ماہو جان
مرچیگیں منی ءُ تئی دنیا بازیں بحران ءِ آماچ انت۔ مستریں بحران سوریا ءُ عراق ءِ تہا انت، میڈیا ءَ مستریں جیڑہاں یکے۔ اے جیڑہ تہنا گوں میان استمانی سیاست یا تہنا ہمے سوریا ءِ تہہ ءِ سیاست ءَ اثرمند نہ کنگا انت، بلکنہ دنیا ءِ ملکانی اندری سیاست سرءَ ہم اثر انداز بوگا انت۔ کینیڈاءِ الیکشن ءَ لبرل پارٹی سوریائی پناہ گیرانی کینیڈا ءِ تہا جاگہ دئیگ ءَ وتی کیمپین ءِ بہرے جوڑ کنت۔ لبرل باج برنت پرچہ کہ مسلمانانی ووٹ لبرلاں ءَ رسنت۔
اگاں شش ہزار سال پشت ءَ برویں گڑا گندیں کہ اے جاگہ کہ مرچی ادا عراق ءُ سوریا اَنت، اِدا دنیا ءِ کوہن تریں تہذیب ردوم گرگا انت۔ ہما کوہنیں تہذیب کہ دجلہ ءُ فرات ءِ کش ءُ کرّاں آباد بوتگ اَنت، آواں میسوپوٹیمیاءِ تہذیب گشنت۔ میسوپوٹیمیا، یونانی زبانءِ لبزے کہ ایشی مانا انت ”کورانی میان ءِ زمین“۔ عراق ءُ سوریا ءِ انوگیں زمیناں ابید اشی ءِ تہا کرُدانی زمین ءِ بہرے ہم ھوار اِنت۔ ایران ءِ تہا ہوزی ایریا ہم ہمے تہذیب ءِ بہرے بوتگ۔
بائیبل ءُ دگہ مزہبی کتاباں اے تہذیبانی باروا کسہ مان بوتگ انت بلے آیاں اے گپ نہ گیشینتگ کہ زمانگ کجام بوتہ ءُ دگہ تفصیل ہم نہ داتہ۔ (یکبرے پدا گوَشاں کہ ”کوہنیں تہذیبانی تاریخ ءِ شوہازگ آرکیالوجی ءُ انتروپولوجی ءِ زبانزانتی ءِ منتوار اِنت“۔ پدا اے سئیں فیلڈانی ردوم گوں کالونیلزم ءَ بندوک انت۔)
ہژدئمی سدی ءَ فرانس ءُ برطانیہ اے جہدءَ بنت کہ ہندستان، عربستان ، افریقہ ءُ امریکہ ءِ تہا وتی وتی کالونیل اثر ءُ رسوخ ءَ گیش بکننت۔
ایسٹ انڈیا کمپنی کہ انڈیا ءِ تہا برطانیہ ءِ مفادانی چار ءُ دلگوش ءَ کنگا بیت 1725 ءَ یک پرنگی افسر ء شاہی یے داریت تاکہ عراق ءِ تہا ہم برطانوی مفادانی چار ءُ دلگوش ءَ بکنت۔ 1808 ءَ سی۔ جے۔ رِچ ہمے عہدہ ءِ سرا کئیت۔ رِچ یک ورنائیں مردے ات ءُ آرکیالوجی ءِ باز شوک ات ئےِ۔ رِچ بابُل ءَ کوہنکدگاں پٹ ءُ پول کنت ءُ ہمیشانی سرا دو کتاب نویسیت۔
1842 ءَ فرانسی حکومت موصل ءَ یک کونسلیٹے پچ کنت۔ موصل گوریچانی عراق ءِ یک مزنین شہرے کہ مرچاں داعش ءِ دست ءَ انت۔ پال امائل بوٹا ہمے کونسلیٹ ءَ کار ءَ بیت۔ بوٹا مارچ 1842 ءَ خرسا آباد ءِ کوہنکدگاں پٹّیت۔ آ گندیت کہ سنگی دیوالانی سرا بازیں اَکس کشّتگ۔
