مارچ ءُ اپریلءَ پاکستان مردم‌شُماری کنت. هکومت مردماں هِساب کنت. چیا کنت؟ سَرکار اِنت.

چوناها باز جاگهءَ اے مردم‌شُماری دیری هلّته. مردم سِهَت، تالیم، روزگار، سجهیں ادارهاں رجسٹر اَنت. مردمے مِریت، رجسٹر بیت. مردمے پیدا بیت، هسپتال ءُ سرکارانی کِرّا رجسٹر بیت. مُلک اِشیءِ هسابءَ دارنت، که په مردماں لوگ پکار اِنت، کار ءُ روزگار پیدا کنگ کپیت. وانَگ‌جاه ءُ هسپتال پکار بیت. مُلک وتی سجّهیں مردمانی زندگیءِ شَرتِر کنگءِ منسوبه‌بندیءَ شَرتِر کت کنت.

پاکستان چیا کنگا اِنت؟ آئیءَ کَسّ نزانت، بله کنگا اِنت. که پاکستانءِ هکومتی نِزامءِ واستا اهم اِنت. سوبَهانی بجٹ آبادیءِ بُنیادءَ دئیَگ بیت، اسمبلیانی سیٹ آبادیءِ بُنیادءَ اَنت. پنجابءِ آبادی چه اے دگه درُستانیءَ گیشتر اِنت، کئومی اسمبلیءَ، که  مرکزی هکومتءِ جوڑ کنوک اِنت، کُلّی 243 سیٹ اَنت. اِشانی تها 183 تهنا پنجابئیگ اَنت. اے دگه دُرسانی سیٹ یَکجاگه 159 اَنت. نوں ریاستءِ مرکزی سیاست پنجابءِ دستءَ اِنت. مُلکءِ بجٹ ءُ کار ءُ روزگار هم سوبَهانی آبادیءِ هسابءَ بهر بیت.

اے هالَتاں، پاکستانءَ، پنجابیءَ ابید اے دگه سجّهیں کئوم په وتی کئومی شناختءَ پریشان اَنت. هر کئوم په وتی آبادیءَ، په وتی زمینءَ پریشان اِنت.

پاکستانءَ چُنت کئوم نِشته؟ پنجابی، پشتون، سندی، بلوچ، کشمیری… اے وَه هما اَنت که مااِش ناماں زانیں، اے دگراں ما نزانیں. چیا؟ پاکستان مردم‌شماریءَ مردمانی کئومیَتءَ نبشته نکنت، که کئومیَت و شَهریَت یَکّ اَنت، بائی ڈیفینیشن.

اگن ترا پاسپورٹ هست، یا اگں تئو درمُلکءَ سپر کته، ته ویزا فارمءِ سرا یَک کالَمے هست ’نیشنَلٹی.‘ متلَب، تو کُجام مُلکءِ شَهری‌ئے؟ اے کالمءِ تها هما مُلکءِ نام نبشته کنگ بیت که ترا پاسپورٹ‌ئِے گون اِنت. ترا پاکستانی پاسپورٹے گون، تئی نیشنلٹی ”پاکستانی“ اِنت، ائوگانستانی‌یے گون، ائوگانستانی. اے نیشنَلٹی شَهریَت اِنت، که تو کجام مُلکءِ شَهری‌ئے.

ڈِکشنَریاں چارئے، کئوم ءُ مُلک کِساس هَم‌مانا اَنت؛

کئوم: یَکّیں هَند ءُ اَبیلءَ جاه‌مِنندیں هما مهلوک که  هَڈّ ءُ هونءَ وت‌ماں‌وتا هَم‌ریشّگ اِنت، تاریخءَ هَم‌بُنزِه اِنت، دودمان یا زُبانِش یَکّ اِنت.

Nation: A large body of people united by common descent, history, culture, or language, inhabiting a particular country or territory.

مُلک: یَکّیں هَند ءُ ابیلءِ واهُندیں راج، که وت هکومتے هست‌ئِے، ءُ یَک هند ءُ ابێلےءِ مالک اِنت.

Country: A nation with its own government, occupying a particular territory.

اے هم‌مانائیءِ مستریں سئوب هما تَزاد، هما جیڑه اَنت که آهانی بُنیادءَ جهانءِ اِمپائر بَهر ءُ بانگ بوتگ‌اَنت ءُ مُلک ءُ ریاست جوڑ بوتگ‌اَنت. چه ائولی جهانی جنگءَ پیسر دُنیا لهتیں شاهنشاهءِ دستءِ چیرا بوته. مرچی جهانءَ کِساس دو سدے مُلک اَنت. زمین هما زمین اِنت، اختیاردار گیش بوتگ‌اَنت. هر اِمپائرے که پرُشته، دُنیا جهانءِ مُلک جوڑ بوتگ‌اَنت. یَکّ وهدے دُنیاءِ بلاهیں نیمےءِ سرا هاکِمی یَک سرکارےءِ بوته، مرچی تهنا یورُپءَ چِلّءَ گیش مُلک ءُ هکومت هست.

