دلگۆش: هنیپ شریپۓ اے آزمانک پێسرا مۓ یوٹیوب چئینلا شنگ بوتگ. ادا نبشتهێن رنگا که شما وانێت، باز جاگها گِندێت که گۆن تئواربندا همدپ نه‌اِنت. اشیۓ سئوب اِش اِنت که وانگا هر کَس وتی گالوارۓ هسابا وانتَ کنت، بله باید اِنت نبشته یکێن رنگا کنگ ببیت.
آ یک رۆچے وتسرا وت گار بوت. کَسا نزانت کجا شُتگ، کئیی کِرّا، کُجام نێمگا، کئیی شۆهازا، په کئے؟ بَلِه آ گار بوت. گار بئیگا ساری آییا وتی کۆٹ کَشِّت، الماریا درَتک. اَکواڈیگیئو گۆن پُچّێا مُشت و لتارت و ساپ کُرت و چه کُجا بارێن آییا ڈَبّی شۆهازِت و انون آ الماریئے بُرزی خانها په وڑے اێر اَت. دریگی گۆن سَرپئے آپان شُشتگ و نۆک و پَتّاک کُرتگ‌اتنت و آییۓ سرا نۆکێن اسٹیکرے جتگ اَتی که نبشته اَت: “پدا دُچار کپێن”. دریگئے کڑی چُڑَگی اَت، آییا پلسترے جتگ و مُهر کرتگ‌اَت. پرده په گوَمے داتگ‌اتنتی و پردهئے راڈی ھم تێل کُرتگ‌اَت بَلِه بارێن چیا پردهانی سرا رِتکگێن یا کپتگێن کلمی مَسی ساپ نکُرتگ‌اتنت. بلکێن وتی جتگ‌اتنت یا انچێنێا که دلی نبوتگ یا اشتاپ بوتگ و بێھئیال بوتگ‌اَت بَلِه آییا گار بئیگا ساری وتی دراهێن ڈایری ساپ و پهک کرتگ‌اتنت، وتی الماریا اێر کرتگ‌اتنت.
دراه وه گوَشگَ نبیت، آییۓ ڈایریانی جند پنچ اتنت. پنچ سال، پنچ ڈایری و آییا دراهێن ڈایریانی ائولی تاکا ساپ ساپا وتی نام نبشته کرتگ‌اَت و بها زورگئے رۆچ و پدا وتی دَزرَند. اِشیا ابێد آییا اے پنچێن ڈایریان دگه هچ ھم نبشته نکُرتگ‌اَت، ھچّئے ھِچ. دراهێن تاک هۆرک اتنت و بس ھرچ ڈایریۓ گڈسرا پدا وتی نامی نبشته کُرتگ‌اَت و نبشته کُرتگ‌اتی که “اے سال ھلاس بوت” و وتی دزرندے جتگ‌اَت و اێدگه رۆچا نۆکێن ڈایریے بها زرتگ‌اَتی و ھما وڑا، ھما پئیما نبشته کرتگ‌اتی. خَتّی ھِچ وش نه‌اَت، خاس ھمے ھشتی وه سَک ھراب نبشته کرتگ‌اَت و پدا زانگ ھم بوتگ‌اَت که کسانیا لئوه و تختیے نبشته نکرتگی.
دسختی… دسختی وه انچُش اَت که تئو زانت بێدِ ڈایریانی سرا دگه ھچ جاگها نجتگی پمێشکا ھرچ ڈایریا کَمّ کمُّک دگه وڑا اَت. اگن اے دراه یکێن جاگها مبوتێننت، من بِه باور نکُرتگ‌اَت که اے ھمے یکێن مردمئے دسخت اَنت یا اگن من بئینکێا بوتێنان، اِشیا چِکّے بزرتێن و بیاتکێن، من ھر رَندا اِشیئے چِک گۆن اِشیئے اسلی دسختا یکجاگه کُرت، چارِت و مُدام منێجر تئوار کُرت که بچار ھمے مردئے جند اِنت یا که نه.