دگے یک برطانوی یے، ہنری آسٹن لیارڈ، نمرود ءِ ڈمباں پٹیت ءُ آ چہ ادا بابل ءُ نینوا ءِ بازیں چیز درگیجیت ءُ 1849 ءَ وتی کتاب ءِ تہا اے چیزاں دیما کاریت۔
اگاں ما ہنری راولنسن نامءَ مہ گریں تہ مئے اے کسہ نا سرجم بیت۔ راولنسن فارس ءَ یک انگریز فوجی مشیرے بیت۔ آ کوہنیں ایرانی زباناں بلد بیت۔ آ 1849 ءَ چہ بازی ہیدریچی ءَ پد لیارڈ ءِ درگیتکگیں اَکساںی اِسراراں سرپد بیت۔ ہنری راولنسن درگیجیت کہ نبشتگیں لبز اکادی زبان ئیگ انت۔ چہ ہمے لبزانی وانگ ءَ ما اولی رندا بابل ءُ سوریا ءِ بادشاہتانی باروا سرپد بئیں کہ کساس سے ہزارءُ پنچ سد سال کوہن اَنت۔
1852 ءَ یک مزنیں لائیبریری یے نینوا ءَ درگیجگ بیت۔ اشی ءِ تہا بازیں کدیمیں ڈاکومنٹ مان بنت۔ رَندا زانتکار اے گپءَ درگیجنت کہ اے ڈاکومنٹانی نبشتہ سومیری زبانءَ اَنت۔ اے یک مزنیں سوبے بیت پرچہ کہ چہ ہمدا زانتکار اےگپ ءَ سرپد بنت کہ سومیری ہما مردمانی زبان بوتگ کہ سے ہزار سال پیسرا میسوپوٹیمیا ءِ تہا جہمنند بوتگ اَنت۔
چہ اے سوب ءَ رند دیم ءِ مردمانی واستا کار ارزان بیت ءُ ما گندیں کہ آہستہ آہستہ کوہنیں عراق ءِ باروا زانش ءِ نزانتگیں راز پررچان بنت تا بیستمی سدی ءِ بنداتی نیم ءَ تاریخدان کوہنیں عراق ءِ تاریخ ءَ گوں دلجمی ءَ نبشتہ کننت۔ نوں ما سرپدیں کہ انسانی تہذیب ءِ جند شش ہزار قبل مسیح ءَ چہ عراق ءَ بندات بوتہ کہ چہ ہمدا انسان ءَ کشت ءُ کشار بنگیج کتہ۔ انسان ءِ بنُکی وراک آرت ءُ دان ہم چہ ہمدا کشگ بوتگ اَنت۔
نوں ما اے ہم سرپدیں کہ گوریچانی میسوپوٹیمیا شش ہزار سال پیش چہ عیسی ءَ آباد بوتہ بلے زرباری میسوپوٹیمیا چہ پنچ ہزار سال پیش چہ عیسی ءَ آباد نہ بوتہ۔ اشیءِ سبب ایش انت کہ زرباری مردماں نزانتگ کہ کشت ءُ کشار کنگ ءِ واستا آپ ءَ چون وتی کنٹرو لءَ بیارنت۔ نوں ما اے ہم سرپدیں کہ فرات ءِ لمباں سئے ہزار سال پیش چہ عیسی ءَ بنداتی شہر آباد بنت۔ عراق یا میسوپوٹیمیا ءِ کدیمتریں زبان سومیری بیت۔ رندترا اکادی زبان زرباری میسوپوٹیمیا ءِ زبان جوڑ بیت۔
بیا وتی ارزانی ءِ واستا تاریخی دوراں چو گیشینیں۔
شہری ریاستانی زمانگ
