آییئے همے وسواس رۆچ په رۆچ گێشتر بئیان اتنت، من وتی مُلک، کۆهستان، پوره یک کرنے بیت یله داتگ. هما مُلک، هما ڈێه و هما زمینئے سرئے نِشتگێن مردمان، بِلّ تُرے آ مرۆچی وڑ وڑێن جنجالانی آماچ اَنت، همایان منا یک پجّارے داتگ. نون بارێن آ مردم چۆن اَنت، چه بازێن بزّگی و لاچاریئے سپران و رند
آییا وتی مُلک چۆناها کسانیا یله کرتگ‌اَت. بله درانڈێهی و درمُلکی نه‌اَت. په وانگ و زانگئے هاترا دگه یک مزنێن شهرێا وانڈه اَت. هر وهدا آییئے دلا هُلَّ کرت په کۆهستانئے ماهکانی و شپانی نپسان، مهتر هسنئے بانڈمئے سرئے نندگ و وتی مێتگئے ندارگ کنگ، یا رۆزردا سنگین چئوکئے سرا پتّائے لئیب کنگا
گڑا بزان اے دگه رۆچا آییا وتی کلنڈێن بئیگُک بستگ‌اَت و دێم په کۆهستانا رهادگ اَت. آ تچۆکێن مردے نه‌اَت، بله وانگ و زانگا رند په لاپئے شۆهاز و کۆهستانئے زگرێن زهیران، رئو و آیی کرتگ‌اَت. برے مزنێن شهرا اَت و برے کۆهستانا. هر وهدے که آ سپرا ات، مُدام جێڑتی «اگن منی سپر تُشکے دراجتر ببیت، من دمانا چه وتی کۆهستانا سدان، پرچا که منا بازێن رئوگ و آیگ و دراج و دورێن راه و بندان سپر کنگ وشَّ نبیت.»
بله په سرجمیا آییا وتی مُلک هما سالا یله کرت که کۆهستانا یک مزنێن هارے آتکگ‌اَت. اے ناجبّارێن هارا پورهێن کۆهستان مَلّت. اۆدئے مردمانی مال و دلوت، لۆگ و ڈگار، درست هارا تباه کرتنت. و همے هارا آییئے یک ناکۆے و یک ناکۆزاتکے و لهتێن سنگت هم مزنێن کئورئے آپا برتنت
کۆهستانا چۆناها مدام شدیکی بوتگ، تنگدستی بوتگ، مردم گریب و بزّگ بوتگ‌اَنت. اۆدئے مردمانی مسترێن جێڑه بسّ همے بوتگ مرۆچیگێن نانا ورێن باندا هُدا مالکے، بسّ کاهُکے ورێن و راهُکے رئوێن. اگن همے کاهُکَ کُٹّنت، گڑا یک همساهگے، همراهے یا سیاد و وارسے په وام و بدلا کاهُکے دنت. اے اگن همے کاهُک و ناهُک چه وام و بدلئے دزرسا ڈنّ بوتگ‌اَنت گڑا زرور یک براتے، مسترێن چکّے یا لۆگئے کماشێا وتی دل ڈدّ کرتگ و دری مُلکان شتگ و دگه راجانی کرّا مزّوریے کرتگ، مات، پت، جن و چُکّے لاپ داتگ
آ هم لاَپئے شۆهاز و چه کۆهستانئے بزّگی و لاچاریان وتا رکّێنگا چه وتی ڈێها دور شت و درپدر بوت. گۆن درمُلکیئے گیشّ و ولان آ چه وتی مُلک، وتی زبان و وتی دۆد و ربێدگان سِست، پرچا که مُلک وه چۆناها مُلکے نه‌اَت. وهدے آییا وتی مُلک یک برے یله کرت، پدا تان بلاهێن مدّتێا آییئے دلا نگوَشت که وتی مُلکا واپس ببان. زبان چه هما کرنا ڈالچار کنگ بوتگ‌اَت و پدا کۆهستانئے چُکّان هم چُشێن شهمێن کارے نکرتگ‌اَت که وتی زبانا بدارنت. سرکارا وَه چۆناها گنترێن کار کرتگ‌اَت په آیانی زبانئے گێشتر گار و بێگواه کنگا. پمێشکا آییا هچبر چُشێن هُبّ و واهگ نبوت که وتی زبانا بوانیت و بنبیسیت. وهدے په کار و مُزّوریا دگرانی مُلکا وانڈهَ بئے، ترا الّم په آیانی کَمپنی و دپتران کار کنگا، آیانی پُچّ و پۆشاک گوَرا کنگَ لۆٹنت. و همے وڑا آییا هم گۆن دگرانی پُچّ و پۆشاکان انچۆ آدت کرتگ‌اَت که پدا وتی پۆشاکی هچبر گوَرا نکرتنت