گار بئیگا ساری آییا وتی لۆگ ساپ کُرتگ‌اَت. دراهێن کتابی په وڑے اێر کرتگ‌اتنت. کتاب ھم چے اتنت؟ ھمے چتگێن ھپتگی تاک بَلِه اے په وڑے اێر کرتگ‌اتنتی. اِمئیزۆنئے آتکگێن پاکٹے ھمِشانی کَشا اێر اَت. اے پاکٹ چه آییۓ گار بئیگا دو رۆچ ساری آتکگ‌اَت بَلِه چه رئوگا ساری آییا اے پچ نکُرتگ‌اَت. آ دگه گپے اَت که آییا کارچے چه چُلّا آورتگ و ھمے پاکٹئے کرّا اێرکُرتگ‌اَت بَلِه بارێن چیا پچی نکُرتگ‌اَت. رندا ما که پچ کرت… رندا ما که پچ کرت تان چَکّایی لئیبئے بۆرڈے اَت و راست گوشیت، گار بئیگا ساری آییا مئین دروازگ ڈبَل کُبل کرتگ‌اَت. یک و دو برا دستی‌ای چارِتگ‌اَت که بارێن پچَ بیت یا نه. آییئے دستئے نشان زِبرا زِبر ھمۆدا لِچّتگ‌اتنت، گوشئے آ رئوگی نبوتگ‌اتنت پمێشکا ھمۆدا جَلِّتگ‌اتنت بَلِه وتی کۆٹیئے دروازگی پچ یله داتگ‌اَت. شَمی نکُرتگ‌اَت، اِنّه، پَچ یل داتگ‌اَتی.
وتی کۆٹیئے دروازگ آییا اسپێتێن رنگ جتگ‌اَت. انچۆ ساپ اَت مردُما گوشت انّون آورتگ و جتگی بَلِه مئین دروازگ کوَهن اَت و رنگی ھم لگُشتگ‌اَت. اِدا دو کۆٹی اتنت، کَسانێن چُلّے اَت و پسیلّے.
هر چیز وتی جاگها په گێگ و گوَم اێر اَت، بس واد ھلاس بوتگ‌اتنت. چۆناهیا وادۓ دو ڈَبّی هست‌اَت. یکے مسالهئے کباٹا اَت بَلِه ھالی اَت و دومی چُلّئے گئیسئے اِسٹۆپئے کرّا اێر اَت و آ ھم هۆرک اَت. اسٹۆپئے جند نۆک نه‌اَت بَلِه نه رۆگنی ٹپّے پِر اَتی، نه مساله و کِچَپے سرا کپتگ‌اَتی. یکێا گوشئے زوت په دل ساپ کرتگ‌اَت بَلِه آ اسٹۆپئے بُنا کپتگێن رۆگنی ٹپّاں بێھئیال بوتگ‌اَت یا ندیستگ‌انتی. ھمِدا که مردمَ اۆشتیت و کنوَرَ کنت، ھمے جاگهئے جندا لهتێن نارُشتی رۆگنی ترمپ کپتگ ات و اے وھدا که ما آتکگ اتێن، اسٹۆپ انگت رۆک اَت. آسی سَک سُست اَت، انچۆ تئو بگوَش وه مُرتگ‌اَت. اگن تئو نزّیکا مئیاتکێنئے و چم سَک مداتێننت، تئو بِه نزانتگ‌اَت که رۆک اِنت. کئے اسٹۆپا چۆ سُست کرتَ کنت؟
گار بئیگا ساری آییا وتی چُلّئے گئیسئے اسٹۆپئے واستا لئیٹرے زرتگ‌اَت. آییۓ بِلّ ھمے لئیٹرے جندئے کَشا اێر اَت. آییۓ سرا گار بئیگئے رۆچے تاریک جتگ‌اَت. اِشیا پێسر آییا مدام وتی لۆگۓ اسٹۆپ گۆن باکسا رۆک کُرتگ‌اَت. کسا نزانت که پرچا آییا جێڑتگ‌اَت که نون باکسی ڈیلان بس اِنت، نون مردم کمُّک وتارا اَپگرئیڈَ کنت.
