مرچی، شپ گوَشئے چه گوَستگیں شپاں سارتتِر اَت. گوریچ ترُند ترُندا کَشّگا اَت، ماهِکانی هر نیمگا کئور ءُ درَچک ءُ دارانی سرا تالان اَت ءُ شپءِ سارتیءَ گوَشئے گیش کَنان اَت. اے سارتیں شپءَ گوریچ یَکپئیما کَشّگا اَت. ماه درَپشَگا اَت. آسمان گوَشئے ترونگل گْوارَگا اَت. شپءِ دو پاس که آسر بوت، سرجمیں بازارءِ مردم وتی لوگانی تها وابءِ اَمبازاں شُتنت ءُ چه بانداتءِ پِگرءَ بےسَما بوتنت.
بازارءِ راستیں نیمگا کَبرِستانے هستاَت. بله اے کَبرِستان ءُ اے بازارءِ نیاما هِچّ تپاوَت نیستاَت. کَبرِستان هاموش اَت، اے بازار هم هاموش اَت. چه بازارءِ سجّهیں لوگاں کمّو گستا لوگے هستاَت که کَندیلئِے اَنگه روک اَت. سارتیءِ کَمّ کنگءِ هاترا چُلّےءِ تها آسے روک اَت. اے لوگءِ تها یَکّ پیرمردے گوں وتی هیالاں نِشتگ ءُ جیڑگا اَت.
ناکو مئیارءَ مرچیگیں شپءِ واب چه وتی چمّاں دور دئور داتگاَت. وتی تهتءِ سرا نِشتگ ءُ چُلّءِ روکیں آسءَ چارَگا اَت و وڑ وڑیں هیالانی زِرءِ جُهلانکیءَ کَپتگ ءُ گار اَت. ناکوءَ اَناگت وتی سَر اَنچیں زْرُمبِشتے دات که گوَشئے نگیگیں هیالے چه وت سِندَگ لوٹَگا اَت. همے ساهتءَ ناکو مئیارءِ چَمّ لوگءِ کُنڈا ایریں دارءِ پیتیءَ کپتنت. ناکوءِ دلءَ گوَشت پیتیءَ پچ کن بله پدا گوں دگه هیالےءِ آیگا وتی اِرادهئِے بدل کت. گوَشتئِے بِلّئِے.
پدا، دومی رندا که چمّئِے هما کُنڈا شُتنت، ناکو مئیارءِ دل دارگ نبوت. گُشاد گُشادا پاد آتک و هما نیمگا رئوگا لَگِّت. پیتیءِ کرّا که شُت ءُ سر بوت، مَدان مَدانا نِشت ءُ پیتیءِ دپئِے پچ کت. پیتیءَ، سرا هاک ءُ دنز پِر نیستاَت بله آئیءِ تَهءِ چیریں چیزّ دَنزا سَربار اَتنت. گُماں بوت که چه کَرناں پچ کنگ نبوتگ. پیتیءِ تها لهتیں کتاب ءُ لهتیں دَستکَشّیں اَکس ایر اَت.
ناکوءَ زنڈیں کتابے چست کت و آئیءِ هاکئِے چَنڈِتنت، اے کَش ءُ آ کَشئِے چارِتنت ءُ پَچئِے کُت: ”منی چمّ نِزور اَنت. اگن نزور مبوتیننت هم، من زانا کُجا وانگ زاناں؟“ ناکوءَ جئوَڑِت. آئیءِ چمّ چه بازیں ودار ءُ رَهچاریءَ نزور اَتنت ءُ جندئِے چه بازیں گَم ءُ جنجالاں گوَشئے چه وتی اُمرءَ مَستر اَت. وتی دستءِ کتابئِے ایر کُت ءُ دزموش کنگا لَگِّت. دَزکَشّیں اَکسے درئِے کُت ءُ هورت هورتءَ چارِتئِے. اَکسءِ تها یَکّ آدینکے اَت که پرُشتگ ءُ سئے بهرءَ اَت.
اے آدینکءِ تها زالبولےءِ اَکس اَت که سئےئیں بهرانی تها پدّر اَت ءُ چه زالءِ چَمّاں گوَشئے جُستے سَر کشّگا اَت. چه آئیءِ چمّاں هونءِ اَرس شیپ گِران اَتنت ءُ آئیءِ کِرّ ءُ گوَراں سانکل ایر اَت. ”باریں کئی اَکس اِنت؟“ ناکوءَ جیڑِت. ”مدام که هُشکا نِشتگ، گوں همے اَکسانی جوڑ کنگا دِلگوش بوتگ،“ یَکّ رندے پدا ناکو گوں وتا گپّا اَت. پدا گوں کتابانی چَنڈگا دلگوش بوت. ”چونیں زنڈ زنڈیں کتاب اَنت. کَسّ نزانت چے ءُ چے ونتگئِے.“ گوں همے گپّءَ چه ناکو مئیارءِ چمّاں دو ترمپ اَرس رِتک ءُ آئیءِ دستءِ کتابءِ سرا کپت و چه آسءِ شَهمءَ درَپشَگا لَگِّتنت.