ارسطو یونان ءِ مزنیں فلاسفرے۔ دنیا ءِ بازیں علمانی بنگیجی ردوم ءَ وڑے نہ وڑےءَ ارسطو ءِ دست مان انت۔ ارسطو ءِ گشگ ءِ ردا شہری ریاست یک انچیں ریاستے کہ آئی ءِ مرکز یک شہرے ءُ ہمے شہرءِ آبادی کساس دہ یا بیست ہزار بیت ءُ ہودا ہاکمی ءَ مردمانی یک اسمبلی یے کنت۔ اے اسمبلی ءِ تہا شہر ءِ درستیں مردم ہوار بنت۔
اگاں ما ارسطو ءِ گپاں بگریں ءُ بچاریں گڑا ما گندیں کہ میسوپوٹیمیا یا عراق ءِ بنداتی وہدا ریاست ءِ وڑ ءُ ڈول شہری ریاستءِ بوتگ اَنت۔ بازیں زانتکار داں اے حد ءَ ہم گشیت کہ اے ریاست جمہوریت ءِ بنداتی شکل بوتگ انت۔ آ اے گپ ءَ ہمے واستا گشنت کہ اے شہری ریاستانی ہاکمی ءَ یک مردمے یا بادشاہے یا فوجی سرکماشے کنگا نہ بوتہ، اے ریاستانی نظام یک اسمبلی یےءِ دست ءَ بوتہ کہ آئی ءِ تہا درستیں مردم پیسلہ کنگ ءَ ہوار بوتگ اَنت۔ ایشی ءَ ہمے واستا جمہوریت ءِ بنداتی شکل گشنت کہ مرچیگیں جمہوریت ءِ تہا اسمبلی وا است اِنت بلے درستیں مردم اسمبلی ءِ تہا پیسلہ کنگ ءَ ہوار نہ اَنت بلکنہ آوتی نمائندہاں گچین کننت ءُ ہمے نماہندہ مردمانی تب ءُ لیکہہ ءُ لوٹ ءُ گزرانی ہساب ءَ جیڑاہانی سرا پیسلہ سازی کننت۔
اے گپ ہم مارا شموشگی نہ اِنت کہ میسوپوٹیمیا ءِ شہری ریاست چہ یونان ءِ شہری ریاستاں کساس سے ہزار سال پیسراَنت۔ پیسرا مگربی زانتکار ءُ سوہواں کساس دو ہزار سال ءَ اے منّتگ کہ انسانی تہذیب ءُ ہاس شہری ریاستانی بندات چہ یونان ءَ بوتہ۔ بلے انوں کساس سد سال ءَ بُرز بیت کہ زانتکار سرپد اَنت کہ چہ یوناں ءَ کساس چار ہزار سال پیش انسانی تہذیب چہ عراق ءَ بندات بوتگ ءُ شہری ریاست یا بگش کہ ریاست ءِ جندءِ بنگیج ہم چہ ہمدا بوتہ۔
عراق ءَ شہرانی بنگیج یا مزنیں انسانی آبادی ءِ بنگیج چہ زرباری میسوپوٹیمیا ءِ تہا 5000 سال پیش چہ عیسی ءَ کمو پیسرا بیت۔ آرکیالوجسٹ ایشی ءَ اُبید کلچر گُشنت۔ اُبید ءِ مردم جو یا کورجو جننت ءُ آپ ءَ کشت ءُ کشار ءِ واستا کارمرز کننت۔ اے منی نزءَ انسانی تہذیب ءِ مستریں کامیابیاں یکے پرچہ کہ پیسرا ہور بوتہ گڑا انسان ءَ آپ بستگ مُچ کتگ ءُ ڈگار کشتگ اَنت۔ اے وڑا سکیں مزنیں کچے ءَ کشتءُ کشاری نہ بوتہ۔ بلے جو آپ ءِ جیڑہ ءَ ہلاس کننت ءُ نوں ہما زمانگ ءِ مردم چہ کورءَ آپ ءَ کارنت ءُ وتی وتی ڈگاراں کِشنت۔ منی ءُ تئی شہر کیچ ءَ ہم کورجوانی یک سکیں مزنیں نظامے بوتہ، بلے مرچی بُگش نیست انت۔ پدا بچار کیچ ہم کیچکور ءِ کرا آباد اِنت۔ عراق ءِ کوہنیں آبادی تُری زرباری بہ بنت یا گوریچانی، دجلہ ءُ فرات ءِ لمباں آباد بوتگ اَنت۔