بوتَ کنت آ وتارا اَپڈئیٹ و اپگرئیڈ کنگا گار بوتگ‌اَت بَلِه اشیئے ھچ شاهد نێست‌اَت، بِلّ ھم نێست‌اَت، ھال ھم نێست‌اَت و پدا زانا مشینے یا ساپٹ‌وێَرے اَت که اَپڈئیٹ کنگ لۆٹِتی؟ بَلِه زانا تهنا مشین وساپٹ‌وێَر اَپڈئیٹَ بنت؟ آییا مدام چه وت ھمے جُست کُرتگ‌ات.
گار بئیگا ساری آییا گونڈێن گونڈێن باز چیز بها زرتگ‌اَت. اے سجّها ھما بِلّۓ تها مان اتنت که آییۓ تها گئیسئے اسٹۆپئے لئیٹر مان اَت. آییا وتی جان‌شۆدگی شاوَر نۆک کرتگ‌اَت، سرجاهے زُرتگ‌اتی، وَشبۆ والا مۆم‌بَتّی، دێمی کریمے و ریش ساهگئے واستا دستگیے و لهتێن بلێڈ.
اے زمانگا ھم آییا ریش ھما کوهنێن بلێڈ و دستگیئے سرا ساتگ‌اَنت؟ کئے بزانت، جندی وه اِدا نه‌اِنت که مردم جُستے بکنتی. بارێن آییۓ سنگتان آییارا کَلاگ بستگ که نه، که اے زمانگا مردم ریشان چۆ ساییت؟ بَلِه بوتَ کنت بلکێن آییا ھچ سنگت نبوتگ. ھئو، منی دلا نبوتگی. بوتێنی، آییا اے لۆگۓ دراهێن هیٹر بِه بند نکرتگ‌اتنت. یک هیٹرے ھم رۆک نه‌اَت و پدا پورهێن لۆگا، تئو ھر جاگه بوتێنئے، هیٹرئے پئیپ تئوارا اتنت. گوَشئے مُشکے تچگا اِنت. پمێشکا منی دلا آییا ھچ سنگت نبوتگ. ھمے دمانا آییۓ لۆگئے دروازگ یکێا جتگ‌اَت. ما گُڑِتێن. چِلّ و لێگارێن گُد، آییا بلڈنگئے واشنگ‌مشینا مان کرتگ‌اتنت بَلِه ٹایمنگی سی و دو منٹئے سرا کُرتگ‌اَت و بارێن چینکس رۆچ اَت ھمۆدا اتنت.
آییا لِپٹاپ چارجا جتگ‌اَت، کوَھنێن جُرّاب گُک داتگ و سئواس و بوٹانی جاگها اێر کُرتگ‌اتنت. سئواس و بوٹ بَلِه ھچ نێست‌اَت، تاے ھم نێست‌اَت. آییا، آ دراه چیا بُرتگ‌اتنت؟ بوتَ کنت آییۓ کرّا تهنا یک جۆڑهے بوتگ یا بوتَ کنت آییۓ کرا ھمے یکێن جۆڑه ھم نبوتگ‌ات، پادشَپادا دَر کپتگ‌ات.
گار بئیگا ساری آییا کِچرائے ڈبی جهلا بُرتگ‌اَت و کچرا یک یکّا جتاێن ڈبیان مان کرتگ‌اتنت. کاگدۓ، کاگدئے جاگها، ورگی کچرا، یکێن جاگها، ھرچی که پشت کپتگ‌اَت دراه رِسٹ مولا. منی دِلا کاگدئے ڈَبی آییا دو یا سئے رندا چارِتگ و ٹَپاسِتگ‌اَت. آییا باز بران ھپتگی ڈئیر اِشپیگل (آدێنک) ھمے ڈبّیا چتگ‌اتنت و وتی کۆٹیا آورتگ‌اتنت. اَسلا اے بلڈنگا کَسے هست‌اَت که آییا اے ڈئیر اِشپیگل ھپتگئے سرا ونت، چۆ آییۓ رنگا وتی کرا مُچّی نکُرتنت. انچۆ که ھلاسی کرت، آورت، کاگدئے ڈبّیا چگل داتنتی.