کجا تاں کجا یَکّیں مُلک بیت؟ اگں اے هبر دیما آتکه که پِلاں شهرءَ بگر تاں پِلاں شهرءَ، کِساس 200 هزار میلّ، یَک مُلکے ببیت، ته چیا؟

اِشانی رسم ءُ دود یَکّ اَنت. زُبانِش یَکّ اِنت. هم‌ایمان اَنت. یا وتا یَکّیں پیرُک و بُن‌پیرُکانی نُماسَگ و پسّائندگ سرپد بنت.

چیا اَلّمی اِنت که اے دابیں یکّ ءُ دو چیزّ یَکّ ببیت؟ بلکیں اے هاتِرا که اے مردمانی نیامءَ اے رشته که هست‌اِنت، اے باندا روچ وت‌ماں‌وتا شَرتِر ٹهنَت. هور نِشت کننت.

اے هَدّ ءُ سیمسَر ٹهان بوتگ‌اَنت ءُ هر مَرزءِ توکءِ مردم یَک راجے ڈیفائن بوته؛ کئوم: یَکّیں مَرزءِ تها نِشتگیں، یَکّیں هکومتءِ دستءِ چیرءِ مهلوک، یَک راجے. بله چو که ڈیفینیشن مُدام کْوَهن بنت، دو بَر سازَگ بنت، تْراشَگ بنت، اِنسائیکلوپیڈیا بْریٹانیکا نبشته کنت؛

کئوم، هما مردم که تاریخ، زُبان، کلچَر ءُ هَند ءُ اَبیلِش یَکّ اِنت.

مُلک، یَک گیشّتگیں مَرز ےءِ تها مئوجودیں هکومتی ءُ انتزامی ادارهانی مُنزّمیں شکل که وتی کانون ءُ وتی جدائیں پَجّار یا سیاسی آزادی‌یے هست‌ئِے.

پاکستانءَ جَاه‌مِنندیں کئوم سَک باز اَنت. اے واستا که اے کئوم همے زمیناں چه پیسرا نِندوک بوتگ‌اَنت، پاکستان رندا اَتکه.

نوں که پاکستانءَ مردم‌شُماریءِ هال اِنت، مردم پدا دِلوارَگ اِنت. بلوچ پریشان اَنت که بلوچانی آبادی کَم مبیت. سندی پریشان اَنت که ما وتی زمینءِ سرا کَمّ‌تِر مبیں. بازیں بلوچ سروک ءُ دانِشورَےءَ اے دابیں پوسٹ هم کته که بلوچ هر جاگه نِشتگ‌اَنت، پنجاب سِند، آ وتی مادَری زُبانءَ بلوچی نبشته بکنائیننت. اے واستا که مردم‌شُماریءِ فارمءَ ’کئومیت‘ والا کالَم مان نیست. زُبانءِ کالَم مان. کئومءِ کالَم نیست که اگں بلوچ، سندی، پنجابی …دُرس جتا کئوم هساب ببنت، گُڑا که’ یَک مَرزےءِ تها نِشتگیں، یَکّیں هکومتءِ دستءِ چیرءِ مهلوک یَک کئومے‘ چون بیت؟ سجّهیں مردم یَکّیں کئوم یا ’پاکستانی کئوم‘ که اِشیءِ کئومی سلامتیءِ نامءِ سرا بلوچ و پشتون و سندی… سجهیں کئوم کُشَگ بئیَگا اَنت، آ کئوم کئے اِنت؟

کئوم پاکستانی. کئومی زُبان اردو. البَت مردم‌شُماریءَ مردمانی مادَری زُبان نبشته کنگ بوت کنت، مردم‌شماریءِ فارمءَ همے کالَم مان اِنت. هالانکه پاکستانءِ جاوَرانی هسابءَ چه زُبانءِ بدلءَ اے کار ’اِتنیسیٹی‘ کالَمءَ شَرتِر گیشّتگ‌اَت. بله اِتنِک گروپءِ مانا، مئے کئومی زُبانءِ ڈیفینیشنءِ هسابءَ ’نَسلی گروه‘ اِنت. نَسل یا ریس، هَدّ ءُ هونءَ شریدار اِنت. اِتنِک گروپ چه دودمانءَ؛ چه اے چیزّءَ که اِشانی نیامءَ شَرّ چِه کَدّا یَکّ اَنت ءُ گَندَگ چِه کَدّءَ یَکّ. ءُ چه چاگردی پَجّارءَ؛ وت وتا کجام نامءَ دنت. ءُ چَپّ ءُ چاگردءَ مردم کجام نامءَ پَجّاه کارنت‌ئِے.

