سائنداد ءُ پُلان ءَ ابید دگہ چُشیں مردمے نیست اَت کہ پرائمری پاس کنگا پد دگہ ہند ءُ دمگاں پہ دیمتری وانگ ءَ شتگ اَت۔ دگہ دمگاں پمشکا روگی ات کہ میتگ ءَ اسکول تہنا پرائمری اَت، پنچ پاس کنگا پد مڈل یا ہائی اسکول ءَ وانگ ءِ واستا ہما میتگاں روگ المی ات کہ اودا مڈل یا ہائی اسکول ہست ات۔کلّیں ضلع ءَ پہ نودربراں دگہ جتائیں ہاسٹل ءُ رہائشی جاگہے ہم نیست اَت پمیشکا اگاں کسے ءَ را دیما وانگی اَت گڑا آئیءَ را ہما اسکول والا میتگےءَ وتی سیادے عزیزے دَرگیجگی ءُ ہمائی ءِ لوگ ءَ رہائش کنگ ءُ وانگی اَت۔ ہمے وڑا سائنداد ءُ پُلان ہم آواران ءَ وتی سیادانی کرّا شُتگ اتنت بلے ہفت ءُ ہشت جماعت ءَ دیم ونت اِش نکُرت اَت۔ آہانی پرائمری کنگ ءِ وہدا میتگ ءَ اسکولے نبوتہ۔ آہاں پندءَ گھنٹہ ءِ سفر کت، کُلی ءَ شتہ ونتہ ءُ وتی پنچ پاس کرت اَت۔
ہشت جماعت یا میٹرک کنگ ءِ کسانیں موقع یے ہما مردمانی کرا ہست اَت کہ آئیءَ انچیں میتگے ءَ سیاد ءُ عزیز ے ہست اَت کہ آ میتگ ءَ یا آئی ءِ کَش ءُ کراں گھنٹہ ءُ دو گھنٹہ ءِ راہ ءَ مڈل یا ہائی اسکولے ہست اَت۔ ہمے وڑا میتگ ءِ سئیمی مردم طاہر اَت کہ وتی پنچ پاس کنگا پد آواران ءَ، وتی ترُو ءِ کرّا پہ وانگ ءَ شُت اَت۔ بلے طاہر ءِ وہدا میتگ ءَ یک ڈِرُوئیں کُڈکے پہ پرائمری اسکول ءِ نام ءَ ہست اَت۔
یک زہگے کہ وتی سیاد ءُ میتگ ءِ مردمانی کرا شیطانی، جنگ ءُ چوپ ءُ زاہ ءُ بد ءَ مشہور اَت گڑا آئی ءِ لوٹوک سک کم اَتنت۔ میتگ ءِ مردماں دعا کرت کہ اے چک چہ آہاں دُور بُروت ءُ دُورین وَ چوناہا دُور اتنت بلے مردم پہ چشیں چک ءِ سیادُکائی ءُ گِندُک ءَ ہچبر ہُدوک نہ اتنت۔ گڑا اے گپ پکا اَت کہ اے وڑیں زہگ پس ءُ مالے بِچاریننت یا زمیناں دھکانی ءُ جوان جوہ پانی بکننت۔ من چوناہا وت پس ءُ مالانی دیمپانی کنگی شیرے نہ اتاں بلے مارا ہمے پس ءُ مال، زمین، جوہ ءُ باگ ہم چوناہا نیست اَت۔
دومی نیمگا ماس ءُ پس ءَ ہوار سیاد ءُ عزیزانی گشگ ہمیش اَت کہ منی مستریں برات ءَ ونتگ ءُ زہم جتگ اَت کہ نوں باری منی ببیت۔ پِس ءَ گُشت کہ آئی ءَ وتی گہار، جان بی بی منّت کرت ءُ طاہر دیم دات پہ وانگ ءَ، بلے طاہر ءَ روچے اُزرے آوُرت ءُ اسکول ءَ نشُت، واپس اہت اَت۔