بوتَ کنت آییۓ کرّا جاگه نێست‌اَت یا آییا گۆن کوَھنێن و ونتگێن چیزان ھُب نێست‌اَت، وتی کرا اێر کنگا تئیار نبوت بَلِه آ ھر کس اَت، جنێنے اَت، مردێنے اَت، پیرێنے اَت، ورناے اَت، کارا اَت، بێرۆزگار اَت. ھمے کَسئے برکتا آییا مدام ھپتگئے سرا ڈئیر اِشپیگل ھمدا دست کپت. آییۓ کرّا دراهێن سالئے تاک هست‌اتنت بَلِه گار بئیگا ساریئے ھپتگئے و ھمے ھپتگا که گار بوتگ‌اَت، اے دوێن نێست‌اتنت. بوتَ کنت آ اِشانی چِست کنگا بێهئیال بوتگ‌اَت یا بوتَ کنت کسێا آ دئور نداتگ‌اتنت بَلِه گار بئیگا ساری آییا اے چست نکُرتگ‌اتنت.
آییئے ھمساھگ آییۓ درگتا ھچ زانگا نه‌اتنت. یک و دو اے بلڈنگا نۆک آتکگ‌اَت. لهتێن دێر اِنت اِدا نشتگ‌اَت بَلِه آ دگه فلئورێا اتنت و اشیئے فلئورا گێشترێن مردم ریٹایرڈ اتنت و سجّهێن رۆچا لۆگا کپتگ و ٹی وی چارگا اتنت. تئو اگن گۆن اشان گپ بجتێن گڑا اشانی تۆکا بازێنێا اے ھم ھۆش نبوت که اسلا اے ٹی ویۓ سرا چارگا اَنت چے؟. اَسلا ٹی وی اِشانی واستا سهدارے اَت. اے اگن وپتنت ھم ٹی وی چالو اَت. جان شۆدگا اتنت ھم ٹی وی چالو اَت. ڈَنّا شتنت ھم چالو اَت. اسلا ٹی ویا لۆگئے ابێتکی بهر کُرتگ‌اَت. بارێن چیا منا ائولی رندا گُمان بوت که باز جاگها ٹی وی اسلا مردمے، سهدارے، کِسّه جنۆکێن ملَنگے و پدا ھما مردم ھم در آتک که آییا ھپتگی تاک جهلا کاگدئے ڈبّیا چگل داتگ‌اتنت. آییۓ نام رئوزی اَت، کهبَگے اَت. شهرئے کلَبێا ناچۆے اَت. آییا وانگئے تُشے ھم ھُب نێست‌اَت. رئوزیئے یک یارێا وتسرا وت ڈئیر اِشپیگل په گراکی آییۓ واستا بندۆک کرتگ‌اَت، پمێشکا ھمک ھپتگ ڈئیر اِشپیگل آییئے ناما آتک. آییا دست گِپت و کَپّے چُنڈے ونتی و ھسابۓ سرا کاگدئے ڈبیا چگلی دات. آییا گُڈّی دوێن ھپتگانی تاک ھم چگل داتگ‌اتنت بَلِه جُست اِش اِنت که آییا اے تاک چِست چیا نکرتگ‌اتنت؟ بوتَ کنت که آییا پئیسله کُرتگ‌ات که آ گارَ بیت یا گار بئیگے ساهتان کئے بزانت که دنیاها چے بئیگا اِنت؟ سْیاست چۆن اِنت؟ یا بوتَ کنت که آییۓ دل چه ڈئیر اِشپیگلا پُرّ بوتگ‌اَت یا بوتَ کنت که دگرێا چه آییۓ آهگا ساری چِست کرتگ‌اتنت یا بوتَ کنت اے جنِک درۆگ بندگا اِنت یا بوتَ کنت، بلکێن ھمے جنکئے سئوَبا آ گار بوتگ‌اَت. بوتَ کنت که آییا اے دۆست بوتگ‌اَت بَلِه اے گپ پکّا اَت که گار بئیگا ساری آییا آ دوێن ھپتگئے تاک نزُرتگ‌اتنت و جنِک ھم زانَگا نه‌اَت که ما پرچا اے ھپتگی تاکانی جستا اێن. آییا وتی ھما یارئے نام و نمبر ھم داتگ‌اتنت که په آییا گراکیئے زرّی داتگ‌اتنت بَلِه انسان زانَگَ نبنت. من انگت کدی کدی جێڑان که بوتَ کنت که آییا گۆن اے جنِکا مھر بوتگ.
