پیری شَپُکا وتی لَٹ زمینا جِکّ جت و چادرئے لمب زُرت و مزن کانٹیں چَشمہ ساپ کُت، لَبَجاں بوت و دیم پہ مچکدگا شُت۔ پیریئے آواز نزور اَت بله اشکنگ بوت. پیری شَپُک گوَشگا اَت که ”مئے میتگئے ورنا دُرست مُرت و شُتنت۔ اِمبرا دھکان ھامینی نهاَنت درُست کبرستانا وتی بچانی کبراں پانگ اَنت و مچکدگ کُچکانی مئیار اِنت“۔ یک و دو کدم ای جَت، شاکارت ای و نرم نرما نُرنڈان اَت که ”سولُکئے ھوٹل ھم جنگئے ھرجاں بوت و بَند بوت۔ نوں بچّتگ سوپیئے ھوٹل۔ اے ھم مرچی و باندات اِنت“۔
پیری شَپُک چہ ھوٹلئے برانڈاھئے نیمگئے دروازگا در آتک و شُت۔
پیری شَپُک سولُکئے ھوٹلئے براہ اَت۔ پیری شَپُک دانکه ھوٹلا نئیاتک، میریئے میتگئے ورناہاں ھوٹلا ھَشتاں چئوکی لئیب بُنگیج نکُت۔ الّم مردمے دیم دئیگ بوت کہ بُرئوت و پیری شَپُکا چہ لوگا بکَشیت و بیاریت، نوں لئیب بُنگیجَ بیت۔ تُری پیری شَپُک تَپیگ بیتگ، پَشانک و کُلّگیا گپتگ یا کونڈانی درداں پاد آتک ای نکُتگ، بله بَگئیرِ پیری شَپُکا نَبا کنئے کہ ھَشتاں چئوکیئے دارگ آواز بکننت. پیری شَپُک کہ پَرپٹا سئوار کنگ و ھوٹلا آرگ بوت، ھما دمانا سولُکا پہ پیریا دُود پتی چا و تُربتی کئیک آورت۔ پیریئے آواز که ڈَڈ بوت، گوں وتی تُرندیں آوازا لئیبی بچک ای هَکّل و ھوکل کتنت۔
نہ کہ پیری شَپُکا وت ھَشتاں چئوکی لئیب کُتگ و نہ کہ یک ٹیمێئے بدلا نبوتگ۔ بس پیری شَپُکا وتی یک اِزّت و بیمے بوتگ کہ بِنند و لئیبیانی لئیبا بچار. پَدا لئیبیانی ھَکل و ھوکل بکن و وتی وش و شیرکنیں گپاں درشان کن ۔اے گپ و کسھاں دیر نہ اِنت ھَشت و نُه سال پیسری کسه اَنت۔
اسلا میریئے میتگا سئے و چار چائے ھوٹل بوتگ۔ بله نامداریں ھوٹل سولُکئے و سوپیئے ھوٹل بوتگاَنت ۔ سھبئے ھَشت بجا بِگر دان شپئے 12 بجا گِراکانی رئوگ و آیگ یک شَلا برجاہ بوتگ۔ روچا پَتایی، هَشتی لئیب و گوں پیری شَپُکئے چیھالاں، شپا انڈیائے پلم و پدا آ شپا کہ مادهوری ڈکشتئے پلم لَگّتگ، گُڑا عارف لَنگئے سیٹّانی تئواراں ھوٹل جَکسینتگ۔
سولُکئے ھوٹلئے چَپّی نیمگا کبرستان اَت، راستیں دستا مَسیت و مَسیتئے گوریچانا زِگرانه. پدا مسیتئے دیم پہ دیما مچکدگ اَت۔ میریئے میتگئے اسکول چه میتگا گِستاه اَت، چار و پنچ زمانگی پُرشتگیں سِمِٹی کوٹی اتنت۔
