بلوچ راجدپترءُ کوْہنیں شاعری ءَ کہ وانئے تہ مارا سرپدی رسیت کہ بلوچ یک انچیں راجے کہ چہ کدیماں جنگ ءُ جدل ءِ تہا رُستَگ ءُ اے کَدّ ءَ اتکگ سر اِنت۔
کبیلہ، ٹَکّ ءُ کُٹُم انسان ءِ اے سرزمین ءِ سرا اولی جوڑ کتگیں چاگردی گل اَنت کہ انسان ءَ بید ء اِشاں وتارا زندگ داشت نہ کتگ۔ ہمے ہاترا، ما وہدے بلوچ راج ءَ گنداں کہ دگہ دگہ ٹَکّ ءُ کبیلہاں بہر اِنت یا بلوچ ءِ پجّار گیشتر کبیلہ ءِ دروشم ءَ انت، اے ہمے شون ءَ دنت کہ بلوچ یک تاریخی قومے، انسانی تہذیب ءُ ارتقاء (ردوم) ءِ بنداتی زمانگانی قومے۔
ٹَکّ و بولک یا کبیلہاں مدام انسانی تاریخ ءِ تہا وتی یک رہبندے جوڑکتگ کہ ہما چاگرد ءِ جیڑہانی گیشّ ءُ گیوار کنگ ءِ زلورتانی پورا بہ کنت۔ ٹَکّ ءُ بولکاں وتی وتی مستر ،کماش ءُ زانتکاریں، مزن جگریں مردم ،انصاف کنوکیں ءُ دُور چاریں مردم سروک جوڑ کتگ اَنت ءُ اندگہ مردماں ہمائی ءِ دست ءِ چیرءَ کار کتگ ءُ وتی چاگردانی جنجال ٹہینتگ اَنت۔ اے ہما زمانگ انت کہ انسان ءَ ریاست، کانود، آئین ءُ رہبند نہ بوتگ۔ ہمے پیما بلوچ ٹَکّاں اوں وتی چاگردی جیڑہانی ہاترا وتی کبیلہانی سرکماش وتی وتی میتگ ءِ سروک ءُ میِر جوڑ کتگ اَنت ءُ چاگردی رہبندے وتی راجی تب ءِ متابک ءَ ٹہینتگ کہ آہانی زند ءِ جنجالانی گیش و گیوار کُت بہ کنت۔
انچش گشنت کہ کدیمیں زمانگاں ہما چاگردی سروک ءِ گچین ساپ ءُ پلگاریں ڈیموکریٹک رنگےءَ بوتگ۔ یک سروکے ءِ بیرانی ءَ پد دگرے مردماں پہ وت گچین کتگ۔ اگں پیسری سروک ءِ چُک، یا برات ءُ وارس نابودے بوتگ، بزدلے بوتگ یا نالائق ءُ احمقیں مردمے بوتگ، آئرا پہ وارسی سروکی ءِ جاگہ ءَ آرگ نبوتگ بلکن ہما کبیلہ ءِ تہا لائق ،ایماندارءُ دلیریں مردم اِش دَرچتگ ءُ کلانی سوج ءُ سَلاہ ءَ پد نوکیں سروک گچین کنگ بوتگ۔
بلوچ نبشتہ کار واجہ ڈاکٹر شاہ مہمد مری وتی کتاب بلوچ قوم2 ءِ تاکدیم 64 ءِ سرا نبشتہ کنت کہ بلوچانی تہا سردارءِ جاہ ءُ مکام یا ارزشت سک مزن بوتگ،ءُ پرچہ مہ بیت کہ سردار موروثی بزاں پت ءُ پیرُکی نہ بوتگ اَنت۔ ٹَکّ ءِ دُرساں چہ شر تریں مردم بوتگ اَنت کہ آہانی تہا بلوچیت ءِ درہیں شرّی بوتگ اَنت ءُ سرداراں وتی ٹَکّ ءِ دیمروئی ءُ گہبودی ءِ واستا کار کتگ۔
مرچیگیں سردارءُ نواب ءِ اصطلاح کہ مئے چاگرداں است اِنت، کوّاسءُ دپتر زانتانی گشگ اِنت کہ اے اصطلاح یا رہبند بلوچ ءِ زندمان ءِ واستا نوکیں چیزے کہ ڈنّی زورآوریں ہما راج کہ بلوچ چاگرد ءِ تہا اتکگ اَنت ءُ بلوچ اِش لَٹّ و کُٹّ کتگ، بہرءُ بانگ کتگنت ءُ بلوچ سرڈگار اِش پُل اِتگ ،اے رہبند ہما راجانی داتگیں سوگاتے۔ اے زورآوریں راجاں کہ وتی کدم بلوچ سرڈگارءِ سرا ایر کتگ انت تہ آہاں اے سرڈگا ءِ کشّوکیں گوْات، کؤرانی ڈَل ءُ سنگ، کوہانی ٹُلّ، زِر، اے زمینءِ سرءُ چیرا استیں گْواجن، بلوچ سرڈگار ءِ سیمسر ءُ آئی ارزشت ءَ سرپد بوتگ انت۔