اے کتاب ناکو مئیارءِ ورنائیں بَچّ شوهازئیگ اَتنت. اے اَکس هم شوهازءَ جوڑ کرتگاَتنت. شوهازءَ باز کَمّ بله باز جوانیں اَکس جوڑ کُرتگاَت. شَرّیں نَکشکارے (مُسئوّرے) اَت. ناکو مئیارءَ هر وهدا که شوهاز جُست کت که منی چُکّ! اے چونیں اَکس اَنت که کَسِّش سرپد هم نبیت؟ آئیءَ پسّئو دات: ”منی پت! یَکّ روچے کئیت که هرکَس منی اَکسانی ماناءَ سرپد بیت.“
گوَستگیں یات ناکوءِ چمّانی زِرءَ اوژناگ کنگا لَگِّتنت. هیالءَ کپت که من چار سال پیسر چونیں نگیگیں جاورانی تها شوهاز په وانَگا یونیوَرَسٹیءَ دیم دات. شوهازءَ وانَگءِ سَکّ شئوک اَت پمیشکا پِتءَ لوٹِت که هر هالءَ دیما بوانینانئِے.
یَکّ روچے که شوهاز چُٹّیاں لوگءَ آتکگ اَت، پتءَ گوَشت: ”منی چُکّ! نوں تئو وتی وانَگا بَسّ کن ءُ په وت شَرّیں کارے دَر گیج که تئیی زند شَرّ ببیت. من وَ وتی سرجمیں زندءَ دِهکانی کُتگ.“
شوهازءَ پَسئو دات: ”منی پت! منی نِزّا شَرّیں زند آ نهاِنت که تهنا وتی جند آسودگ ببیت. اگن من په وتی سرجمیں راجءَ شَرّیں زندے شوهاز کت گڑا من سرپد باں که من وتی زند شَرّ گوازینت، ءُ په اِشیءَ منا باز تَچ ءُ تاگے کنگی اِنت.“
”سرجمیں راج؟ شوهاز! من تئی گپّءَ سرپد نبان بله اے رندی تئو وتی سجّهیں چُٹّیاں همدا گوازیں.“
”منی پت! منا سئے چار روچءَ رند رئوگی اِنت.“
”پرچا، منی چُکّ!؟“
”من ترا گوَشتَ نکناں. بله منا باز کار هست.“
چون وَشّ اَتنت هما روچ که شوهاز گون من مُدام یکجاه اَت. نون باریں کُجا اِنت؟ کئے بزانت؟ ناکوءَ جیڑِت.
شوهازءَ دو سال پیسر وتی وانَگ سرجم کرتگاَت بله وانَگءِ سرجم کنگا رند هم وتی لوگءَ سَکّ کَمّ آتک. پدا یکّ مکتبےءَ، دگه کئورسےءَ داخلهئِے زُرت ءُ همانگُر جَلّت.
کساس سالے پیسر، یکّ روچے ناکو مئیار یکّےءَ هال دات که شوهاز چه وتی هاسٹلءِ کوٹیءَ ناشُناسیں مردماں آوار جتگ ءُ بُرتگ. ناکوءَ باوَر نبوت ءُ په هئیرانی جُستئِے کرت: ”منی بچّءَ زانا چِه گُناه کُرتگ؟“ آئیءَ پسّئو دات که گُناهءَ شما وت بزان اِت بله من اِشکتگ که مروچاں مردم چِست کنَگ ءُ بیگواه کنگ بئیگا اَنت. بازیں مردمے چه سالان بیگواه اِنت.
ناکوءِ هئیالانی زِرءَ چئولے پرُشت. جیڑِتئِے که باندا شوهازءِ بیگواهیءَ سالے سرجم بیت.
”هما زمستان، هما گوریچ، هما برپبَستگیں ماهکانیں شپ گوں هما اِستاران … ءُ شپءِ اے پاسءَ رند الّما بامگواه بیت. بله شوهاز! بَسّ تئی گْواه نیست،“ ناکو گوں وت هبَرا اَت.