اسلا نێکێن و بزّگێن مردمان کهبگێن جنِک چۆناهیا دۆستَ بیت بَلِه من چۆن گوَشتَ کنان که آ نێکێن و بزّگێن مردمے بوتگ. بوتَ کنت آ لُچّے بوتگ، درۆگبندے. بوتَ کنت بےایمانے بوتگ، دُزّے بوتگ.
بلڈنگئے بُنا نِشتگێن پِنڈۆکا آ پجّاه نئیاورت و آییئے کُچکا ھم. آییئے گار بئیگا ساری پنڈۆکا بَس اے گپ یات اَت که کسێا آییارا بیست و سئے یورۆ داتگ‌اَت. پِنڈۆک گَل اَت که زندگیا ائولی رندا یکّێا آییارا اینچُک زَر داتگ‌اَت بَلِه آ اے گپا بێھئیال اَت که کئیا داتگ‌اَت. جنێنێا، مردێنێا، بچکێا، گوَنڈۆێا؟ بوتَ کنت ھما اَت. بوتَ کنت دگرے.
پنڈۆکا ھما دمانئے دمان دراهێن زَرّ بیَر کرتگ و وارتگ‌اتنت و انون ھماهانی شیشگی بَڈّا اتنت و اِشان واپس کنگ و دگه بیَرئے واستا تئوجیلے چارگا اَت. سُپر مارکیٹئے دَخَلئے سرا نشتگێن جنِکا آ پجاه آورت. چۆ نزانتی کئے اِنت؟ نامی کئے اِنت بَلِه اکسی دیست گڑا زانتی که ھئو، آ سامانئے گِرَگا مدام ھمدا آتکگ‌ات. آییا ھال دات که آ مرچان چه اے اَکسا پیرتِر اَت. ریشی تاک کپتگ‌اتنت، ٹِکّ زنوکئے سرئے ریشی اسپێت اتنت، مُودی ھم کپان اتنت. گپ گپئے سرا زمینی چارِت و باز گپّی نکُرت. بَس آتک و وتی سامانی اێر کرتنت و چمی زمینئے سرا سَک داتنت و وھدے تئو گوَشت که اێنکَس زَر بوتگ‌اَنت، گڑا زرّی ھما دمانئے دمان کشِّت و داتنت و بے تْرِکّ و تئوارا شت. جنِکئے ھسابا آییا بِلّ بِه نزُرت. مدام گوَشتی “نلۆٹیت”.
گڑا آ بِلّ که لۆگا اێر اَت، چه کُجا آتکگ‌اَت؟ بوتَ کنت چه دگه یک سُپر مارکیٹێا زُرتگ‌اتی. بوتَ کنت بێهئیال بوتگ‌ات که آ بِل بِه نزوریت. بوتَ کنت آییا چارِتگ، نون که جُنزگا اِنت، بِل زوریت یا نزوریت، چے پَرکَ کپیت؟ یا بوتَ کنت اے سامان دگرێا په آییا زُرتگ‌اَنت. اگن دگرێا، گڑا کئیا؟ بوتَ کنت رئوزیا.
و اے وھدا که ما شهرئے نزّیکئے جنگلا رسِتێن، گڑا منی زِھنا بَس رئوزی نِشتگ‌اَت. بارێن چیا من بس ھمے بندیکئے سر داشتگ‌اَت که گۆن رئوزیا دُچار کپگئے واستا چه اے جنگلا شَرتِرێن جاگه نێست. اے جنگل چۆ رئوزیا مان گیشِّتگ‌اَت، بِرّ اَت و اے جنگلا اگن ترا گۆن رئوزیا دُچار کپگی نه‌اَت، گڑا دگه یک کارێا ھم سَک شَر اَت، وتکُشیا.
