یک برے که تئو نام کپتئے که بلۆچیئے نبشته‌کارے ائے، مردم ائولی کارا همِشیا کننت که هر چیزّئے بلۆچیا چه تئو جستَ کننت. کَسێا جُست کرت که کمپوٹرا بلۆچیا چے گوَشنت؟ من نزانت
دگه کسێا هال کرت: سلام اُستاد
منی دل چه پُپّان سِست. بله هئیر. هال کرت
اُستاد، سینیماٹۆگرافِک اِکپرِشَنئے بلۆچی چے اِنت؟
من هُشک و هئیران
دگرێا سَلامے دات. من والئیک کرت
جگر! آیی لئو یو ئے بلۆچی چے اِنت؟ من نبشته کنگَ لۆٹاں که آیی لئو یو و آیی نیڈ یو
کمپوٹر و سیمنا وَه انگت سَمجا کایَنت، که بلۆچا نه سینماے بوتگ و نه کمپیوٹرئے کارخانه. زُبان وتی هبر کنۆکانی زلورتانی هِسابا ترتیبَ گیپت. هزاران سالانی هۆر نِندَگ، مَرگ و زندئے همراهیا، زُبان هما چیزّانی دَراَنگازئے راه و دَران ودیَ کنت که مردمان پَکار اَنت
بلۆچی زبان، کِساس سَدے سالَ نبیت که نبشته بئیَگا اِنت. اے نیاما بلۆچیا نبشته باز بوتگ، بله گێشتِر ساچِشت اَنت، شئیر و کِسّه اَنت. هالانکه 1952 ئے تاکبند زمانها که چارئے، اۆدا نبشته تبلیگی اَنت، دلیلئے هبر اِنت، بله رندتِرا بلۆچی اے راها یلهَ دنت و شئیر و کِسّهانی تها بندَ بیت
تان اے وهدی بلۆچیا سیاست، راجدَپتَر، ساینس، جان‌سلامَتی و دگه بازێن پِڑێئے لبز نێست‌اَنت. یک راهے وَه اِش اَت که رَجانک گێشا گێش ببنت. اُه، چه رجانکا یاد آتک
بلۆچیئے کِسّهان که انگرێزیا رجانک کنگئے جُهدا اتێں، ته هر کِسّها که چِستَ کنئے کارست «آ» اِنت. «آ پاد آتک و دێم په دریگا شُت». «آییا هچبر نجێڑِتگ‌اَت که اے دابێں کارے بیت». نوں انگرێزیا الّمی اِنت بگوَشئے که مَردێنے یا جَنێنے
بلۆچی زُبانا نَرێن و مادَگێنئے پَرک نێست. کارا مردێنَ کنت یا جنێن، مانا یَک. مردم، نه نَرێنے نه مادَگێن. البت نامگالانی تها هست، بله گرامَرئے تها اے پَرک نێست‌اَنت. کسّهئے تها چه کارستئے سُر و پُراں، چه جێڑَگاں پێداوَر ببیت که مَردینے یا جنێنے. و باز وهدا کِسّه تان آسَرا چُشێن هچ نشانے پێشَ نداریت. تهنا هما کار و چِست و اێرانی سَرا یک نه یک جاگهے شۆهاز کنگئے جُهد کنگ بوتَ کنت که اے کارِست مَردێنے بوتَ کنت
دگه رندے کدیمی نبشتهێئے بلۆچی رَجانک چارَگی اَت. دێما دو سئے زُبانزانت نشتگ‌اَت. آیان گِپتگ و داشتگ‌اَت که اے هبر سادَهێں آیۆکێں زمانَگا کنگی اِنت که He will do it for her و رجانکا نبشته اَت که «آ په آییا اے کارا کنت». نوں ائولی «آ» و دومی «آ» ئے پَرک چے اِنت، اے یک جێڑهے، بله دومی جێڑه اِش اِنت که بلۆچیا اے گالرِد انّۆگێں زمانَگ اِنت یا آیۆکێں زمانَگ، اے هم پدّرَ نبیت
بلۆچی زبانئے تها سادَهێن آیۆکێن زمانَگ Future Tense نێست. اگن بگوَشئے «من لۆگا رئوان»، ته اے په مرۆچیگا هم کارَ کنت و په دَه سال رندا هم. کارگالئے تها هچ رنگێن بدَلیے نئیئیت. «من نون لۆگا رئوان» یا «دێمئے ماها من لۆگا رئوان»، نون گۆن اے وهَدئے نشانیان زاهِرَ کنت که گپّ انّوگێن زمانَگئے بئیَگا اِنت یا آیۆکێن زمانَگئے