منا ھوش کنت من دیری یک رندے وتی پیرُک جُست کتگ اَت کہ مئے اسکول پرچا چه میتگا گستاه، جنگلانی توکا اِنت و بازار و ھوٹل لوگانی نزیکا اَنت۔ پیرُکا درّاینت چوناهیا اسکولئے زمین سولُکے ھوٹلئے پُشتا بوتگ. ھمے کہ مرچاں بچکانی لئیب جاھی اِنت. سرکارئے مردم که اسکولئے بندگا آتکنت، میتگئے مردماں اتراز کُت و گوشت که اسکول و ھوٹل کَش ماں کَش مبنت پرچا کہ چُک اسکولئے بدلا ھوٹلا پانگ و وانڈهَ بنت۔ و پدا سرکارا گُشتگ اَت کہ مئے میتگا بس ھمے پنچ کوٹی بندگَ بیت، سھبا بَچک کارمرز بکننت و بیگاہا جَنک۔ ھوٹلئے نیمگا رَش اِنت، رئوگ و آیگ اِنت. پمشکا میتگئے اسکول گِستاه بندگ بوت۔
میریئے میتگئے مردمانی روٹین چُش اَت که ھمے کہ روچا ٹِکَّ دات، میتگئے ورنایاں وتی ٹاپ یَک کَشا رَست، لھتیں دیم پہ اسکولا شُت و لھتیں شُت و ھوٹلئے ڈیکیاں پانگ بوت۔ کَسیا ھَشتاں چئوکی لئیب کُت و کَسیا پَتّایی، کَسیا نِشت و لئیب چارت۔ میتگئے کماش دیم پہ مچکدگا شُتنت وتی دھکانیا۔
میتگئے جنک بیگاہا شُتنت اسکولا، ھما زمانگی کلنڈیں کوٹی اتنت. سھبا بچکاں ونت و بیگاہا جنکاں. سھبا اسکولی جنکاں چو مدامییں وڑا لوگانی هیرانَ شُشتنت یا وتی ماتانی ھمراھیا شَلوئے شونا لوگانی گُد و بُنڈ و نپادِش شُشتنت۔ برے برے لوگانی پیژگاہ رُپتنت. پہ جنکاں چُشیں لئیبی جاگهے نیست اَت کہ کمّو وتا اِنٹرٹئین بکننت. جنکاں گیشتر وھد وتی لوگانی توکا گوازینت۔
ھھو… چوناھیا یک انٹرٹئینمنٹے بوتگ. میریئے میتگا. ھر وھدا کہ اودا جنینے چُکّا کپتگ و چِلّگ بوتگ، تاں شَش شپا میتگئے زالبول گون کسانیں جنکاں همودا شُتگاَنت، سِپَتِش جتگ، نُنّک و مات نازینتگاَنت و موش و ڈلَگ اَڈ کتگ۔ اے په اسکولی جنکاں اِنٹرٹئینمنٹے بوتگ.
اناگاها میریئے میتگ جنگیا گِپت. میتگئے ورنایاں وتی لانک بَست کہ ماہ جنگ کنیں، لشکرے ھلاپا کہ دَری لشکر مئے کوه، کئور، جنگل و مچکدگاں چه ما پُلَگا اِنت۔ مئے کوه و کئور چہ کُدرتی دئولتا پُرّ اَنت، اے درستیں سُهر، تیل و گئیس چه ما پُلَگ بئیگا اَنت. ما روچ پہ روچ گریب و بزگ بئیگا ایں. و پدا مئے زمینانی سرا لشکر وتی مھلوکا آرگ و نادینَگا اِنت۔ اے زمینا گوستگیں سجهیں پیریں کَلّ اَنت. ما زمینا ندئییں.
