اے نبشتانک مجیب ولی ءَ چہ سید ہاشمی ءِ اردو کتاب بلوچی زُبان و ادب کی تاریخ، ایک جائزہ ءَ چہ رجانک کتہ۔
رودرآتکی ھند ءُ دمگ ءِ باز مردم پمیشا گُش ایت کہ جام دُرّک ءِ شائری ءَ رَندگیری کنگ بہ بیت چیا کہ آھانی گْوشگ ءِ رد ءَ آئی ءَ زگریں بلوچی لچّہ گْوشتگ ءُ پارسی گال ءِ کارمرد کنگ ءَ سرجم ءَ پھریز کُتگ، ءُ جام ءِ دیم پہ دیمیءَ مُلّا پازل ءِ شائری ءِ رَندگیری ءَ پھریز اِش کتگ، چیا کہ کول ء آھانیگ ءَ مُلّا پازل ءَ پارسی ءِ گال کارمرد کُتگ. ایشانی اے ھبر وت پدّر کنت کہ اے مردم وت چہ بلوچی زُبان ءُ اے دگہ بلوچستان ءَ چینچو نزانتکار اَنت. اے دوئیں لچّہ کارانی ھر چیز، ھر ہساب ءَ جتا اِنت. چہ دْرستاں چہ پیسر اے گپ ءِ زانگ ھژدری اِنت کہ جام ءِ کِساس دْرستیں لچّہ کہ گوں آئی ءِ نام ءَ ھمگْرنچ اَنت، جیڑگی گپ ایش اِنت کہ یک جَوَکے ءِ یک بھرے ھم نام نھادیں رودرآتکی بلوچیءَ نہ اِنت. دومی گپ ایش اِنت اے درہیں لچّھانی تہءَ پارسی اربی گال الباریں ھسابےءَ ھست اَنت کہ یک بلوچی لچّہ کارے ءِ لچھاں مان بنت۔ گوں جام دُرّکءَ ھمگْرنچیں ھر لچّھے ءِ ھر شَیرے دپ ء وت کوکّار کنگ ءُ گْوشگ ءَ اِنت کہ من بلوچستان ءِ دگہ بھرے ءِ لچّہ کارے ءِ گْوشتگین آںءُ منءَ گوں اے نام نھادیں رودرآتکی ھند ءِ زُبان ءَ ھچ کار نیست۔
اے لچّھانی تہ ءَ گال، بندش، شُبین ءُ دَرشان وت پلگار اَنت۔ اگاں اے لچّہ رودردآتکی ھند ءُ دمگ ءِ بوتین اَنت گُڑا اے ھم، چو ایدگراں سندی، پنجابیءُ سرائیکی گالءَ پُرّءُ چَکار بوتگ ات اَنت. بلے چوش نہ اِنت، اے لچّھانی تہءَ اربی، پارسیءِ گال دل ءِ مَیل ءَ کارمرد کنگ بیتگ، پہ درورءَ “لطیف، ہجر، حُبّ، اخلاص، ذلّت، پیکان، دعاگو، جبین، بالیقین، لُطف نظر مارا بہ بین، قلب، بشر، مژگان، ناوک، برمن بکُن، نسترن، رُخ، طبیعت” لھتے گال اَنت کہ ما چہ جام دُرّکءِ کتاب “درچین” (ردءُ بند بشیر اھمد) ءِ بُندات ءِ یک ءُ دو گْونڈیں لچّھاں زُرتگ اَنت. آ دگہ دْرستیں لچّھانی تہ ءَ ھمے وڑءَ اربی ءُ پارسی گال کارمرز بوتگ اَنت۔ نوں کَسے چونیءَ گْوشت کنت کہ جام دُرّکءِ لچّہ چہ پارسیءُ اربیءَ پلگار اَنت
پاپولر پوئیٹری ءِ تہءَ ڈیمزءَ اے گپ گیشینتگءُ نبشتگ کہ اے لچہ کہ گوں جام دُرّک ءِ نام ءَ ھمگرنچ اَنت تھنا پنچ اَنت۔ بلے ما گندگ ءَ ایں کہ جام دُرّک ءِ نام ءِ سرءَ ردءُ بند داتگیں کتاب “درچین”ءِ تہ ءَ دگہ لچّہ کارانی لچّہ ھم جام دُرّک ءِ نام ءَ کنگ ءُ ھوار بیتگ اَنت۔
اے لچہ روچ ماں جری اِنت، پیری چہ باگیں بیلوءَ، گْوشت ء کُنگُراں پہ زورے جام دُرّک ءِ نام ءَ کنگ بیتگ اَنت. ڈیمزءَ ھم اے لچہ دگرانی گوشتگ اَنت۔ ایشاں ابید دوستین شیرین، لیلیٰ مجنا، ایسا برّی ءِ وڑیں اُلُسی لچہ نزان آں پرچا جام ءِ نبشتہ گْوشگ بیتگ اَنت۔ گپءِ مکسد ایش اِنت کہ ایشانی تہ ءَ یکّے ھم جام ءِ نبشتہ نہ اِنت۔ راستیں گپ وَ ایش اِنت کہ جام دُرّک ڈومبکی لچّہ کاری جندے نہ بیتگ، ڈومب یا ڈومے بیتگ کہ بلوچستان ءَ آہاں پھلوان (شئیرجَن) ھم گْوش اَنت۔ ڈومب ءِ کار ھم ھمیش اِنت کہ دگہ شائرانی شئیراں یاد بکنت ءُ میتگ پہ میتگ بہ جنت اِش۔ جام دُرّکءَ ھم ھمے وڑءَ بازیں لچّہ کارانی لچّہ یاد کُتگ اَنت ءُ گْوشتگ اَنت۔ اے ھم بیت کنت کہ جام، نسیر ھان ءِ درباری سَوتی بیتگ ءُ آئی ءَ جام ءِ پنّام ھم ھمے درباری سَوتی ءِ بستارءَ دیگ بیتگ، ھمے وڑءَ کہ ھندوستانی سَوتیانءَ ھمے وڑیں پنّام دے اَنت، چو کہ خان صاحب، نائکءُ دگہ۔
اد ءَ چِدءُ گیشتر باوستءِ گُنجائش نیست۔ گوَشگءِ مکسد ایش اِنت کہ اگاں گوں جام ءِ نام ءَ ھمگرنچیں ھمے لچّھانی سرءَ ھم چمشانکے دیگ بہ بیت گُڑا اے چہ پارسی ءِ گالاں چکار اَنت. ایشیءِ بزانت ایش اِنت کہ جام دُرّک ھم چہ اِندگراں اینچو جتا نہ اِنت کہ آئی ءِ رَندگیری کنگ بہ بیت۔
Mujeeb Wali writes in Balochi. He is committed to standardizing the Balochi script.
