عزیز بُگٹی ءِ اے نبشتانک مُجیب ولی ءَ بلوچی ءَ ترَینتگ۔ ما جہد کُتگ کہ رجانکار ءِ نبشتہ رہبند ءَ مَٹ مہ کنیں چیا کہ مجیب ولی اے درگت ءَ وتی جتاہیں لیکہے داریت۔ ما لوٹیں کہ بلوچستان ٹائمز ءَ ما انچیں جاگہے جوڑ بہ کنیں کہ بلوچ وتی لیکہ ءُ ہیالانی ہمرائی ءَ وتی نبشتہ رہبند ءِ پدگیری ءَ ہم آزات بہ بنت۔ دگہ ہبرے گیشّینگ ہم لوٹیت کہ ایڈیٹنگ ءِ وہدا مارا عزیز بُگٹی ءِ اسل نبشتانک دیم ءَ نہ بوتگ۔
دگنیا ءِ سرءَ یورپی زورآورانی سرجمیں زورگیری ءَ پد آھانی وتی میان ءَ ردوم زیروکیں سیاسی ءُ مالی اڑ ءُ جنجالاں وھدے 1914 ءَ سرجمی ءَ جنگ ءِ دروشمے زُرت گڑا اے جنگ ءَ درْاھیں دگنیا وتی دامن ءَ پتات۔ اے جھانی جنگ ھمے واستا گْوشگ بیت کہ دگنیا ءِ سرءَ لھتیں زورگیریں ملکاں دگنیا ءِ ھر وڑیں گوْاجن ۔۔۔ آ تُری مردمی بہ بنت یا مالی ۔۔۔ وتی سوبین بیگ ءِ واستا کارمرز کت اَنت۔ بلے گُڈ سرءَ ھما ملک سوبین بیت کہ آ گیشتر مڈیانی واھُند اَت۔ اے سرْپ ءَ دگنیا ءِ گیشتریں آبادی ءُ آہانی مڈّیانی سرءَ دست زورگیریں برتانیا ئیگ اَت۔
برسگیر اے وھد ءَ سرجمی ءَ انگریز ءِ ھاکمی ءِ چیرءَ اَت۔ دگہ ھچ اے وڑیں زور(طاقت ) نیست اَت کہ انگریز ھاکمانی ھکم ءِ بِگِیر بہ بیت۔ برسگیر ءِ سیاسی پارٹی کانگریس ءُ مسلم لیگ ھم اے جنگ ءِ تہ ءَ برتانیہ ءِ ھاکمی ءِ برجاہ دارگ ءِ واستا برتانیا ءَ سرجمی ءَ کمک کنگ ءَ اِت اَنت۔ انگریز ھاکماں برسگیر ءِ تہ ءَ چہ درستاں گیش تر مردمی توان پکار اَت دانکہ آ اود ءِ اُلس ءَ وتی ملک ءِ ازّت ءِ برجاہ دارگ ءِ واستا پگارواریں سپاھیگ ءِ بستار ءَ کار بہ بند انت۔ اے کار ءِ تہ ءَ انگریز ھاکم سوبین ھم بیت۔ برما ءَ بہ گِر چترال ءَ، برتانیا ءِ واستا سپاھیگ برتی بیگ ءَ اِت اَنت۔ ءُ آھاں مسلمانانی آجوئی ءِ گُڈی چیدگ سلطنتِ عثمانیہ ءِ گار کنگ ءِ واستا کارمرد بوگی ات۔
اگں برسگیر ءِ سپاھیگ اَملی دروشم ءَ سَلیبی سپاھیگ اِت اَنت بلے اوگانستان ءُ ایران ءِ مسلمانیں ھاکم ھم بے توار اِت اَنت ءُ برتانیا ءِ پُرزور بیگ ءِ واستا آئی ءِ ھمکوپگ اِت اَنت۔ اے میان ءَ اے دمگ ءِ تہ ءَ مستریں زور(قوت) بلوچانیگ اَت کہ وتی درستیں بے سرءُ سامانیاں ابید برتانیا ءِ دزدراجی (توسیع پسندی) ءِ واھگ ءَ دیم ءَ برگ ءَ آئی ءِ مزن کار جوڑ بیگ ءَ ساڑی نہ بوت انت ءُ آئی ءِ راہ ءِ دیم ءَ کنٹگ جوڑ بوت اَنت۔