البت بوتَ کنت که په بلۆچی هبر کنۆکێن مردمان اے اهم بوتگ که کارئے جندئے جاوَر چۆن اِنت؛ کار بوتگ و سرجم بوتگ، کار انگت نبوتگ و پَکّا اِنت که بیت، کار نبوتگ و زانَگَ نبیت بارێن بیت یا نه
هبَرانی تها وَه اے زمانَگئے نبئیَگ هچ جنجالَ نکنت. چۆناها، اے زمانَگانی سرجَمی (سئے زمانَگ، سئیێنانی چار چار تَهر) یک وهدے سکێن مزنێن جێڑهے هم بوتگ. بلۆچی نبشتهئے بِنداتی زمانَگان هر بلۆچی دَر برَگی کتابے که نبشته کنَگ بوتگ، آیانی تها بلۆچیئے هم دوازدَه زمانَگ اَنت، بله اَسلا تان اے وهدا بلۆچیا اے آیۆکێن زمانَگ زُرت نکرتگ
انگت اے دوێں «آ» و «انّوگێن و آیۆکێں زمانگئے جێڑه» چلَگا اَت که رجانکئے تها دگه هبر آتک. یک لبزے سک اِهم اَت که سجّهێں نبشته همِشیئے چَپّ و چاگِردا تَرّان اَت. آ اَت «پْلان». من، ساجد، کارینا، مهلب و نِشتگێں اے دگه «بلۆچی‌زانت» اے دێم و آ دێما چارَگا اَتێں، زُبانزانتاں اَنچۆ په مسکَرا گوَشت که «اجیب اِنت، مُستَکبِل هم نێست و پلان هم نێست؟ په شُما هُدا وت اِنت.» و ما یاتا کَپتێں که بلۆچی زبانا هُدا هم نێست. شئیتان، گُناه، سئواب، بهشت، دۆزه، نماز، اِبادت، سجده… اے سجّهێن لبز بدل زرتگێن اَنت. بلۆچی زبانئے وتی تها په اے سجّهێں چیزّاں لبز نێست. مهشر و کْیامَت نێست. رسول و پئیگمبَر نێست. مسیت و اِبادتگاه هم نێست. مَتلَب، دینئے سجّهێں پِڑ نێست‌اِنت. بلۆچا په هُدا و دینا هم کار نبوتگ؟
هُدائے لبز بلۆچیئے تَبا اِنت که همے هانَدانئے اے دگه زُبانان هست‌اِنت و په هُدایا کارمرزَ بیت. بلۆچیا همے لبزئے جِند «هُدا» گۆں همے مانایا زُرتگ و کار بستگ، بله شئیتان؟
شئیتانئے لَبز بلۆچیا وتی تَبا تَرّێنتگ. شئیتان موڑا گوَشنت؛ «مرۆچی تئیی پتئے شئیتان شَرّ اِنت، برئو گَپّی جن گۆں، تئیی هبرا گۆشَ داریت» یا «تئو هر رۆچ اَنچێں گپَّ جنئے و مردمئے شئیتانا هرابَ کنئے»
هُدا که نێست ته اِبادَت نێست. مئیراج نێست. مهبوبئے اِشکا دیوانَگی نێست. مهبوبئے تَسَوّرئے تها مجزوب بئیَگ نێست
ساجدا گوشت که «آیی لئو یو» بلۆچیا بیت که «منا ترا دۆست اِنت»، ته سنگتێا جَت پریشتگے. «منا ترا دۆست اِنت» بزاں «یو لئو می». آیی لئو یو بلۆچیا بیت «ترا منا دۆست اِنت». دگرێا گوَشت «نه. تئو منا دۆست ائے و تئو منا سَک پکار ائے». دگرێا دَرّاێنت که «من ترا دۆست داراں و منا تئیی هاجَت اِنت
من هئیران اتاں که آیی لئو یو همک مێتَگا دگرے بله «تئیی مَرگ آتکگ» هر جاگه یکّ اِنت. «بۆشت، من تئیی ماتا شَرّێں مَردے دئیاں» یَکّ اِنت چیا؟
Taj Baloch is a poet and linguist. He published the first anthology of his poetry in 2016 in both Roman and Arabic scripts. Baloch is the Coordinator of Human Rights Council of Balochistan.
He can be reached at @TajBloch
