائی ڈنءَ آ دست بوّگءُ دزیءَ روَگ ات۔ دُزیءِ دومی روچءَ لُولُو بچکّانی پداں گِرَگءُ میتگءَ سرکنگا پد کوکارءُ زرانبول اَت۔ آ روچا ماسءُ پس یا مستریں براتےءُ ازیرےءِ دستاں مئے رِدے لَٹ پَکا اَت۔ ما ہچبر ناکو لُولُوئی دیما نکپتاں۔ آئی اَبیلءَ (نزیکءَ) روگ وتی جاہءَ ما آئیءَرا کہ چہ دُورءَ دیست ہم، تتکینءُ آ جاگہ یل کُت۔ دُزیءُ لُولُوءِ کُوکارءُ سَلواتاں پد منا ماسءَ کارچے دپءَ بداتیں ہم، من ترُو (منی ہَکّیءُ سَکّی ئیں ترُو نہ ات بلے میتگءِ مردماں اہترامءَ کُل پیریں زالاںنءَ ترُوءُ کَماشانءَ ناکو گشت) پری، لُولُوءِ لوگبانکءِ گسءَ پہ تُرشپیں شیرءُ روگنءِ پِنڈَگءَ نہ شُتاں۔
باز براں لُولُو وتی ڈگارانی تہا مہلوکءِ مال تاچینتءُ گِپتنتءُ بچُوءُ الُوءِ پاٹِکءَ کرتنت۔ آہاں داں مالانی واہندانءَ کمے باز زَر مگپتیں، مال چہ پاٹکءَ درکنگا نئیشت اَنت۔ ہمے پاٹک ہم آہانءَ چہ سردارءُ نواباں رَسِتگ اتءُ پدا آہانی میراس جوڑ بوتگ ات۔ ہر کسا گشت کہ دریگتیں اے پاٹک مارا دئیگ بوتیں۔
میتگءِ مردماں مدام گشت کہ “بچکاں لُولُوئی کارءَ کار مدار اِت، لُولُو دپ پچیں مردمے، مارا پہ دُژمانءُ کوکار رُسوا کنت”۔ بازینےءَ وَ آ باز رَدءُ بد کرت۔ بلے لُولُوءِ گُناہ نہ ات۔ آ اینچو بدیں مردمے ہم نہ ات۔ آئیءَرا میتگءِ ناسرپدیں زہگءُ مردماںءُ آہانی مالءُ دولتاں دلریشءُ بدنام کُرت ات۔ روچے دہ یا بیست پس، گوک یا اُشتر آئیءِ ڈگاران اَتءُ کشاراں پادمال، لپاشگ ءُ ورَگا ات۔ اینچو آہاں نَوارت دو ہمینچو کشار پُرشتءُ پروشءُ ولگوَج کرتءُ دور دات۔ اے وڑا اگاں لُولُو ہچ مگوَشتیں گڑا مہلوکءَ وتی مالءُ دلوَت گیشتر یل داتءُ دلگوش نہ کرتنتءُ آہاں پہ لُولُو پسل پشّگءَ نئیشت۔ پیسرا بُنڈال گوتک یا ہلاس کُرتنت۔ منی بلُکءَ مدام گُشت کہ “لُولُو بے چارگ چیزاں دلءَ نداریتءُ دلءَ ساپیں مردمے” ءُ واکی آ ہمے وڑ ات۔ آئیءَ میتگءِ بے ڈگارءُ بے میراسیں مردم ہچبر وتی ڈگارانی گوارءُ ماشءُ پرماشءِ چَنگءُ نارُشت کنگا نداشتنت۔ برے برے کم باز زُرَتءُ کڈّب ہم آہانءَ پہ مالانی کدیمءَ دات۔
