درانڈێھیۓ زند جُنزان اَت گۆن مزدوری و دگه چِست و اێران۔ منی گێشتر جھد ھمش اَت که من وتا دَزگَٹ بکناں گۆن چیزے نه چیزێا۔ پرچا که من ھمے که پارِگ بوتان، منا وتی مێتگ، مێتگۓ مردم، کئور، کۆه، جنگل و سنگت باز یات آتکنت. و من نَلۆٹِت که منا وتی مێتگ، مُلک یات بیاینت۔ من زانت که من وتی گوَست پُشتا یل داتگ، ھرچی بیتگ، گوَستے. نین زند پَدا آ وڑا بوت نَکنت۔
ملکۓ یات مُدام چۆ اَگریچۓ آسا منی اندرا رۆک بوتنت بَله تۆسگۓ جاگه ھم من زانت۔ ھمے که منا ڈێھۓ زھیران زُرت، من شُتان و وتی لوگۓ نزیکۓ بارا یک و دو بیئر وارت و چم ھر ھما مردما سَک داتنت که پناهگیرے اَت و اے مُلکۓ نِندۆک نه‌اَت. من ھرچ پناهگیرا که دُچار کپتان، منی جُست ھمے یکّێن اَت که شُما وتی مُلک، وتی زمین، وتی مردم چیا یله داتگ‌اَنت و در ملکا آتکگێت؟ ھر کسی وتی کسّهے اَت، و پدا منا کسّهۓ گۆش دارگ سک وشَّ بیت۔ یک شپے من ھمے بارا گۆن رومانیهۓ مردمێا دچار کپتان، بله اے شپا چه منی سئوال کنگا پێسر آییا منا جُست کنگ بندات کُت۔
‹تئو کُجئے مردمے ائے؟›، ‹اِدا کُجا نِشتگئے و چینچُک وھدَ بیت که اے ملکا آتکگئے؟› و ‹ترا مُدامَ گِندان تئو گۆن پناهگیران سَر و پُٹ ائے. ھچبر گۆن ادۓ نِندۆکێں مردمان نَنِشتگئے›۔ پوره گۆکا کَڈب دیست. من گَلا بال بیتان، که مرچی منا یکے جُستا اِنت. بزاں اے مرد منا گۆش دارگَ لۆٹیت. من اے مردۓ جُستانی پَسّه یَک یَکا داتنت۔ منی رپَٹگ سرجم نه‌اَت که اے مردا بارٹِنڈَر تئوار جَت که په من دگه دو بیئر بیار۔
اے شپا من سک رپٹِت و اے مردا منا بازێن جُستے کُت و من هم آییۓ جُستانی پسّهئے دئیگا دم نَبُرت۔ تانکه من سما کُت تان بار والا مارا تئوارا اَت که .It’s time to close and it’s time to go home
من وتی بیئرۓ گُڈی گُٹ گپت و وتی دلا گْوَشت اگن مارا سلامتێن لۆگے بیتێن، شپۓ سئے بجا تئیی بارا وانڈه نه‌اتێن۔
ما که چه بارا در آتکێن، منی دل انگت مان اَت که من گێشتر گپ بجنان پرچا که بازێن مُدّتێا پَد یک مردمے منی رپٹگان گۆش دارگا اَت۔ من ھمے نیمونا دَست وتی کیسگا برت، سِگرێٹے کَشِّت، یکے وت رۆک کُت، یکے په مردا شھارت. مردا مُردِنی اِنت منی سِگرێٹۓ سَلاه جنگ وش نبوت، نَرم نَرما گْوَشتێ I don’t smoke بَله مردا زانت اے بچکcompany لۆٹیت مردا وتی چم بند کُتنت و سِگرێٹۓ کَشّگ بندات کُت۔ من انگت رپٹگا اتان، مئے مێتگ، مئے زمین، مئے مردمانی بزّگێن زند و مئے ملک. کمُّک دێر نگوَست مردا چم وتی دَستۓ گڑیالا بُرتنت، گْوَشتی نین باز لێٹ بیتگ، ترا دگه وھدے گِندان، گێشتر گپَّ جنێں، بَله ترا یک گپّے گْوَشان، رئوَگا پێسر، اگان منی گپّا زورئے۔ من درّاێنت که ھئو، بگوَش وتی گپّا۔ مردا وتی سِگرێٹ دئور دات و پادئے سرا لگاشت و پدا درّاێنتی که من وتی ملکRomania کمیونسٹ انکلابۓ وھدا یل داتگ و اے ملکا لانچۓ سرا آتکگاں. نه من اے ملکۓ زبان زانتگ و نه که منا کار و رۆزگارے بوتگ، نه که لۆگ و جاگهے. مردا وتی دَست شھارت منی نێمگا گوَشی دگه یک سگرێٹے بدۓ گۆن. من یکّے په وت رۆک کُت و یکے رۆک کُت و مردا دات. مردا وتی سِگرێٹ نکَشِّت، بس انچۆ رۆک اَت مردۓ دستا اَت۔ پدا دراێنتی که من شپا Homeless shelterآ وپتگان و رۆچا مزدوری پَٹِّتَگ و یک مزنێں مُدّتێا رند کمُّک زَر یکجاه کرتگ په وتا کمرهے پَٹِّتگ۔ مرد وتی گاڑیئے نێمگا رھادگ بوت، گپ جنان اَت که من وتی در ملکیۓ گێشترێں وھد گۆن کار و مزدوریا گوازێنتگ پمێشکا اگن من کمّے پارگ بیتگان، انچۆ تئیی وڑا وتی مێتگ وتی ملک یات آتکگ‌اَنت۔ و تئیی واستا شَرتِر ھمش اِنت که گێشتر وھدا گۆن کار و مزدوریا گوازێن وتارا جێڑگئے مۆها مدئے. گُڈسرا ھمے گپّی جت بَله چمی آزمان و استالا سَک اتنت که، ملک، ملکے مردم سیاد و وارس و زمین ھچبر بێهئیالَ نبنت بله وھدے که تئو وتارا دَست گَٹَّ کنئے، اے چیزان وھدۓ ھمراهیا بێھئیالَ کنئے. و وتارا چه بێسر و پادێن زھیران بِکَش شَرتِر اِنت پرچا که اینچک زوت ھچ چیز بدلَ نبیت په تئو. پرچا که تئو وتی گوَست وتی مُلکا یل کُتگ و اِدا آتکگئے۔ اِدا په وتا یک نۆکێن زندے شۆھاز کن۔
چه ھما شپا رند نه من بارا شُتان و نه که من وتارا کمّے پارگ کُرت، سئے پُرّێن سالا مزدوری کُرت یا دگه چیزے نه چیزێا وتا دَزگَٹ کُرت. بس وتا اے مۆه ندات که مُلکئے دوری و زھیر منا Mentally paralyze بکننت۔ منی گێشتر وھد رۆچا ڈَنّا گۆن مزدوریا گوَست و شپۓ درنگا آتکان وتی کَلنڈێن کۆٹیا.
منی درانڈێھیا چار سال و دو ماه سرجم بوت۔ زند گۆن مزدوری و دگه دَزگَٹّیان گوَزان اَت۔ مُلک، مُلکۓ مردم، مێتگ سنگتانی یات وَه انگت آتکنت بَله رۆچے 11 و 12 ساهت و ھپتگے ھپتێن رۆچان مزدوریا منا مۆه ندات که اے چیزانی سرا بجێڑان۔ منا انچۆ گُمان بوت منی اندرۓ زھیرانی جمبورێن آس میزان میزانا تُسان اَت۔
یک سھبێۓ سرا مھله من پاد آتکان وتی مُبائل چارِت چۆ مُدامی وڑا که ملکۓ ھال و اھوالے بلکێن آتکگ یا سنگتانی مئیسجے یا لۆگۓ مردمانی وشّێن گپے یا که مُلک، کئور ،کۆه و جنگلانی شئوکێن اَکس سنگتاں رئوان داتگ۔ بَله اے سُھبا ھچ مئیسج نێست‌اَت، اَبێدِ منی Instagram آ. یک story reply ے آتکگ‌اَت که ‹اے چاهے یا کافیے؟›. من چاهۓ اَکس شپا اِنسٹگراما داتگ‌اَت، وَپسگا پێسر۔ من وتی چم لَتارتنت و پَسّه دات که چاهے. دێر نگوَست منی مئیسجۓ جئواب آتک که ‹رنگی سَک شئوک اِنت بارێن تاما چۆن اِنت›. من ھم زوت زوتا ھمے پسه دات که مئے دستۓ لَهڑ داتگێن اێنکس هاس نه‌اِنت بله ھئیر اے چاه من وت جۆڑ کُرتگ، منی دلا سَک وشَّ بیت، دِگران نزانان.