میتگئے پیریں مردماں وتی چُک و نماسگ ھَکل و هوکل کُتنت کہ وتا اے جنگا مان مشردین اِت کہ مارا اے جنگئے تاوانَ دَنت. شما نزور اِت، دَری لشکر زوراورے، شمارا جَنت و کُشیت۔
ورنایانی ھون گرم اَت، مُردِنی اِنت لھتیں ورنایا وتی کماشانی گپ زُرتنت۔ دگه بازینیا، ستر که کماشاں وتی دلئے دیم ڈنّا کت، هچ گپ نزُرت و میتگئے پُشتی نیمگئے مات کوھا شت. اے پدا وتی لوگاں واتر نبوتنت۔ لھتینا چیروکایی شپاں جَنگ کُت و روچا اتکنت وتی لوگاں یا سولُک و سوپیئے ھوٹلاں نشتنت و چاہ پہ چاهِش کُت و وتی جنگانی کسه آورتنت کہ دوشی ما گوں لشکرا چون دُچار کپتگین و پَرندوشی ما لشکر میسکینا کجام وڑا پروش داتگ۔ چوناھیا ورنایاں ھچ سما نیست ات کہ اے لشکر چونیں زوراک و زالمیں لشکرے و پدا ورنایانی وتی زمین اَت، زمین وتی میتگ اَت راہ و در کوه و کئور ورنایاں شَر زانتگہ اتنت، پمشکا درستیں ورنا گَل اَتنت کہ ما دَری لشکرا پروش دِیئین و وتی کوه، کئور و جنگلاں دوبَر پَچَ گریں۔
وھد انچو گوزان اَت بله اَنچو گِندگ و مارگ بوت کہ جاور روچ پہ روچ ھرابیئے نیمگا رئوگا اَنت. جنگ چہ کوه و کئوراں در آهان و میتگا سَر بئیان اِنت۔ مزنیں مُدتے نگوست که ھر ھما ورنا کہ ماتکوھان ات، دیمِش پہ بازارا دات. برے بچار چار پَرپَٹا سوپیئے ھوٹلئے دیما اوشتاتگاَنت و لِکچر دئیگاں انت، برے بچار بچار سولُکئے ھوٹلئے پُشتا ھیروینی و تریاکی لَٹ و کُٹ کنگا انت،برے بچار مسیتئے دیما پمپلیٹ بھر کنگا اَنت و برے پیرو کورئے راہِش بستگ، چرس و شراب پُلگا اَنت۔
نوں مسیتئے نمازیانی، سولُکئے ھوٹلئے مردمانی دَپا کئے داریت؟ اِشاں نہ چِشِت و نہ کُلِّت، سرجمیں میتگ پُر کُت کہ ماتکوھئے جَنگول پِلانی و پِلانی اَنت و پلانی و پِلانیئے چُک و نماسگ اَنت۔
و پدا پیرو کور ھم بلوچے اَت. میریئے میتگئے نندوک اَت. مُردِنی اِنت مردما وتی میتگ و وتی بے اِزّتیَ تئوریت۔ پیرو کورا چون کُت، شُت دَری لشکرئے دیما وتی میتگئے سجهیں جَنگولانی نام یک یکا داتنت۔ پیرو کورا کمّو زرّ و مالی بَکشِش ھم دئیگ بوت و پَدا پیروا اے ھم گوَشگ بوت کہ تئو میتگئے شرترین، نیکین و پاک دَامن تریں مردم ائے۔ نوں پیرو کور کجا دارگ بوت. پیرو شومیا جَت. یکے وه زَرّ و مالئے لالِچ، دومی “صادق و امین” ئے لَکب و مستریں پایده اِش که بیر هم گرگَ بیت. شُت و دَری لشکر ای یک یکّا جَنگولانی لوگاں بَران کُتنت.
پیرو کورئے همراهیا لشکرا مردم بران کتنت. بازینے جت و پروشت. بے ورد و بے وراک کتنت. لاگریں جون کرنٹ جتنت. دست و پادانی ناکن در کتنت. لهتیں انچو کُشت که لاش هم پجارگ نبوتنت. بازینیئے لاش کوه و جنگلاں کپت و رستراں وارتنت، بے کبر بوتنت.