اے وھد ءَ بلوچستان ءِ سر ءَ انگریز ءِ ھاکمی اَت۔ کلات ءَ ھان مھمد ھان ءِ ھاکمی پہ نام ات ءُ اسل ءَ انگریز ءِ جوڑ کتگیں مزن وزیر سرشمس شاہ ءِ ھاکمی اَت۔ ھمے وڑ ءَ بلوچستان ءِ اے دگہ دمگاں ھم ھمے وڑ ءَ اَت۔ بلے ایشاں چہ ابید بلوچانی دل ءِ تہ ءَ انگریز ھاکمانی واستا ابید نپرت ءَ دگہ ھچ نیست اَت۔ کجام ھم گپّے ءِ سر ءَ یا کجام نیمگ ءَ کہ انگریز ھاکمانی بگیر ءَ سرکشّی یے بوت گڑا بلوچاں آئی ءِ تہ ءَ بھر زورگ وتی واستا بلوچی ننگ ءُ نیکراھی پرز زانت۔ اوّلی جھانی جنگ ءِ تہ ءَ ھم بلوچاں انگریز ھاکم ءِ بادشاھی ءِ ھاترءَ جنگ ءَ چہ ابید آئی ءِ بگیر ءَ سلاہ ءِ چست کنگ گیشتر ارزشت دات۔ جھانی جنگ ءِ بندات بیگ ءِ گوما پہ گورنر جنرل ءَ بلوچستان ءِ جھگیر ءَ درستیں سردار شال ءَ لوٹائینت اَنت ءُ چہ آھاں انگریز لشکر ءِ واست ءَ سپاھیگ دیگ ءِ لوٹ کُت۔ بلے سردار کہ وتی راج ءِ تب ءَ شرّی ءَ سرپد اِت اَنت آھاں وت ماں وتا شَور ءُ سلاہ کنگ ءَ پد ھواری ءَ انگریز ھاکم ءَ لشکر ءِ برتی نہ دیگ ءِ شؤر(فیصلہ) کُت۔ چہ وتی اے شؤر ءَ چہ مسٹر ریمز اے جیؔ سرپد کت اِش۔ وتی مکسد ءِ گِرگ ءِ واستا وھدے انگریز ھاکم ءَ زور پِردیگ بندات کُت گڑا بلوچستان ءِ ھر ھما دمگاں کہ اود ءَ خلافتِ عثمانیہ ءِ نیمگ ءَ چہ پرنگی ھاکم ءِ بگیرءَ جہاد ءِ گپ پیسر ءَ سر بیتگ ات اود ءَ انگریز ھاکم ءِ بگیر ءَ آشوب ءُ سلاہ بندیں جُھد بُنگیج بوت۔
آیانی تہ ءَ گیشتریں ارزشت سردارھَیر بکش ھان مری ءَ رس اِتگ اَت۔ آئی ءَ چہ ابید سردار نوردین مینگل ءُ آئی مستریں دوزواہ نورا مینگل ءُ نواب ھان مھمد زھری ءَ ھم وتی وتی دمگانی تہ ءَ آشوب ءِ رھشونی کُت۔ ایشاں چہ ابید روایرشتی بلوچستان ءِ بلوچاں ھم سردار جیئند ھان یارمھمد زئی ءِ چیردستی ءَ ترکی ءِ جھاد ءِ جار ءِ رد ءَ پرنگی ھاکم ءِ بگیر ءَ سلاہ چست کُت۔ ھمے وڑ ءَ ایشیا ءِ تہ ءَ بلوچستان یکیں سرزمین اَت ءُ بلوچ یکیں راج اَت کہ آھاں انگریز ءِ سامراجی جنگ ءِ تہ ءَ آئی ءِ کمک کنگ ءَ چہ ا]نکار کُت ءُ آئی ءِ بگیر ءَ یاگی بوت انت۔ ءُ انگریز لشکر ءِ یک بھرے بلوچانی آشوب ءِ ھلاس کنگ ءَ دلگوش بوت۔ انگریز جنرل ڈائر ءِ رد ءَ ’’بلوچانی اے آشوب ءِ سبب تُرک جاسوسانی کارپد ءُ ترکانی پلّہ مرزی اَت‘‘۔ نی اے میان ءَ بلوچانی بیتگیں آشوب ءِ سر ءَ گونڈیں گپ ءُ ترانے بیت کنت۔