اُبید کلچر ءِ ہاسیتے اے بیت کہ مردم مزن مزنیں میتگانی تہا نشتہ بنت۔ کم کم ءَ اُبید کلچر سرجمیں عراق ءَ تالان بیت۔
اُبید کلچرءِ زمانگ کساس 4000 پیش چہ عیسی ءَ ہلاس بیت، پرچہ کہ ہشک سالی ءِ سبب ءَ مردم لڈنت ءُ دگہ دگہ دمگاں روَنت کہ ہودا آپ است بیت۔ چارمی ہزاری پیش چہ عیسی ءَ زرباری میسوپوٹیمیا ءَ بنداتی شہر جوڑ بنت۔ اے نوک ردومیں شہری زندگی ءَ اُروک کلچر گشنت۔ اُروک ہمنچو کہ مزنتر بوان بیت اُبید ہمے زمانگ ءَ ویران ترّان بیت۔ آرکیالوجسٹ گشنت کہ اُبید ءِ مردم لڈّان بنت ءُ شہر ءَ آہان کننت۔ نون زندگی شہری زندگی یے بیت۔
اے وہدا شہر ہم سکیں مزنیں میتگءِ رنگ ءَ بوتگ انت۔ 3000 پیش چہ عیسی ءَ اُروک ءِ جہہ منند چہ 50000 ءَ گیش بوتگ اَنت۔ میتگانی تہا گیشتر مردمانی روزگار کشت ءُ کشاری بوتہ بلے اُروک ءِ شہراں مردم دگہ بازیں روزگارانی تہا بنت۔ شہرءِ تہا یک مارکیٹے بیت، یک کاروباری مرکزے ءُ یک مرکزی یا علاقائی عبادت جاہے ہم بیت۔ درستیں مردم تُری ملا، دہکان، کاروباری مردم ، پوریاگر، آسنکار، یا دگہ روزگارانی مردم، درست شہرءِ دیوال ءِ تہا نشتہ بنت، ءُ ہمدا زندگی کننت۔ کوہنیں زمانگ ءِ تہذیبانی تہا شہر مدام دیوال ءِ تہا بوتگ اَنت۔ اے دیوال مردمانی جان ءُ مالءِ سلامتی ءِ واستا بوتہ۔ جنگانی وہدا دیوال یک اسٹریٹیجک جاگہے ہم بوتہ کہ اشی ءِ پشت ءَ یا سرا سپاہی ءَ پوزیشن گپتگ ءُ دشمنانی سرا تیر گواری کتہ۔ تنے وہدی ہم اگاں ما بچاریں کہ فوجی جاگہاں مدامی دیوالے بستگ ءُ ہمیشی ءِ سرا یا پشت ءَ سپاہیاں سنگر گپتگ اَنت۔
اے ہمے وہد اِنت کہ شہری ریاست ودی بنت۔ نبشتہ ءِ بنگیج ہم ہمے زمانگ ءَ بیت۔ مردمانی زبان سومیری بیت۔ رندترا چہ ہمے سومیری زبان ءَ عربی ءُ عبرانی زبان ہم دراتکگ اَنت۔ ما اُروک ءِ ہما کہنیں مردمانی سک باز منّتواریں کہ آیاں انسانی تہذیب ءِ مستریں کار، نبشتہ، درگیتکہ۔ اگاں ما اے دور ءَ بچاریں گڑا ما گندیں کہ تہذیب ءِ مستریں پدیانک ”نبشتہ ءُ شہری زندگی“ مارا ہمے اُروک ءِ نمیرانیں مردماں داتگ اَنت۔