دری راجانی مدام جہد ہمیش بوتگ کہ اے سرڈگارءِ واجہ ما بہ باں،ءُ ہمے لوٹانی پدا دری راجاں بلوچ سرڈگارءِ سرا اُرش ہم سک باز کتگ ءُ بازیں غیرت مندیں بلوچ شہید کتگ۔ ہما زمانگاں کہ بلوچ یک پَتّ و تپاک بوتگ اَنت ءُ دری زورآوریں راجانءَ پروش داتگ اِش ءُ چہ سرڈگارءَ گَلّینتگ اِش، ہما زمانگاں ڈنّی مہلونک ءَ یک پندلے جوڑ کتگ کہ بلوچءِ سرا ہاکمی کنگ ءُ آئرا گلام دارگ ءِ مستریں سازش ہمیش بوت کنت کہ اشاں وت ماں وت جَنگ دئے، گڑاں بلوچ ءِ سرا حاکمی ءُ آئی ءِ سرڈگارءِ گْواجنانی لُٹ ءُ پُل ارزان بیت۔
ہمے ہاترا ڈنّی زوراوریں مالداریں راجاں بازیں ہما میتگاں کہ یک بلوچ قبیلہ ءِ مردماں گوں دومیگ ءَ گوْنڈیں نارازی یے بوتگ گُڈا ڈّنی مردماں ہما نزوریں مردم وتی دست ءَ کتگ، زَرّ ءُ ملام داتگ ،لشکر داتگ کہ تو وتی مخالف مردماں گوں جنگ کن ءُ دمگ ءِ سروک جوڑ بو،ما تئی ہر پیمیں کُمک کناں۔ ہمے دولت، واجہی ءُ سروکی ءِ لالچ ءَ بلوچ چاگرد ءَ جاگہ کُتگ ءُ بلوچ روایات پرْشان ءُ سردارءُ نوابی ءِ شیرکنی ءَ بلوچ چاگرد پرشت ءُ پروش ءِ آماچ جوڑ کت۔
اے رنگیں کِسّہ ماں بلوچ راج دپترءَ سک باز اِنت کہ بلوچ ءَ وت ماں وتی جنگاں سی ءُ چِلّ سالاں یکے دومیگ جتگ ءُ کُشتگ۔ ہمے واستا بلوچ دود میزان میزان ءَ پرشان ءُ چاگرد ءِ ڈیموکریٹک رہبند گوں ہاکاں ہوار بوتگ۔ ءُ مرچیگیں سردارءُ نوابی رہبند دیما اتک کہ ہچ رنگ ءَ گوں بلوچ تب یا انسانی ڈیموکریٹک رہبنداں ہمدپ نہ اِنت۔ چیا کہ ادا سرداری ،نوابی سٹ اَپ ءُ واجہ کاری ہما اِنت کہ یک مردمے اگاں سروک اِنت آئی ءَ پد آئی ءِ چک، نماسگ، برات، برات زتک یا دگہ وارسے ہما سرداری ءِ جاگہ ءِ وارس اِنت۔ اے کبیلہ ءِ تہا اندگہ مردمانی ڈیموکریٹک حقانی ھلاپ اِنت ءُ یک لوگے ءِ ھاکمی گشگ بیت۔
اگاں ہمے سردارءِ ہما سیاسی وارس بزدلے بیت، لالچی یے بیت، وتی ٹَکّ ءُ کبیلہ ءِ لوٹانی متابک ءَ مہ بیت، احمقے بیت، بلے آ سردار الم بیت چیا کہ آئرا اے حق چہ وراثت ءَ گون اِنت۔ اے رہبند ءَ بلوچ راج سک باز نُکس داتگ۔
