بلۆچستانءَ باز وهد اِنت آجۆئیءِ جُنزے چلگا اِنت. اے جُنزءِ بُنیاد اِش اِنت که بلۆچ چه پاکستانءَ وَشّ ءُ رَزا نهاَنت. اِشانی جنگءَ دراجێں تاریخے هست. جنگ جاری اِنت، بلے اے جُنزءَ بازێں مُشکل ءُ جنجالے دێما.
بازێں ڈلگێں مشکلانی تها چێر تَرّتگێں یکّ بُنیادی نزورییے اِش اِنت که جُنزءِ تها وتی جند، وتی اداره ءُ وتی کارانءَ تَنکیدی نگاهےءَ چارگءِ دۆد مان نهاِنت. اے نِزۆری زاهرا گِندگ نبیت، بلے اگں اِشیءِ سر گِرگ نبوت، گڑا بوت کنت که آجۆئیءِ هبرءِ جند ھلاس ببیت، ءُ پاکستانءِ زُلم برجاہ، ءُ انگه گێشتر ببنت.
وتا تنکید کنگ، وتی نِزرۆریانی چارگ اِنت. اے اِرادهءِ جند جُنزءَ توانائی دنت؛ وتی نزۆریانی در گێجگ، منّگ ءُ اِشانا کَمتِر ءُ کَمتِر کنگ جُهدا هما تئوانائیءَ دات کنت که راجءَرا په مِنزلےءَ سر بوّگا پَکار اِنت. اے تئوانائی بُنیادی هاجَتے.
بدبھتیءَ بلۆچ آجۆئیءِ تها وتتنکیدیءِ جند نزۆری ءُ هرابییے شُمار بوّگا اِنت، ائیبے هساب بوّگا اِنت. بوت کنت که وتتنکیدیءِ نبوّگءِ یک سئوَبے جُنزءِ تاریخی رئویّه ببیت. پاکستانی کبزهءِ هلاپا بلۆچستانءِ آجۆئیءِ جُنز ٹُکّر ٹکّر اِنت ءُ اندرونی سورتا ناتپاکیءِ آماچ اِنت (اے هم بهسے که اے دوری وت پێدا بوتگاَنت یا اے هم مداخلتانی اسرے). هر ٹۆلی همے هئیالا اِنت که اگں ما وتتنکیدی بکنێں، وتی نِزۆریاں بِمَنّێں، زانَگ بیت که ما نِزۆر اێں. ءُ ٹۆلیءِ اِزّت، نام، جاه ءُ مکام کمّ تَرّیت.
بلے اے گپءِ زانَگ سک المی اِنت که وتی سرا تنکید کنگءِ مۆل ءُ مُراد وتا مئیاریگ کنگ نهاِنت، وتا شَرتِر کنگ اِنت. وتی سرا تنکیدءِ دۆد ءُ رُجهانءِ پێدا کنگ ءُ رائج کنگ بلۆچءِ جُنزءَرا گۆں بدل بیۆکێں هالَتاں گێشتر همدپ کنگ، گێشتر مُنَزّم کنگا کُمکّ کنت، اندرونی تِپاکیءَ ھم مھکم کنت ءُ وت ماں وتی گپّ ءُ گِلّهاں هم تچکێں رنگےءَ گیشّێنت کنت.
چۆ که جُگرافیائی سیاست ءُ سیاسی ندارگ هر رۆچ بدل بیئگا اِنت، په آزادیپسُنداں وتی راه ءُ رھبندانی ٹھێنگ ءُ گیشّێنَگ هم آسان نهاِنت. وتی گوستگێں کار ءُ آهانی نتیجهءِ سرا که په ایمانداری تجزیه کنگ بیت، ته منزلءَ سر بئیَگءِ واستا جێڑگ ءُ منسوبهبندی آسانتِر بیت.