جنگل بَز اَت و ھر نێمگا ترّگ و گردگا راه و دپ کنگ بوتگ‌اَت. تئو کجام ھم وھدێا ادا بیاتکێنئے، ترا یکے نه یکے دُچارَ کپت که گَردگا اَت، تچَگا اَت، اَکس کشّگا اَت، چُکّی گۆن اتنت، گۆن کُچِکّێا یله اَت یا جنِکے بگَلا اتی. پمێشکا په وتکُشیا ھم شَرّێن جاگهے اَت. مردمے که وتارا کُشگَ لۆٹیت، انچێن جاگهے شَرّ اِنت که مَرگئے وھدا کَس مبیت بَلِه مِرَگا رند مردم دلجم ببیت که کَسے نه کَسے در گێجیتی.
ما که جنگلا ھمے جۆنئے سرا اۆشتاتگ‌اتێن، نێم‌اُمرئے مَردے اَت، سرئے مودان کپگ بندات کرتگ‌اَت، ریشی تاک کپتگ‌اتنت، ٹِک، زنوکئے سرئے ریشی اسپێت بوتگ‌اتنت. وتکُشی‌ای کرتگ‌اَت و چه وتکشیا پێسر جنِکێا کاگدے نبشته کرتگ‌اتی که آییۓ نام رئوزی اَت بَلِه اے مَرد آ نه‌اَت و اے ساهتا که من آییۓ کۆٹیا کرسیئے سرا نشتگ‌اتان، اناگها من جێڑِت، “گِندئے، اے مرد ھماییئے جند بوتێن… یا گندئے انون آ دروازگا پچ بکنت و منا بگندیت و ھئیران ببیت یا دِلترَک ببیت… یا بتچیت یا کوکار بکنت.”
من کئے آن؟ آییۓ لۆگا چے کنگا آن و “تچَگئے تها پولیسا ٹئیلپون بکنت یا پیرێن ھمساهگێئے دروازگا بٹُکّیت یا چه کُجا رئوزیا ھمراه بکنت و بیئیت.” من بچکندِت و سدّک بوتان که آ اے کارا کرتَ کنت. ھمے وڑا که من گوَشتگ‌اَت بلکێن مکنتی بَلِه کنَگا الّم کنتی پرچا که گار بئیگا ساری آییا باز کار کُرتگ‌اَت. گار بئیگا رند اے کاران چۆناهیا کرتَ کنت و پدا ھکّ و دلا من جێڑِت که گار بئیگا رند آ چے کنگا بیت؟ گندئے آ وت ھم همے گپّا جێڑگا ببیت… من چه کرسیئے سرا پاد آتکان، چه الماریا اَکواڈیگیئو، کَشِّت و کرسیئے دێمئے ٹێبلئے سرا اێر کُرت.
باید اِنت اِشی بُرتێن گۆن، من بارێن کئیی کرا گله کُرت و پدا اَکواڈیگیئو، الماریا اَت، ٹِک ھما جاگها ھما وڑا که گار بئیگا ساری آییا اێر کرتگ‌ات. بس اے رندی ڈبی‌ای گۆن نه‌اَت. آ منی دێما ٹێبلئے سرا تهنا کَپتگ‌اَت.
—
لَبز:
. اَکواڈیگیئو، سئینٹێۓ نام اِنت.
. رِسٹ مول. بازێن ملکان کراهان جتا جتا کننت و جتا جتاێن ڈبّیانی تها دئورَ دئیَنت. کاگد جتا، شیشگ جتا، ورگی کچرا جتا. یک ڈبّهے انچێن اێر اِنت که آییۓ تها هما مِکسێن کچرا دئور دئیگَ بنت که آهانی واستا جتاێن ڈبی نێست. جرمنیا، اے ڈبّیۓ سرا نبشته اِنت “رِسٹ مول” بزان “مَنتگێن کچرا”.
. ڈئیر اِشپیگل، جرمن زبانا هپتگی تاکے. اے لبزۓ مانا “آدێنک” اِنت.
Haneef Shareef is a story writer and filmmaker from Balochistan and lives in exile in Germany.