ما وہدے چہ اژدہمی کرن ءِ دست کپتگیں راج دپتری نشانیاں چاراں تہ مارا سما کپیت کہ بلوچ چاگرد ءَ بے ایمنی، برات کُشی، دُزی، لُٹّ ءُ پُل ءُ ہمے رنگ ءِ جاور سک باز گندگا کئیت۔ اشی ءِ مستریں سوْب ہمے واجہ کاری ءُ سرداری سسٹم اِنت ۔ما گندگائیں کہ سرداری ءُ واجہ کاری ءِ پاگ ءِ سرا کنگ ءِ واستا پِت وتی چکاں، چک وتی پتءَ، برات وتی برات ءَ ءُ اندگہ وارساں اوں کُشگا اَنت داں کہ ہاکمی ہمائی ءِ دست ءَ بئیت۔ اگرچہ مارا اے رنگیں جاور اندگہ بازیں راجانی راج دپترءِ تہا گندگا کئیت بلئے بلوچ ءِ راجی تب چَٹءَ جتا ءُ یکتا اِنت۔ ءُ اے نادراہی گشئے بلوچ زندمان ءِ تہا گیش ترسناکیں رنگ ءُ دروشمے ءَ دیما اتکگ ءُ تاریخ ءِ تاکاں کہ وانئے تہ سک بیمناکی یے مئے دیما کئیت کہ پہ ہاکمی ءِ ہاترا بلوچ سردارءُ واجہ کاراں چے چے نہ کتگ۔ ہر ہما کار کہ بلوچ دودانی ھلاپ انت گیشتریں سردار ہما کار ءِ کنگا تیار بوتگ انت۔ ہمے واستا مرچی سیاسی پڑءَ بلوچ چہ اندگہ راجاں پشت کپتگ۔
اے نبشتانکءِ تہا من جہد کناں کہ ماں بلوچ چاگرد ءِ تہا بلوچ سردار، نواب ءُ واجہ کارانی سیاسی کرد چے بوتگ ءُ چینکس پہ بلوچ سرڈگارءَ اے سیاسی کرد ءِ نپ ءُ نُکس بوتگ اَنت۔ءُ مرچی کہ مئے سیاسی جاورال اَنت دیمترا بلوچ چہ وتی سرداراں کجام اوستءَ بداریت۔
ڈاکٹرشاہ مھمد مری وتی کتاب بلوچ قوم2ءِ تاکدیم 64 ءِ تہا نبشتہ کنت کہ لبز”سردار“ درآمدیں لبزے کہ نصیر خان اول ءِ زمانگ ءَ بندات بیت۔ اِشیءَ چہ پیسر بلوچاں سردارءِ جاگہہ ءَ ”مِیر“ءِ لبز کار مرز کتگ ۔
ما اگاں چہ پانزدہمی کرنءِ مِیروءَ بندات بکناں ءُ دانکہ بیست ءُ یکمی کرن ءِ نوکتریں نواب مہران مری ءَ بیا ئیں، مارا بلوچ چاگرد ءُ راجکاری ءِ تہا مزنیں کُشت ءُ ہونے گندگا کئیت کہ پہ واجہ کاریءِ واستا بوتگ ءُ چرے کُشت ءُ ہوناں ہزاراں بلوچ پُسّگ ءُ مزنیں لائکیں ءُ راجی بامردیں سر جَنَگ ءُ کُشگ بوگا انت۔
گل خان نصیر ءِ نبشتگیں تاریخ بلوچستان (بلوچ راج دپتر) ءِ دومی باب ءِ تاکدیم نمبر 6 ءَ واجہ نبشتہ کنت کہ ہما زمانگ ءَ کلاتءِ سرا سیوا نامیں ہندویے ہاکم بوتگ۔ بلئے اے ہاکمی ہندو دراوڑ ٹَکّ ءِ بوتگ۔ پانزدہمی کرنءِ نیام ءَ کہ ماں ہندوستان ءِ سرا منگولاں اُرش کت تہ کلات ءِ ہندو حاکم اوں ہمے اُرش ءِ زَد ءَ اتک۔
منگولانی بابت ءَ دپتر زانت نبشتہ کننت کہ اے سکّیں دلیریں، زالم ءُ زوراکیں راجے بوتگ۔ منگولاں ہر کجا کہ جَنگ بندات کتگ اودا ناں جنین اشتگ، ناں کہ کسانیں زہگ، کماش ءُ ورنا، یا نادراہ، ہچ مردم چریشانی زہم ءَ نہ رکّتگ۔ اے زوراکاں چم بستگ ءُ مردم کُشان کتگ اَنت۔ کئے کسان، کئے مزن، کئے پیرءُ کئے ورنا اِنت ءُ کئے زالبولے، اشان ہچ کِمار نہ کتگ۔