من ھما بزّگ و ملنگێن مردم، من چے زانت که چارێن انسٹاگرامۓ مئیسج منی گُٹّا چۆ کپنت و منا ایسُّپۓ کتبا سرَ کننت۔ من پاد آتکان، چِلّێن کمبل یک کرّا دئور دات، سیاهێن چاهے لَهڑ دات وارت شُتان مزدوریا۔ سئے، چار ساھتا رَند، منا چه مزدوریا کمُّک مۆه رسِت، من وتی مُبائل چه کیسّگا کَشِّت چارِت، دگه یک و دو مئیسج آتکگ‌اَت منی انسٹاگراما. گُڑا ما دوێنان اے رۆچا تان دێرا گپ جَت. جُستے من و پسّوے آ، جُستے آ و پسّوے من۔ مئے گۆن یکدومیگا پجّارۆکی بوت. من زانت که آ کُجا نِشتگ و چے کنت. آییا منی زندۓ چِست و اێرانی جُست و پُرس کُرتنت۔ بَله آییا منا چه پێسرا زانتگ پرچا که ما یکّێن مێتگۓ مردم اتێن بله ما ڈیکّ ھچبر نئوارتگ. آ کسانیا دَرمُلکا نندۆک بوتگ، ملکا سئے و چار رندا آتکگ. منا پدا کسانیا تَچَگ وَش بوتگ، مُدام وَدَگ بوتگان، بَرے اے مێتگا، بَرے آ بازارا، بَرے اے شھر و برے آ شهر.
ھما گپ که چاه و کافیا بندات بوت، ھلاس بئیگۓ نامی نزانت۔ مُردنی اِنت منا سَک وَش بئیگا اَت ھمے مردمۓ گۆما گپ جَنگ، پرچا؟ که یکّے وه منا چار سال و دو ماه اَت که وتا چه وتی ملکۓ مردُمان Disconnect کرتگ‌اَت. پمێشکا که ھمے که من گۆن وتی مُلکئے مردمان گَپ جتگ، ھَپتگ و ماهان Homesick بئیگا منا وتی وڑا کُرت. دومی؟ منی وشّی اِش اَت که آ منی وڑا مُدام مُلک، مُلکئے مردم، مُلکئے ھالات و جاوارانی سرا پرێشان اَت۔ چه درمُلکا بێزار اَت. منی وڑا دلی بَند اَت که مئے مُلک کدی آجۆ ببیت، وش و وشھال ببیت، من کالِجا یل بکنان و وتی مُلکا برئوان.
ما مُدام بازێن جێڑهانی سرا گپ جَت، اسلام، Atheism, Feminism, Genderچاگرد، مئے زندگیۓ مکسد، سیاست، بارێن آییۓ ملکا شَپۓ نِپس اَت ما آگه اتێن، گپا اتێن. برے برے من رۆچا ده و یازده ساھتا مزدوری کرت، انگت هم شپا تان دێرا آگه بوتان و گۆن آییا گپ جَت۔ وھد اَنچۆ رئوان اَت، مئے پجّارۆکی گێشتر بوت.
مئے گپانی سلسلها نُه ماه سرجم بوت. من یک رۆچے دِل ڈَڈّ کُرت، آییارا گوشت منا ھم گۆن تئو مھر اِنت. پرچا که آییا وه دێر اِنت منا گوَشتگ‌اَت که آ گۆن من مھر کنگا اِنت۔ اێوکا مھر هم نه، آ گۆن من زوتا چه زوت سور ھم کنگَ لۆٹیت۔ بَله من شَش و پنچۓ تھا بوتگان که من چۆن گۆن آییا سور کُرت کناں. من وه درانڈێھا بزّگێن زندے گوازێنگا آن،شپ جاه و رۆچ جاه آن، و پدا آ کالِجا وَش و وشھالێن زندے گوازێنگا اِنت. آ کُجا اِدا بزّگێن زندے گوازێنتَ کنت۔ مئے سور سانگ چۆن بوتَ کنت، نه من ملکا شُتَ کنان و نه که من کالِجا آن۔ بَله اے بری من وتی دِل ڈَڈّ کُرتگ، آییا گوَشان اتان که اے تئیی مھر اِنت که منی درانڈێھی و بێوَسی زندا مُدام تاھیرَ بکشیت. اے تئیی مھر اِنت که منا مُدام ھمے سکێنا دئیگا اِنت که من انگت گێشتر زندگ بئیگۓ جھدا بکنان، پرچا که اێوکا من درانڈێه نه‌آن، بازێن مھلوکے درانڈێه بوتگ و انگت درانڈێه اِنت. اے تئیی مھر اِنت که منا ھمے دِلبَڈّیا دئیگا اِنت که درانڈێھا زندگی ھلاسَ نبیت، دگه یک نۆکێن زندگیے بنداتَ بیت. اے تئیی مھر اِنت که من دِگه یک نۆکێن زندگیے په وت شۆھاز کُرتگ.