اُروک ءِ زمانگ کہ 4400 سال پیش چہ عیسیءَ بندات بیت 3100 پیش چہ عیسیءَ ہلاس بیت۔ پدا شہری ریاست ءِ جاگہہ ءَ بادشاہی ءِ دور گیپت۔
بنداتی بادشاہی دور
شہری ریاست ءِ یک انتظامی نظامے بیت۔ بندات ءَ درستیں مردم پیسلہ سازی ءَ ہوار بنت۔ اسمبلی ءِ تہا مزن مزنیں جیڑہانی گیش ءُ گیوار بیت۔ بلے رندا مردم گمان کننت کہ بازیں کار داں یک مردمے یا یک کمیٹی یے ءِ دست ءَ مہ بیت، پیسلہ سازی سک گران ءُ سُست بیت۔ چہ ہمے گشاد کاریں مردماں لہتیں سک باز تاکتوَر ترّان بنت ءُ رندترا شہرءِ ہاکم جوڑ بنت۔ ہمے ہساب ءَ بادشاہیانی ءِ دور بندات بیت۔
بندات ءَ میسوپوٹیمیا ءِ تہا پیسلہ سازی شہری اسمبلی ءَ کتہ ءُ تاکت یک مردمے یا گروپے ءِ دست ءَ نہ بوتہ۔ بلے میزان میزان ءَ ما گندیں کہ کارگشادی ءِ کار یک مردمے ءِ دست ءَ اتکگ انت۔ بندات ءَ یک مردمےءَ را کارگشادی ءِ کارانی دست ءَ دیگ ادارُکی بیت ءُ بلے رندترا ہمے مردم کہ زور مند بوتگ اَنت، عراق ءِ تہا بادشاہی ءَ ردوم زرتگ۔ بادشاہ بندات ءَ ہرچیز ءِ واہند نہ بوتہ۔ آ اسمبلی ءِ پابند بوتہ۔ (انوگیں دورکونسٹیٹیوشنل مونارکی کمے ہمے رنگ ءَ انت)۔
چہ ہمے بنداتی بادشاہاں یکے گل گامش اِنت۔ گِل گامِش کساس 2700 سال پیش چہ عیسیءَ اُروک ءِ ہاکم بوتہ، کوہنیں عراقی لبزانک ءِ تہا سک باز شئیری داستان ءِ کردار اِنت۔ داستانانی تہا گِل گامِش ءَ ہدائی تاکتے گون۔ سمری بادشاہانی لسٹ یک ڈاکومنٹے کہ کساس 2100 سال پیش چہ عیسیءَ ترتیب دئیگ بوتہ۔ اے لسٹ ءِ تہا نبشتہ انت کہ گَل گامِش 126 سال ءَ بادشاہ بوتہ۔ ما داستانانی تہا گندیں کہ آ مدام جیڑہانی سرا گوں وتی شہرءِ مردماں شور ءُ سلاہ کنت۔ یک داستانے ءِ تہا گِل گامش شہرءِ کماشانی گورا سرءُ سوج گرگا انت بلے کماش آئی ءِ گپاں نہ گرنت۔ آ چہ کماشانی پیسلہ ءَ وش نہ بیت بلے کماشانی گپ ءَ پروشت نہ کنت۔ پدا آ شہری اسمبلی ءِ کرا رﺅت۔ اسمبلی گِل گامِش ءِ ہکّ ءَ پیسلہ دنت۔ چہ اشی ءَ اے زانگ بیت کہ گِل گامِش ءِ ریاست شہری ریاستے نہ بوتہ بلے آ وہدا تاکت انگتہ مہلوک ءِ دست ءَ انت۔ بلے میزان میزان ءَ بادشاہ زورتر بوان بنت ءُ سرجمیں ریاست ءِ تاکت بادشاہ ءِ دست ءَ روان کنت۔