مری دمگ ءِ آشوب
بلوچستان ءِ اے۔جی ءَ اوّلی مزنیں جنگ ءَ انگریز لشکر ءِ واستا بلوچانی برتی کنگ ءِ شؤر کُت گڑا بلوچ سرداراں گوں ھواری ءَ برتی ءِ ہبر نہ منّ اِت۔ نہ منّگ ءَ چہ پد وھدے کہ برتی ءِ واست ءَ ھاکمانی زورانسری گیش بوت مری ٹکّ ءِ سردار ھَیر بکش ھان مری ءِ ترْندی ءِ تہ ءَ ھم گیشی آیان بوت۔ پہ ہمے واستا مری ٹکّ ءَ سردار ھَیر بکش ھان مری بلوچانی انگریز لشکر ءِ تہ ءَ پگارواریں سپاھیگ ءِ بستار ءَ برتی نہ بیگ ءِ جنز ءِ مستر ءُ رھشون جوڑ کُت۔ آ دگہ سرداراں ھم برتی ءِ ھبر ءِ سر ءَ نواب ھَیر بکش ھان مری ءِ درور دات ءُ برتی دیگ ءِ واست ءَ شرت ایر کُت۔ ھمے وڑ ءَ ایشاں وت ہم جیڑہ ءِ تہ ءَ بنُکّی بستارے رس اِت۔
ھمے پَیم ءَ انگریز ھاکم ءِ واستا نواب ھَیر بکش ھان مری ءِ راستیں راہ ءَ آرگ سک الّمی اَت۔ اے واستا آئی ءِ سرءَ لبّ منّگ، زور پِر دیگ ءُ تُرسینگ ءِ ھر وڑیں ہیلہ کارمرز کنگ بوت۔ بلے آئی ءِ گپّ ءِ تہ ءَ ھچ کمی نیاتک۔ تنیگا زروپِردیگ ءُ لبّ منّگ ءِ ہبر بوگا ات انت کہ مری ٹکّ ءِ لھتیں مردماں وتی جزبگانی املی درشان کُت ءُ انگریز ھاکم ءِ بِگِیر ءَ بلوچی جنگے ءِ بندات کُت ءُ کوہلو تانہ ءِ سر ءَ اُرش کُت، سرجمیں چوکی تباہ ءُ برباد کُت۔ ھمے وڑ ءَ پرنگی ھاکم ءِ بِگیر ءَ جھاد ءِ رنگیں چیزے بندات بیت۔ آئی ءَ چہ پد مری ٹکّ یکجاہ بیت گُمبَد کلہ ءِ سر ءَ (کہ اود ءَ انگریز لشکر ءَ جاگہ کتگ اَت) پروری 1916 ءَ اُرش کُت۔ کلہ ءِ گِرگ ءِ واست ءَ بلوچ لشکر وتی جانانی دیم ھونی دیگ ءَ ھچ چکّ ءُ پد نہ بیت۔ بلے انگریز لشکر ءِ ٹوپ ءُ نوکیں سلاھانی کارمرد کنگ ءِ کارپد ءَ بازیں مری یے نمیران (شھید) بوت ءُ مری لشکر پدکِنزگ ءَ لاچار بوت۔ اے جنگ ءَ پد مریاں انگریز ھاکم ءِ بگیرءَ چیر جنگی بنگیج کُت۔ چہ ایشی انگریز لشکر ءَ مزنیں تاوانے رس اِت۔
اگاں بلوچ لشکر ءَ جنگ ءِ وتی اے روایتی دروشم برجاہ بہ داشتیں گڑا بلکیں یک سالے ءِ تہ ءَ اے جنگ ءَ انگریز لشکر سک تکانسر کتگ اَت۔ بلے ھمیشانی وتی لھتیں نزانتکاریں سروکیں مردمانی ردیں شؤر ءُ سلاہ (مشورہ) ءِ سر ءَ آھاں انگریز لشکر ءِ بگیر ءَ دیم پہ دیمی جنگ کُت۔ ھڑب ءَ مری لشکر ءَ انگریز لشکر ءِ راہ بست ءُ جنگ بُنگیج کُت۔ درْاھیں روچ ءَ جنگ بیت۔ انگریزانی وتی لوٹ ھمیش اَت کہ بلوچ لشکر گوں آئی ءَ دیم پہ دیمی جنگ بہ کنت دانکہ آ وتی نوکیں سلاھانی سر ءَ بلوچانی زور ءَ یکّیں جاگہ ءَ ھلاس بہ کنت۔ ءُ مریاں وت اے سوب انگریزاں دات۔ مریاں گوں بامردی ءَ جنگ کُت بلے ھمے جنگ ءِ نیام ءَ سے سد ءَ گیش سرمچارانی نمیران بیگ ءُ ھپت سد ءَ گیشتر مردم ءِ ٹپّی بیگ ءَ پد آھانی زور انچوش بھر ءُ بانگ بوت کہ ایشی ءَ پد ھچ جنگ نہ بوت ءُ سردار ھَیر بکش ھان مری ءَ وتی ماملہ انگریز ھاکم ءِ سر ءَ یل دات ءُ آئی ءِ ھر گپ ءِ منّگ ءَ تیار بوت۔
جون 1918 ءَ یک مزنیں جرگہ یے ءَ کہ انگریزانی پلہ مرز ات، سردار ھَیر بکش ھان مری ءُ مری ٹکّ ءِ بگیر ءَ سکّیں مزنیں گامگیج چست کُت۔ جنگ کنوکیں مجرم گپت ءُ سکّیں سزا اِش دات۔ بلے سالے ءَ پد درستیں سزا کم کنگ ءُ سردار ھَیر بکش ھان مری ءُ آئی ءِ ٹکّ ءَ را شاہ بکشی (عام معافی) دیگ بوت، چے ءَ کہ آ وھد ءَ جھانی جنگ ھلاس بیتگ اَت ءُ نی پرنگی لشکر ءِ واست ءَ سپاھیگ برتی کنگ ءِ زلورت نیست اَت۔
سردار ھَیر بکش ھان مری بلوچ راجدپتر ءِ انچیں مردمے کہ آئی ءِ دیمونیانی نکش کدی گار نہ بنت۔ آئی ءَ پرنگی ھاکمی ءِ برجاہ دارگ ءِ واست ءَ بلوچ راج ءِ ھمکاری گوں ترْندی ایر جَت ءُ ایشی ءِ راہ ءِ دیم ءَ کنٹگ جوڑ بیت۔ بلے یک راستی یے پدّر کنگ ھژدری اِنت۔ آ ایش اِنت کہ انگریز لشکر ءِ بگیر ءَ جنگ ءِ تہ ءَ مری ٹکّ ءِ لھتیں بجّارانی مُتبرانی کردار بیھال کنگ نہ بیت۔ آھاں جنگ ءِ پڑ ءَ بلوچ ءِ گیرت ءُ ننگ ءُ نام ءِ ھاتر ءَ وتی جان ھم کربان کت۔ میر ھُداداد بجّارانی مری ءَ گوں وتی دو سرمچاریں براتانی ھواری ءَ ھڑب ءِ جنگ ءَ گوں بامردی جنگ کت ءُ نمیران بوت اَنت۔ ھمے وڑ ءَ میر شربت ھان بجّارانی مری جَزم ءُ توکل ءِ چیدگ اِنت۔
گْوش اَنت وھدے انگریز ھاکم ءَ سردار ھَیر بکش ھان مری بکش اِت ءُ آئی ءِ سرداری یک برے پدا برجاہ کُت گڑا دربار ءِ تہ ءَ انگریز ھاکم ءَ جار جت ءُ گْوشت کہ من ءَ ستک اِنت کہ دیمتر ءَ سردار ھَیر بکش ھان مری برتانیا ءِ ھاکم ءِ وپادار بیت ءُ کدی آئی ءِ زور ءِ دیم ءَ اوشتگ ءِ کوشست نہ کنت۔ ایشی ءِ سر ءَ سردار ھَیر بکش ھان مری ءَ گْوشت کہ من ءَ ھم ستک اِنت کہ دیمتر ءَ برتانیا ءِ ھاکم کدی بلوچانی برتی کنگ ءِ لوٹ ءَ نہ کنت۔
سردار ھَیر بکش ھان مری 1925 ءَ سیوی ءَ بیران بوت۔
روان اِنت
Mujeeb Wali writes in Balochi. He is committed to standardizing the Balochi script.