وتتنکیدیءِ نبوّگ اے خترهءَ گێش کنت که کۆششے ناکار ببیت، چیزّ دێمرئوی کنگءِ بدلءَ هما یکّێں جاگها بۆشتنت۔ جُنزےءِ تها که اداره ءُ مردم وتا اهتساب کنگا ناکام بنت، گڑا اے ختره بیت که آ بار بار ردی کنان بنت ءُ نۆکێں چیلنجانی دێما وتی تَرز ءُ تریکهانی بدل کنگا ناکام بنت. اے چیزّ جُنزءَرا چه ملکءِ مردم ءُ میاناستمانی همایتءَ زِبهر کت کنت. جُنزءَرا منزلءَ سر کنگءِ واستا ھمدردیءِ زلورت بیت، ءُ بے تنکیدءَ همدردیءِ نَزّ آرگءِ کارانی دێما رکاوٹ پێدا بیت. وتتنکیدی جُنزءَ اے توانءَ دنت که گێشءَ گێش مردم گۆں وتا همراه بکنت. اے همراهی ءُ همایت جُنزءَ اِهتبار دنت. اِهتبار همایَت پێدا کنت، اگں زاهر ببیت که وتتنکیدی هست.
جُنزءِ تها وتتنکیدیءِ هئوسلهافزائی که بیت، گپ ءُ ترانءِ آزادێں ماهۆلے جۆڑ بیت. کُتگێں ردی که نِشان بنت ءُ مَنّگ بنت، کارانی چِد ءُ شَرتِر کنگءِ سرا شَرتر زۆر جنگ بوت کنت. وتتنکیدیءِ ماهۆل دێمروئی ءُ گهتریءِ راهاں پچ کنت. اے که نبیت، سیاست اکیدهےءِ پئیما بیت. انچۆ که مردمےءِ سرا تئی ایمان اِنت. سیاسی ماهۆل مزهبآمێز بیت.
سیاستءِ اَملءِ تها شفّاف بوّگ سَکّ زلوری اِنت. سیاسی اَملءِ تها وتی مهلوکءَرا همراه کنگ، رابتهکاری، وتی تها اهتسابءِ اَمل، وتی پئیسلهاں شَفّافێں رنگےءَ کنگ انچێں ماهۆلے که اۆدا ایماندارێں جُهد، رَدیانی در کنگ ءُ کارانی شَرتِر کنگ مُمکن اِنت.
وتتنکیدی په بانداتیگێں بلۆچستانءَ هم یک پُراِهتبار ءُ ھئوارێں لێکهےءِ جۆڑ کنگا اَلّمی اِنت. اے رُجهان چاگردءِ جتا جتائێں تئوارانی گۆش دارگ پرمائیت، وت ماں وتی ءُ مشترکه مکسدءِ اهساسءَ دێما بارت. اگں دلپچێں گپ ءُ تران ءُ بهسءِ هئوسلهافزائی کنگ ببیت، اے جُنز یک گێشتر مکمل ءُ زبردستێں بئیانیهیے دێما آورت کنت، هما بیانیه که گۆں مزنێں مھلوکےءَ همگرنچ کنت.
بلۆچ جُنز یکّ جائزێں جُهدے ءُ جھانءِ دلگۆشءِ هَکدار اِنت، بلے پاکستانی نۆآبادیاتی نزامءِ دێما سۆبمند بوّگءِ ھاترا اے جُنزءَرا وتی سرا تنکیدءِ دۆدءِ سرا اَمل کنگ کپیت.
جُنزءِ تها اے وڑێں کَدر ءُ کیمتانی زندگ کنگءِ ھاترا لھتێں زلوری گام اِش اَنت:
1. آزادێں بهس: جُنزءِ تها آزادێں، پچێن ءُ ایماندارێں رابتهءِ هئوسلهافزائی کنگ ببیت. باسکانی واستاپلێٹفارم جۆڑ کنگ ببیت که باسک وتی ھئیال، جێڑہ ءُ سۆجاں بے تُرسےءَ درشان کت بکننت.
2. تامیری نِزر ءُ دیدانکءِ دیوان: باکائده دیوان کنگ ببیت که اۆدا چه مردماں فیڈبئیک گِرَگ ببیت. هِکمتِ امَلی، تریکهِ کار ءُ پئیسلهانی سرا دلءِ سێرا هبر ببیت. هر چیزّ هورتیءَ چارگ ببیت.