مزہبی ہساب ءَ کوہنیں مصر ءُ عراق ءِ تہا اے پرک اِنت کہ ”مصر ءِ تہا بادشاہ حدا لیکگ بوتہ یا اے گشگ بوتہ کہ بادشاہ ءَ حداہی تاکت گون“، بلے عراق ءِ تہا ہما زمانگ ءِ مردم اے گپ ءَ سرپد بوتگ اَنت کہ ”بادشاہی چہ ہما بنیادی ادارہاں یکے کہ واجہ حدا ءَ انسان ءِ کارانی گہبودی ءِ واستا جوڑ کتہ“۔ گڑا ما گشت کنیں کہ بادشاہی ءِ ادارہ ءِ تصور، عراق ءِ تہا گیشتر انسانی بوتہ ءُ کم مزہبی۔ دگے یک پرکے عراق ءُ مصر ءِ تہا ایش انت کہ مصر ءَ بادشاہی نظام چہ عراق ءَ سک باز پیسر ءَ کئیت۔ ایشی ءِ سبب جغرافیائی ءُ چاگردی اَنت۔ جغرافی ءِ ہساب ءَ نیل کور سرجمیں مصر ءَ تچیت۔ اے آپ لانچانی تچگ ءِ واستا سک جوان اِنت۔ بادشاہ ءَ لانچانی نظام ءِ سرا پورئیں مصر کنٹرول کت کتہ۔ اگاں یک جاگہے ءَ فوج کشی ءِ زلورت بوتہ ، تہ آئیءَ فوج ءُ لشکر دیم دات کتہ۔ کاروبار ہم ہمے لانچانی سرا بوتہ۔ ہمے واستا یک مرکزی ہکومتے ءِ بوہگ ممکن بوتہ۔ بلے میسوپوٹیمیا ءِ جغرافیہ اے رنگ ءَ نہ بوتہ۔ اے گپ ہم شموشگی نہ انت کہ میسوپوٹیمیا ءِ تہا ہم دو کور آ وہد ءِ کساس سرجمیں ریاست ءِ تہا تتکہ۔ اے دوئیں کور دجلہ ءُ فرات اَنت۔ بلے اے دوئیں کورانی سرجمیں میسوپوٹیمیا ءَ تچگءَ ابید ہم اے کوراں لانچ تتک نہ کنت، چیا کہ اے کور تچوک نہ بوتگ انت، باز جاگہہ ءَ گورم بوتگ انت ءُ باز جاگہہ ءَ شِرد۔ اگاں فرات ءَ بزوریں آ وہدا فرات ءِ جند ءِ شش چینل بوتگ انت کہ ہر یکے جتا جتا رنگ ءَ بوتہ۔ ہمے واستا سرجمیں عراق ءَ یک مرکزی ہکومتے دارگ سک گران بوتہ۔ دومی نیمگا مصر ءِ تہا بادشاہ ءِ جند حُدا بوتہ۔ حدا درستاں منّتگ ءُ درستاں لوٹتہ کہ حدا ءَ وش ءُ رَزا بکننت۔ مزہب ءَ یک مرکزی حکومتےءِ ردوم داں یک حدے ءَ اَرزان کتہ۔ بلے میسوپوٹیمیا ءِ بادشاہ انسانے بوتہ۔ پمے واستا بادشاہی نظام مصر ءَ سک ارزان بوتہ ءُ عراق ءَ سک گران۔ ہمے واستا سیمی ہزار سال پیش چہ عیسی ءِ آخری بہر ءَ وہدے بادشاہی نظام سرجمیں عراق ءَ یک مرکزے ءِ چیرءَ کئیت گڑا اے نظام ءِ برجاہ دارگ ارزانیں کارے نہ بیت ءُ مرکز ہر وہدا خطرہ ءِ تہا بیت۔ پرچہ کہ یک مرکزی ہکومتےءِ واستا زلوری انت کہ سرجمیں مہلوک آئی ءِ منّوگر بہ بیت یا مرکز ہمنچو تاکتوَر بہ بیت کہ ہر وڑیں سرکشی ءَ چہ ہنڈالاں گوتک بکنت۔