میتگئے مردماں زانت اے درست پیرو کُورئے کار اَنت کہ گون دَری لشکرا ھئوار اِنت و میریئے میتگا آس ای روک کُتگ۔ یک روچے جَنگولاں مانتَر کُت و پیرو کورئے راہ بَست، پیرو کور گون 18 سالی چُکا چار تِیر جَت، پُشت ماندات شُتنت۔
پیروئے برات سیاد و وارساں ھم ھم بلوچ اتنت. بلوچ گوشیت من وتی بیرا کَسا نَبَکشاں، بله اشیئے متلب اِش اِنت که من وتی بیرا دومی بلوچا نبکشاں.
پیرو کورئے سیاد و وارس شتنت په دَری لشکرا. نوں اِشاں نکُتگیں کُت. اِشاں ھما کار کُت کہ پیرو کورا ھم نکُتگاتنت. وھد رئوان اَت. روچ پہ روچ دَری لشکرئے زوراکی گیش بئیان ات۔ لشکرا جنگولانی برات، سیاد و وارس، سنگتانی بَرگ بندات کُت. میتگئے ھر ورنا کہ دیست، چِست کن و بر که هر کس یک نه یکیئے سنگت انت، سیاد انت. ھر روچ ھمے ھال کہ پیلانیئے چُک دُوشی لشکرا چِست کُتگ و بُرتگ یا پلانیئے لاش مُرگاپا دَست کپتگ۔ یا پلاں جاگها شوانگیا کوھنیں لاشے دیستگ۔
نه ماتکوھانی جواناں وتی سیلاہ دور داتنت و نه دَری لشکرا وتی زوراکی کمتر کُت. نیاما میریئے میتگ روچ پہ روچ ویران بئیان اَت۔ نمازیا مسیتئے رئوگ یله دات، میتگئے مردماں ھوٹلانی رئوگ و آیگ یله دات، میتگئے لئیب جاه ھم وئیران بوت. چہ تُرسا مھلوکا وتی چُک چه لوگاں در آیگ نئیشتنت۔ میتگئے چُکاں اسکولئے رئوگ یله دات کہ اسکول نوں لشکرا وتی کئیمپ کُتگ ات۔ نوں سولُک و نه سوپیئے ھوٹلاں نه مادهوریئے پلم لَگِت و نه که عارف لَنگئے سیٹانی تئوار پشت کپت.
میتگئے درستیں ھوٹل یک یکا بند بوتنت۔ بس سوپیئے ھوٹل بچِّتگ، روچا لھتیں ساھتئے واستا پَچ اِنت بله روچئے برکت بئیگا پیسر سوپی ھوٹلا بندَ کنت. میتگئے ھما ورنا که وانگا مزنیں شھرا شتگاَنت، پَدا میریئے میتگا واترِش نکُت.
میریئے میتگا پشت کپتگیں مردم لھتیں پیریں کماش اَنت. اے گوشنت کہ نه ما جَنگ کنیں و نه کہ وتی زمینا یله کنیں کہ اے زمینئے دلبندا مئے مچکدگ، مئے زگرانه، مئے مسیت و چُکانی اسکول، مئے کَلنڈیں لوگ مِکّ اَنت. اِدا مئے چُکّ و نماسگ کَل اَنت.
پیری شَپُک نوں پرپٹئے هچ ودارا نهاَت. تپی ببیت، کُلّگ و پشّانک ای بگیپت یا پادانی درد بیوار بکنت، بله هر روچ لَٹّا جِکّ دئیان اَت، شُت دیم په کرستانا و چه کبرستانا که پِر تَرِّت، چادر ای چنڈِت، مزن کانٹین چشمه ای در کت، چمّ ای پهک کتنت، دیم په مچکدگا رئوان اَت و لبَجان اَت.
Noroz Hayat is a writer and a human rights activist based in the United States. He writes in Balochi and English on human rights situation of Balochistan. He is affiliated with Human Rights Council of Balochistan.