میتگءِ مردمانی شریاں یکے ہیمش اَت کہ آہانی ہر دلگرانیءُ دپجنگیءِ ( آوہدا جنگءُ یکے دومیءَرا کُشگءِ کسہانی کَسءَ گواہی ندات) گوں کسےءَ بوتیں، پدا ہم آ تکلیفءُ نہ وشیں وہداں کوپگ ماں کوپگ اتنت۔ خاصکر مرگءُ پُرساں۔ ہرکسءَ وتی دین کُرتءُ دومیءِ دین بدءُ رد نکرت۔ دگہ دین وَ نیست اَت میتگا بس نمازیءُ ذِگری اتنت۔ آہاں وتی مُردگ یکیں قبرستانءُ ہوریءَ کَڈءُ کونڈ کرتنت۔ اے گپ آہانی ہیالءَ نیست ات کہ کئے زگری یےءُ کئے نمازی؟۔
ناکو پیسرءُ کسہ کناں اَت، من آئیءِ پشتءَ گوشدارانءُ ہئو ہئو کناں لُولُوئی ڈگاراں گوَستیں۔ کُلّیءِ کئورءَ دئور کنگا پیسر راہءِ سرءِ کسانیں بُرزگءَ کہ ما سرکپتیں، گڑا من کمّے اوشتاتءُ پُشتءَ چَک جت، میتگءِ نیمگا چارِت۔ “دُوریں سپرے سر گرگءِ وہدا پُشتءَ چَکءُ پد بوّگ شر نہ اِنت۔ پُشتءَ چک مجن زورءَ گوں سپرءَ بدئے” ناکو بورو ہمے گپاں گوَشانءَ جہلگءَ ایر اہت۔
“دومی، ہجبر ہم دراجءُ دُورسریں کئورانی تہا مبوجءُ مدار کہ زانگ نبیت کجام وہدا آپ کاریت۔ اے وڑ ہم بوتگ کہ گوریچءُ بے جمبری موسماں ہم دراج کئوراں آپ آرتگءُ ہار کرتگ۔ پرچہ کہ دراج کئورانی دومی سر سک باز دُور انت کہ اگاں آ جاگہاں ہئور جمبر ببیت اینگو زانگ نبیت۔ ءُ کوہ کئورانی آپءَ ہچبر ابیدء چارگءُ ہیال کنگا دَور مکن۔ بل تُری کوہ کئور زُوت جہل کپنتءُ اوشتنت بلے آپ اش چہ بُرزگانءُ یک جاہ کاینتءُ سک زوراک انت۔ بیبَلہ مردمءَ برنت، ڈنگرءُ داراں پتّار دئینتءُ کُشنت”۔ ناکوءِ ہمے گپ برجاہ اتنت کہ ما کُلیءِ کئورءَ دور کرتءُ دیم پہ کُلیءِ میتگءَ روان اتیں۔ ہمے کُلی کہ ڈاکٹر حمید بلوچ وتی کتاب، مکران ءِ تہا آئیءِ تاریخ ءُ کوَہنین دمبءُ چہ آہاں دراہتگیں اوزارانی کسہءَ کاریت۔
ما کہ کئورءِ میانءَ رستیں، ناکوءَ گپ بس کرتگ ات۔ بس گوکءُ مئے پادبرمشانی توار ات۔ من پدا جیڑگءَ کپتاں کہ ترُو باریں منا وتی گسءَ نندگءُ وانگءَ وشّ اتک کنت یا نا پرچہ کہ آ منی اودا روگءُ نندگءُ وانگءِ ارادہ ءَ سرپد نہ اتنت۔ گوں آہاں ہال کنگءِ ہچ وسیلہے نیست ات کہ آہانءَ پیسرا کسےءَ ہال بداتیں۔ ہمے دمانءَ گوکےءِ گورتگاں منی ہیال پروشت۔ ما ہردو ہاموشءُ روان اتیں۔
روان انت۔
Lateef Johar is a human rights activist based in Canada. He is the Deputy Coordinator, Human Rights Council of Balochistan. He regularly comments on the situation in Balochistan