یکیں ماس اَت کہ گپ ئِے وَ کُرت بلے چہ آہاں کمّو مہربانتر اَت۔ کلانی سَک منَہ کنگا ابید ہم منا بس موقع ءِ ودار اَت۔ یک جیڑہے وَ اِش اَت کہ سیادانی میتگ، پیدل ءَ روچے ءِ راہ ءَ دُورتر اَتنت، دومی من چہ کُلی ءَ دیم ہچ سرپد نہ اتاں کہ کجام میتگ کئیت ءُ کجام راہ روت، سیمی نہ زَرّے ہست اَت ءُ نہ وتارا سواری یے، ہَر ءُ ہُشترے ہم مارا نیست اَت۔ لہتیں ماہ گوست پِس ءَ یلہ کرت ءُ ایران ءَ کار ءَ شُت ءُ گُشت ئِے کہ اگاں راہ ءُ در ے بوت ءُ ہمراہ ہم بوت، گڑا شموداں لانچاں دبئی ءَ رواں۔
میتگ سک کساں اَت ءُ کل وت ماں وت اتنت ہچ گپ چیر نہ ات ۔ہر کسے کہ نوک اہتگ اَت یا کسے کہ چہ میتگ ءَ ڈن سفرے ،کارے ءَ روگا اَت، گڑا کلیں میتگ سرپد اَت۔
میتگ ءِ تگ ءُ تاچ منی کار اَت۔ ہمے وڑا ماہتاپیں بلے زمیستانیں شپے ءَ ناکو خیرو ءِ گِس ءَ مردم چاہ (چات) ءِ واستا شیمازے ریسگا مُچّ اتنت۔ ما چیلک زانت بلے مئے گونڈینانی دستاں اینچو زور مان نیست اَت کہ زنڈیں شیماز ءَ بِریسَن گوں۔شیماز مہر کنگی اَت کہ مئے میتگ ءِ چاہ بیست ءُ پنچ گواز ءَ جُہلتر اَت۔ یکے وَ میتگ ءَ سداں مردم چہ ہمے چاہ ءَ آپ کنگا اتنت، دومی اش کہ دار ءِ گَلگَلے اَت ءُ گَلگل ءَ زُوت شیماز جَہّت کرت ءُ وارت۔ دو روچ ءِ سرا شیمازے ہلاس بوت ءُ سِست گڑا جَہتیں شیماز ءُ ڈول چاہ ءَ اتنت۔ چَنگ ءُ کُنڈی ءُ دگہ شیماز بوُت، تہ ءِ شیماز ءُ ڈول کشّگ بوت اَنت بلے آپ اَنچو سُہر اَت کہ پورا نوک رَجتگیں مشکے ءِ گوازی ئیں آپ۔ ما بس پیش شِتَگ، روت کنگ ءُ مسترینان ءَ دئیگا اتاں۔
۔”تو باریں گوکاں کدی برئے آواران؟“، ناکو مہم بکش چُلّءِ تہا روکیں آسءِ دارانی اشکر ٹپِّت اَنت ءُ ناکو بُورُو جست کرت۔ من وتی گوش رُپت اَنت، پیش ءِ شِنَگ بس کرت دلگوش بوتاں۔ ”من زی لنگار ہلاس کرتہ، مرچی باندا گوک دمے بالا کننت، گڑا پوشی، جمعہ ءَ دَر کپاں“، ناکو بُورُو ءَ شیماز ءِ ریسگ داشت ءُ کوپ ءِ تہ ءِ سیاہ چاہاں گُلُمبے گِپت ءُ جواب دات۔
منا چوناہا شپاں سک باز تُرسِت۔ من گوں ناکو احمد ءَ پمشکا آ شپی نشُتاں کہ ناکو بُورُو ءَ را گُشاں من گوں تو کایاں گوں۔ مئے گِس چہ ناکو خیرو ءِ گِس ءَ اینچو دُور نہ ات، پند ءَ بس دو سئے منٹ ءِ راہ ات ءُ منا ہوش نکنت کہ من شپاں سُلو شتاں۔ دریک دریک ءَ تچان ءَ منٹے پیسر شُتاں۔ بلے آشپی ناکو بُورو ءِ ہمراہ اتاں۔ آئی ءِ گِس مئے گسانی دیما، زِرباری نیمگا اَت۔ ناکو ءَ زانت کہ منا شپاں تُرسیت۔ ”تئی پس تندی نہ یتا؟“، آئی ءَ چہ من جُست کرت۔ من گُشت ”نا۔ ناکو، من کایاں گوں آواران، چہ ہمودا پدا وتی تُرو ءِ گسءَ رواں وانگ ءَ“۔ ”تئی پِس مئے جندءَ جنت، من پیدل ءَ روان ءُ ماشی ءَ داراں۔ تئی ترُرو انگت باز دیمترا اِنت“۔ناکو ہمے گپاں گُشان، کَمو چَرِّت، کسانیں آپدستے ءَ نشت۔ من ودار کُرت۔ آ واپس پاد اتک۔ من گشت منی تُرو زہگے ہمودا ماشی ءَ انت، دیما ہما منا بارت۔ آئی ءَ ہچ نگُشت، مئے گس کہ نزیک بوت انت، من تچان تچان ءَ گِس ءِ پات ءِ دَپگِر دِکہ دات ءُ پُترتاں۔ ”ترا چے اِنت یَلہ چر، تو کسانیں برات ءُ وتی گہار پاد کرت انت“، مات ءَ چہ بُونڈ ءِ تل ءَ گُشت بلے بُونڈئِے دُور نکُرت۔
چہ مِرمرانکیں ڈیّو (کُلّگی شربت ءِ بوتلے کہ گاسٹیل ءُ پُچّکے وٹ مان کرت اَت روشنائی ءِ واستا آس دات اَت) ءِ روژنائی ءَ من دُرستاں سرگوَز کنان مات ءِ کرا شتاں۔ سُلو سُلو گوَشت، اما ناکو بُورو روگا اِنت، من رواں گوں“۔ ”برو بُپس بچہ، اے شپ ءَ کس نروت۔ ترا کس نبارت، تئی پِس ترا نیلیت۔ امّارا کار نیست“۔ آئی ءَ ہمے جواب دات ءُ ہاموش بوت۔
من آ شپ ءَ ہچ نوَپتاں، شپانی ترس ءِ سبب ءَ، من مدامی وڑا نپاد پِردات۔ سَتَر گرم بوتیں، من نپاد الّم پر دات۔ شپ مدام بے توار اتنت۔ کَزا شپے شپے کچا ءِ روڈ ءَ ڈیزل والا ٹینکی یا ٹرک گاڑی یے کہ گوَست گڑا آ تاں رو برکت ءَ گُشانگ ءُ رو در اتکا کُلی ءَ نگوَست اَت، توار ئِے انگت اہت اَت۔ چرِتانی توار مدام ہست اَت۔ من کسانی ءَ مدام وتی بلک جست کرت کہ چِرت پرچہ نوَپسنت؟ آئی ءَ گوشت چِرت عبادت کننت. ہما شپاں کہ گوات نیست اَت ءُ کُڈّک ءِ پیشُکاں شِپِّر شِپّر کرت من گیشتر تُرستاں ءُ آ شپ ءَ گوات ہاسکر گوریچ ات ءُ کُڈک ءِ پیشاں توار کرت، من وتارا وت تسلا دات ءُ گشت کہ اے گوات اِنت ۔گڑا تُرس کمتر اَت۔
آ شپی مرگانی بانگ ءِ وہدا من گوں ماس ءَ ہور پاد اہتاں۔ ماس ءَ مَشک ءُ آپی لوہیگ زُرتنت ءُ آپ ءَ شُت۔ میتگ ءِ زالبول گوربام ءَ آپ ءَ پمشکا شُتنت کہ روچا سک رش اَت۔ کلیں میتگ کئیت ءُ مردم گوک ءُ ہُشتر ءُ اندگہ مالاں آپءَ کارنت۔
روان انت۔
Lateef Johar is a human rights activist based in Canada. He is the Deputy Coordinator, Human Rights Council of Balochistan. He regularly comments on the situation in Balochistan