اَربستان و آپریکایا بگر تان مگربی مُلکان، اے سی و هپت سالئے درمُلکیئے درپدریان، آ چۆ سڑتگێن دارئے وڑا کرتگ‌اَت، انچُش ورۆکان وارتگ‌اَت، گڈّیا بسّ آییئے کرّا ابێد چه یک نێمبُندگێن مارشتێا دگه هچّ پَشت نکپتگ‌اَت
بسّ اییا مارت، منا یک وتنے هست‌اِنت، منا یک زبانے هست‌اِنت، منا یک راجے هست‌اِنت و منی راجا یک زمینے هست‌اِنت که هزاران سال همۆدا نِشتگ. بله کۆهستان مرۆچان جنگێئے آماچ اِنت، چُکّ جنگ و کُشگ بئیگا اَنت، چه وتی زمینئے سرا په زۆر کشّگ و درانڈێه کنگ بئیگا اَنت، یا لهتێن لالچ و لهتێن بیهار دئیگ بئیگا اَنت که سرکارئے زُلمئے سرا دپِش بند ببیت. آ همے مارشتان مدام آسئے وڑا کُٹێنت و آییئے تهئے آس گێشتر جمبور کرت که وتی ڈێها واترّ بکن، نون بسّ اِنت اینچُک درانڈێهی و درمُلکی
یک رۆچ آییا کسّ هال ندات، نه درمُلکئے و نه وتی کۆهستانئے سنگت و مردم، بسّ وتی هالیکێن چادری چنڈت و دێم په وتی ڈێها رهادگ بوت. جُنزگا پێسر یک برے آییا وتی دلا سکّ جێڑت: «بگوَشان وتی مردمان و وتی سنگتان، نون بسّ اِنت منا درمُلکی، من وتی مُلکا رئوگَ لۆٹان، وتی زبانا هبر کنگَ لۆٹان، وتی پُچّ و پۆشاکان گوَرا کنگَ لۆٹان. بسّ اِنت دگه راجانی سرونان کپگ، وائے وتن و هُشکێن دار، انگتَ رئوان هُشکێن دارا پانگَ بان شرتر اِنت.»
بله گۆن وت بچکندت و گوَشتی: «اِنّه، کسّا دلوارگ کنگَ نلۆٹان. من همے ڈئولا که وتا درانڈێه کرتگ‌اَت، همے وڑا کسّا هالَ ندئیان و دلوارگَ نکنان، رئوان وتی سرا کۆهستانئے دلبندا اێرَ کنان، وتی زمنیا، وتی هاکا ساهتے آرامَ کنان.»
آییئے درمُلکیئے وسواس راست بوتنت، واکی کۆهستان نون بدل بوتگ‌اَت. آ دمک، آ شهر، آ بازار، آ مێتگان وتی رنگ بدل کرتگ‌اَت. مُلّا پاتُمها جنْگا پێسر مێتگ یله کرتگ‌اَت و آییئے مزنێن کَمپان ڈُرتگ و کپتگ‌اَت. مهتر هسن و نۆدانئے بازارئے مردمان جنْگا رند وتی بازار یله داتگ و کۆهستان وئیران کرتگ‌اَت. بله کۆهستانئے بامسارئے کئوش، رۆزرد، سیه‌گوات، ماهکانی، آسێن تبد، هامێن و هامێنئے ائولسرئے گترانگێن ناه تان بێگمجنگی پۆگس و چه سالئے ائولی هئورا رند میسّئے بۆ، درُست هما پێشیگێن وڑا اَتنت
هئو ماتی، تئیی بچ کۆهستانا اِنت
Noroz Hayat is a writer and a human rights activist based in the United States. He writes in Balochi and English on human rights situation of Balochistan. He is affiliated with Human Rights Council of Balochistan.