شپءِ سئیمی پاس هم آسر بئیَگی اَت. بامگواه یکّ گامے آ دیم اوشتاتگاَت و تهاری وتا گار کنَگءِ نِدارَگءَ پَدّر کنَگا اَت. ناکو، پدا وتی یاتانی مَلگُزارءَ سئیلا لَگّت. آ هم وهدے اَت که شوهاز کَسان اَت و من وتی همراهیءَ ڈَگارانی سرا بُرت گوں.
هر وهدا که شوهازءَ دهکان ءُ کارا دلگوشیں مردم دیستنت، چه پِتءَ جُستئِے کت که دهکان وتی ڈگاراں پرچا اینچو دوست دارنت؟ پتءَ پسئو دات: ”منی چُکّ! ڈگار دهکانءَ زند دنت. ڈگار که هستاِنت، دهکان هستاِنت. نوں آ ڈگار که دهکانءَ زند دنت، گڑا دهکانءَ اَلّم گوں آ ڈگارءَ مِهر بیت. انچو که ماتے وتی چُکّءَ رودینیت و په آئیءَ جُهد کنت، همے وڑا ڈگار په دهکانءَ ماتے که دهکانءَ رودینیت. ڈگار دهکانءِ مات اِنت ءُ چُکّ په وتی ماتءَ چوں بےمِهر بوت کنت.
نوں بامگواه بوتگاَت. چُلّءِ آسءَ وتا زندگ دارگءِ باز جُهد کت بله بےکار. ناکوءَ وتی هئیالانی همراهداری انگت یله نداتگاَت. هئیالا کپت که من یکّ رندے گوں شوهازءَ گوَشت: ”مردم گوَشنت: ’تئی بچّ اودا باریں چِه وڑیں کاران دَزگَٹّ اِنت. تئو جُستئِے نکنئے که اودا چے کنت.‘ تئو بگوَش که تئی وانَگ چون اِنت؟“
”منی پت! وانَگ سَکّ شَرّ اِنت. چَکّاس شَرّ گوَستگ،“ په بچکندگ گوَشتئِے: ”منی پت! ترا یات اِنت من کسان اَتاں، تئو گوَشت: ’آ ڈگار که مارا زند دنت، الّم گوں آئیءَ مهر بیت‘؟ مِهرءَ جاهے دَرکار اِنت،“ شوهازءَ گوشت.
آسءَ نوں ساه داتگاَت. پیریں پتءِ شپ کدی گوں ورنائیں بچّءِ هئیالان روچ بوت، آئیءَ هِچّ سَما نبوت. بامءِ سارتیں رُژن گوں سُهرچَکیں رنگےءَ هر گوَرا تالان اَت. اناگت ڈَنّءَ باز مردمءِ برَمش ناکوءِ گوشاں کپت. گوں اے تئواراں، آ چه وتی هئیالاں دَر آتک.
بامءِ رُژن چه ناکوءِ لوگءِ دریگ ءُ درانی شَمءَ لوگءِ تها آیگا اَت.
روچءَ که وتی چمّ پچ کُرتنت، ناکوءَ جیڑِت که منی سرجمیں شپ گوں هئیالاں گوَستگ. وتی دستءِ کتابئِے دارءِ پیتیءَ ایر کرت ءُ پیتیءِ دپئِے بند کرت ءُ پاد آتک که چاراں باریں چونیں بْرَمشے اے بامگواهءَ؟
وهدے آئیءَ در پچ کرت، دیستئِے که مردم مُچّ اَنت ءُ هبرا اَنت. نزّیکّءَ رئوانا ناکوءَ جُست کرت که چِه گپّے؟ یَکّےءَ ناکوءِ نیمگا چارِت ءُ پسّئو دات: ”ناکو! ساهتےءَ پیسر لهتیں مردمءَ اے لاش اِدا ایر کُرتگ ءُ شُتگاَنت.“
”لاش؟“ ناکوءَ په هَبکّهی جُست کُرت ءُ پدا زوتّ لاشءِ کرّا سر بئیگءِ جُهدا، گامئِے چۆ گوریچا ترُند ترُندا چِست کرتنت. ناکوءَ لاش که دیست، ودارءِ ساهتئِے آسر بوتنت.
گوریچ هما دابءَ سَر جنان دیم په منزلءَ رئوان اَت. رُژنءَ شپءِ تهاری پُشتا دئور داتگاَت ءُ روچ چه کَنڈگءِ پُشتءَ په در آیگا بےتاهیر اَت.
Karima Baloch was a political activist and human rights campaigner from Balochistan. She was the first female chairperson of the Baloch Students Organization, a student organization that campaigned for the rights of people of Balochistan, and one of BBC’s top 100 women in 2016. She escaped from Pakistan and lived in exile in Canada from 2015 to 2020. She was found dead in Canada in December 2020.