بله مردم‌شُماریءِ فارمءَ، یَکّیں ’کارامَدیں‘ کالَم که مان اِنت، آ اِنت ’مادَری زُبان‘. مادَری زُبان. مادَر وَه مات اِنت. گڑا مادَری زُبان، بزاں ماتءِ زُبان؟

منا سنگتے هست. مات‌ئِے پنجابی‌یے، پت بلوچے، بْراهوی هبر کنت. ائوگانستانءَ نِشته. نیشنَلٹی ائوگانِستان، ماتءِ زُبان پنجابی، پتءِ زُبان براهوی، ءُ سنگت بلوچے. وت گوَشیت من بلوچے آں. ما دُرس بلوچ سنگتے زانین‌ئِے.

دِهلی ءُ کِرمان، چه هزاراں سالءَ تاکَتانی کَشّ ءُ چیلّءِ مرکز بوتگ‌اَنت. بادشاهان همله کته ءُ تَهت گِپته. اِشانی راه همے زمین ءُ زِر بوتگ‌اَنت که نامِش بلوچستان اِنت. اے سپَراں هزاراں سپاهیگ چه لشکراں سِسته، هزاراں گریبُکیں مردمءَ چه اے دیم ءُ آ دیما وتا همے کوهانی تها چیر داته. اِدا چمّگے، دو کُلّ اَنت. اودا کَلّگے، چار کُڈّک اَنت.

هزاراں سالءِ سپرءَ اے زمینءِ جاه‌منند یَک کئومے کتگ‌اَنت. شاده ءُ گَمءِ هئواریءَ یَک کتگ‌اَنت. بازیں مردمے گوَشیت که ’اِشانی تها یَک هبرے بوته؛ اِشانی زندگیءِ نِزامءِ تها دومیءَرا ’وتی کنگ‘ سَک ترُند بوته. کَش ءُ کِرّا نِشتگیں مردماں، هرکَسءَ دومی مردم ’وتی‘ کُته.  همے سفرءَ کئوم ’بلوچ‘ جوڑ بوتگ. بازیں مردمے گوَشیت که اے مردمانی تها اِنکلوسیونِس انچو ترُند بوته که مزهَبی شناختءَ سُرینت نکته. نوں ریاسَتی شناختءِ باری اِنت. ریاسَت و اِزَمانی وتی ڈیفینیشَن اَنت.

آ وهدی که ما کئوم ءُ کئومیَتءِ بارئوا ”مارْکسی لیننَی نَزریات“ وانَگا اتیں، ما دیست که کئومءِ نشانی همیش اِنت که یَک زمین، یَک کلچَر، یَک زُبان، یَک تاریخ، یَک ماشی مفاد…“ ءُ ما براهوی، سرائیکی، دهواری، کهیترانی، لاسی ءُ بلوچانی اے دگه زُبان چه کئومی زُبانءَ در کُتنت، چیا که ’کئومے‘ءِ ’کئومی زُبان‘ یَکّے بیت. زُبان که باز بنت، کئومی شناخت هَراب بیت.

ما کئومی زُبان  بلوچی گوَشت ءُ براهوی، سرائیکی ءُ بلوچانی اے دگه زُبان گوَشتنت، که آ مردمانی ماتءِ زُبان اِنت.  بله مادَری زُبان ماتءِ زُبان نه‌اِنت. مادَری زُبانءِ تسئوُّر ’ائولی زُبان‘ اِنت. تئی ائولی زُبان کُجام اِنت؟ هما تئی مادَری زُبان اِنت. هما زُبانءِ تها که رُستگئے.

براهوی، دهواری، سرائیکی، لاسی، جدگالی، کهیترانی، ارَبی، سْواهیلی…دُرس بلوچانی زُبان اَنت. ءُ اے زُباناں هبر کنوک بلوچ اَنت. اے واستا که اے سجهیں مردم وتا بلوچ زاننت ءُ بلوچ پَجّاه آرَگ بنت. اگں مردمےءِ ائولی زُبان کهیترانی اِنت، آ تهنا اے واستا وتی مادَری زُبانءَ بلوچی نبشته بکنائینیت که کئومی آبادی کَمّ مبیت، ته اے پئیما کهیترانی زُبانءِ ریکارڈءَ هم یَکّے کمّ کنت. باندا روچ اگں بلوچ اسٹوڈنٹے کهیترانی زُبانءِ سرا واَنگ ءُ چارَگ بلوٹیت، آئیءِ دیما گلَتیں ریکارڈے بیت. کهیترانی هبر کنوکانی گلَتیں هِسابءِ تها منی فارم هم گون اِنت گوں، همے مردم‌شُماریءِ ریکارڈءِ سئوَبءَ.

پشت کَپت کئومی شناخت. تانکه بلوچ یَک جتائیں مُلکےءِ واهُند نه‌اِنت، جهانءِ دیما وت یَک جتائیں کئومے نه‌اِنت، کئومی شناخت پاکستانی اِنت. اگں سوبائی بجٹ، هکومت‌سازی ءُ مهلوکء شَهری هَکّانی گپّ اِنت، وَه آ کار چوناها نبیت، پاکستانءِ ریاسَت اے دابیں ریاسَتے بوت نکنت.