منی گپ انگت سرجم نه‌اَت که اِشتاپ اِشتاپیا گوشتی ‹انگت تئیی گپ ھلاس نه‌اِنت›. آییا اے اندازا ھچبر ھبر نکُرتگ‌اَت. مُدام وداریگ بوتگ که من چه وتی مزدوریا بگیشّان و گۆن آییا گَپ بکنان۔من آییارا ھمے پسه دات که ھئیر منی گپ وه ھمش اِنت نۆکی بندات بوتگ‌اَنت و تئو مدام منی ھمے گپانی ودارا بوتگئے. بِلّ من گێشتر گپ جنگ لۆٹان.
گۆن وتی چالاکێن زبانا گوَشتی اِنّه، چۆ نه‌اِنت، بیا ترا راستێن گپا گوَشان گۆن. من مُبائل زُرت و گۆشۓ کرّا کرت که بارێن کُجام گپا منا گوَشگَ لۆٹیت که گوستگێن نُه و ده ماها نگوَشتگی. گوَشی: ‹وت ابدال و گنۆک مکن که منا گۆن تئو مھر نبیتگ و گۆن دگه کسّا ھم مھرَ نبیت، ابێدِ یک مردمێا›۔ من سِنگ و سیاه بوتان و همے جێڑگ ھئیالانی تھا گار بوتان که درێگتێن من ترا مگوَشتێن که منا ھم تئو دۆستَ بئے. آ اَنچۆ گَپ جَنان اَت که ‹منی بێوابیۓ سئوَب گۆن تئو مھر نبوتگ، منا یک Breakupے بوتگ، گۆن مردمێا. په اے سِست و سێدۓ Depression ۓ دیر کنگا من گۆن تئو شپ رۆچ گپ جتگ. دومی گپ اِش که من یک مردێۓ شۆھازا بوتگان۔ اێوکا تئو نه، من ترا ابێد گۆن وتی ناکۆ زاتکا ھمے وڑ گپا بوتگان. ھمے نیّتا که ھر کس وتی گپا پێسرا بیاریت، من گۆن ھما مردما سورَ کنان›. آ انچۆ گپ جنگا اَت ھِچ سَماای پِر نێست‌اَت که من تان نُه و ده ماها کُجام کجام کار و کردگار نکُرتگ‌اَنت گۆن اے مردمان. اچانَکا منا انچۆ سما بوت یکے منی گۆشانی تھا کوکار کنگا اِنت: ‹زَنڈ، زَنڈ او زَنڈ! تو ھمدا ائے یا شُتگئے؟ تئو چۆ پرچا ھامۆش بوتئے. اگن ترا گپے ھست،گپّا بجن›.
من پسّئو دات که انّه، ھچ گپ پَشت نکپتگ و منا اے وهدی ھچ گپ نێست. اگن گپے بیت، من وتی گپان کاگدێا نبشتهَ کنان، په تئو رئوانَ دئیان›. من گۆن ھمے گپاں وتی کَلنڈێن کۆٹی یل دات و دێم په بارا شُتان که چار سالا پێسر منی شپ و رۆچۓ جاگه بوتگ، بَله اے شپا بارا نه پناهگیر ھست‌ات و نه که دگه گیراکیں تھنا من اتان، بار ٹِنڈَر اَت، زمستانی شپے اَت، ڈَنّا برپ رِچگا اَت. ھکومتا Emergencyۓ جار جتگ‌اَت که چه وتی لۆگان در مئیاێت که شپا برپۓ سکّێن مزنێن توپانے کئیت.
Noroz Hayat is a writer and a human rights activist based in the United States. He writes in Balochi and English on human rights situation of Balochistan. He is affiliated with Human Rights Council of Balochistan.