میرو ہمے زمانگ ءَ بلوچانی براہوی بولک ءِ سردار بوتگ۔ میرو ءَ زانتگ کہ منگول چو ابرستگ اَنت اے دمگ ءَ اوں یک آشوبے کئیت۔ پمشکہ میرو گوں وتی ٹک ءِ مردمانی ہمراہی ءَ گوں منگولاں ہمراہ داری کنت ءُ کلات ءِ سرا ہندو بولک ءِ ہاکمی ءَ ہلاس کنگ ءَ گوں منگولاں ہوار بیت ءُ اے دمگ ءَ چہ ہندو دراوڑ ءُ جدگال بولک ءِ مردم تاچینگ بنت۔ نوک دست کپتگیں راج دپترءِ رِدا اے بلوچانی ہاکمی ءِ اولی دور زانگ بیت ءُ بلوچانی کلات ءِ سرا ہا کمی ءِ بُن ہِشت ہمیش بیت۔ بلئے سک باز وہد نہ گوْست کہ منگول ماں اے دمگاں نزور بوان بوت اَنت، ہمے ہاترا بلوچانی ماں کلات ءِ ہاکمی اوں نزور تَرّان بوت۔
میروءِ مرگ ءَ پد کندھار(قندھار) ءِ ارغون ہاندان ءَ کلات ءِ سرا ارش کت ءُ منگول پروش دات اَنت،ءُ کلات ءِ ہاکم زنّون بیگ ارغون نامیں اوگانی یے جوڑ کنگ بوت۔ بلئے 1530 ء ءَ وہدیکہ کندھار ءِ ہاکم ہاندان ارغون، مغلانی دیما پروش وارت، تہ سردار میرو ءِ بچ سردار عمر میرواڑی گوں لشکرءَ کلات ءِ سرا یکبرے پدا ارش کنت ءُ سوبین بیت۔
بلئے ماں مکران ءِ کوہی دَمگاں پہ گَردگ ءُ سیلءَ شُتگیں میر شیہک رند (میر چاکر رندءِ پت) ءُ گہرام لاشاری اے ھال ءَ سرپد بنت تہ میر عمر میرواڑی ءِ ھاکمی ءِ ہلاپ ءَ پاد کاینت ءُ دیم پہ کلات ءَ لشکر کشی کننت۔ اے لشکر کشی ءِ سوب ءَ سردار عمر میرواڑی کُشگ بیت ءُ کلات ءِ ہاکم نوں ہمیش بنت۔ بزاں رند ءُ لاشارانی تپاکیں ھاکمی یے بیت۔
میر گل خان نصیر تاریخ بلوچستان ءِ تہا نبشتہ کنت کہ میر شیہک رند ءُ میر گہرام لاشاری مدام گوں وتی لشکرءَ ماں کوہاں یلہ چر بیتگ اَنت ءُ مدام مردم اِش لُٹ ءُ پُل کتگ۔ ہمے ہاترا اشانءَ کلات ءِ پیمیں اِستان ءِ سرا ہاکمی ءِ وڑ ءُ پیم نزانتگ۔ کلات ءِ سرا ارش ءَ پد رند ءُ لاشاراں دیم پہ سیوی ءُ ڈھاڈرءَ دات کہ چد ءُ دیم راج دپترءُ بلوچی کوہنیں شائری ءِ رد ءَ رند ءُ لاشاراں وت ماں وتا سی سالاں داں بلوچ کُشی ءِ مستریں ریکارڈ جوڑ کت۔
روان انت
Iltap Baloch has been associated with journalism for many years. He writes on social, historical and literary issues.
ظاهر إنت که گۏلخان نصیر ئا راستی کمۏک سرگوَز کۏتگ أنت…. اول اېش که چاکر رند ې حاکۏمی ۱۴۸۶ بۏندات بیتگ ۏ ۱۵۶۵ ئا آسر بیتگ…. اے نیاما پٹاناں بلوچستان ې نیمگا چارگا تۏرستگ. پمېشا ۱۵۳۰ پٹانانی کلاتا گرگ ې گپا راست منّگ گران إنت. اے تکا گیشتر چارگ پکار إنت….. دۏمی چه ندکارا دستبندی إنت که عربی گالاں همایانی اصلی رنگا به نبیسیت. پرچاکه آېی سیاهگ یک وڑ جوڑ بیت… هنی جاگهے کبیله نبیستگ ۏ دگه جاگهے قبیله…. حق، وراثت… عربی دروشما نبیستگ أنت، بله خلاف ‘هلاپ’ کۏتگ ۏ خاطر ‘هاتر’ کۏتگ
واجہ ولید گربونی تئی ریفرنس کجام انت کہ گل خان نصیر ءَ رد گشے۔اگاں ریفرنسءَ بدئے شرتراَنت کہ مئے اصلاح بیت۔
منت وار۔