3. چه ردیاں در برگ: چه وتی ردیاں در برَگ سکّێں شَرّێں کارے. اے رَدیانءَ وتی ناکامیءِ هسابا چارَگءِ زلورت نهاِنت، چه اِشاں در برگی اِنت، تانکه دێمءِ کار شَرتِر کنگ ببنت. انچێں دۆدے کِشگءِ زلورت اِنت که اۆدا وتی هر رَدیءِ سرا هبر بوت بکنت.
4. رهبر ءُ رھشۆنیءِ تها شفاف بوّگ: رهشۆن په جُنزءِ دۆدمانءِ جۆڑ کنگا ھاسێں کردارے ادا کننت. اگں رهشۆن شفّاف بنت، جُنزءِ سرا اهتبار گێش بیت. رهشۆن که په ایمانداری پئیسلهاں دێما اێر کنت، ءُ پئیسلهانی پُژدرءِ چارگءِ سکێنءَ دنت، مهلوک ءُ همکار ببنت یا همدرد، درُستانی اهتبار گێش بیت. ءُ جُنزءِ تها همآهنگی گێش بیت.
5. وانگءِ ماهۆل: باسک دلبَڈّی ءُ سکێن دئیَگ ببنت که جُگرافیائی سیاسی دێمروئی، تاریخی تنازر، ءُ جتائێں نُکتهِ نزرانی سرپد بوّگءِ ھاترا گێشتر بواننت. وانَگ ءُ در برگءِ ماهۆلے جۆڑ کنگ ببیت که اۆدا هرکَس بهر بزوریت. اے زانت مردمءَ په جُهدءَ شَرتِر تئیار کنت.
6. مختلفێں لێکه: جُنزءِ تها جتا جتائێں ھئیال ءُ لێکه زورگ کپنت. جتا جتائێں نُکتهِ نزر شرترێں هکمتِ املی ءُ هَلّءِ سئوب جۆڑ بوت کننت. ھما بهسانی هئوسلهافزائی کنگ کپیت که وتسرێن ھئیال ءُ لێکهاں (ازَمپشناں) چیلنج کننت ءُ تنکیدی سۆچا دێما برنت.
7. هَلّانی سرا دلگۆشی: رائے دئیگءِ وھدا تهنا جێڑهانی نشاندهی کنگءِ بدلءَ هلّءِ سرا زۆر دئیگ ببیت. اے تامیری نُکتهِ نزر مارا په املی هلّءِ شۆهازءَ کُمک کنت.
8. وتا هساب گِرگءِ رھبند: مردمانءَ اے دلبَڈّی دئیَگ ببیت که هرکَس وتارا وت جئوابده بکنت، وتی اهتسابءَ بکنت. اے دۆد اندرونی امل، زاتی ریا ءُ رو، تاکت، ءُ گهتریءِ ھاترا نزۆرێں نێمگانی نشاندهیءَ کُمک کنت، ءُ جُنزءِ اجتمائی دێمرئویءَ مزنێں کردارے اَدا کنت.
9. اهتسابءِ تریکهِ کار: مکانِزمے ٹهێنگ کپیت که اۆدا مردم وتی کارانی سرا اهتساب کنگ ببنت. اے پئیما هرکَس وتی کردارءِ زمّهواریءَ زوریت ءُ اجتمائی زمّهواریءِ اهساسءِ هئوسلهافزائی بیت.
10. کامیابیءِ شاتکامی: مزنێن ءُ کسانێں سۆبمندی منّگ ببنت ءُ آهانی سرا شاتکامی کنگ ببیت. چه کامیابیءِ شناختءَ هئوسلهافزائی بیت ءُ جُنزءِ تها مُسبت رئویّه مُهکم بنت.
بلۆچ جُنز چه تامیری تنکید ءُ وتتنکیدیءِ دۆدءَ وتی شرپدارێں مۆل ءُ مرادانی پیلئو کنگءِ هاترا گێشتر رُدۆم کُت کنت، گێشتر توانا بوت کنت، ءُ جُنزءِ تاسیر هم گێشتر بوت کنت.
Farhad Baloch hails from Balochistan and is currently living in exile in Germany. Farhad is a feminist and anti-racist.