سارگن اکادی ءُ سامراجیت
ما زانیں کہ میسوپوٹیمیا ءِ بنداتی تہذیب سومیری تہذیب گشگ بیت بلے ایشی ءِ مطلب اے نہ انت کہ عراق ءِ تہا نشتگیں درستیں مردمانی زبان سومیری بوتہ۔ ما اے ہم زانیں کہ انسانی تاریخ ءِ تہا لڈ ءُ بارانی نہ کٹوکیں شلے است انت کہ بازیں جیڑہانی سبب ءَ انسان یک جاہے یلہ کنت ءُ دگے جاہے روتءُ نندیت۔ میسوپوٹیمیا ءِ تہا ہم انچو بوتہ۔ سرجمیں تاریخ ءَ اکادی زبان ءِ مردم چہ سوریا ءِ ریگزاراں میسوپوٹیمیا ءَ پترتگ اَنت ءُ عراق ءَ جہہ منند بوتگ اَنت۔ ہمے مردمانی تہا یک نامے سارگن بوتہ کہ ”سارگن اکادی“ گشگ بیت۔
سارگن ( 2371-2316 پیش چہ عیسی ) ہما زمانگ ءِ عراقی ریاست کِش ءَ یک مزنیں سرکاری پوزیشنےءِ سرا بیت۔ سارگن اے زمانگ ءَ ہم ہمینچو تاکتور بیت کہ وتی واستا یک مزنیں شہرے جوڑ کنت کہ نام ئِے ”اکادے“ بیت۔ اُروک ءِ بادشاہ کِش ءِ بادشاہ ءَ جنگ ءَ پروش دنت ءُ کِش ءَ ایردست کنت۔ رندا پدا سارگن لشکرے زوریت ءُ اُروک ءِ بادشاہ ءَ پروش دنت، وتا بادشاہ جوڑ کنت۔ کم کم ءَ سارگن عراق ءِ درستیں شہری ریاستاں پروش دنت ءُ وتی ایمپائر یے (شہنشاہتے) جوڑ کنت۔ نوں عراق یک ملکے، یک بادشاہے۔ سارگن وتی ہاکمی ءَ مہکم کنگ ءِ واستا مزہب ءَ شری ءِ سرا کار بندیت۔ سارگن اے گشیت کہ حدا ءَ بادشاہ جوڑ کتہ۔ اے گپ ءِ پشت پناہی ءَ ملا ءُ عالم پہ تُرس ءُ نپ کننت۔ سارگن سکیں تینزے مردے بیت، دین، معاشیات ءُ ملٹری تاکت ءَ ہواریءَ کار بندیت۔
سارگن اولی بادشاہ بوتگ کہ پروفیشنل فوجے داشتگ ئِے۔ نبشتہانی تہا انچو گشگ بوتہ کہ 5400 فوجی ءَ آئیءِ لنگرءَ ورگ وارتہ۔
سارگن وہدے شہری ریاستاں اُرش کنت گڑا پیسرا شہرءِ دیوال ءَ سرجمی ءَ پروشیت دانکہ دیمءِ مردم دیوال ءَ وتی مزاہمت ءِ واستا سنگر کت مکننت۔ ملکانی ایرجیگ کنگ ءَ رند، سارگن وتی دلپسندیں اکادی اپسراں شہرءِ زمہ واریاں دنت۔ اے اپسرانی تہا سومیری ہچ مان نہ بیت۔ چہ اے کاراں شہری ریاست ہلاس بنت ءُ آ یک مرکزی ہکومتےءِ دستءِ چیرا بنت۔ سارگن ءِ دست ءَ نوں عراق ءُ سوریا ءِ سرجمیں زرخیزیں زمین اَنت، مرچیگیں ایران ءِ لہتیں بہر ہم آئیءِ ملکءِ تہا مان۔ آئیءِ ہکومت ءِ وڑیں زورآوریں ملک کش ءُ کرا نیست۔ اکادے، نوں سرجمیں ہمسریں تہزیبانی کاروباری مرکز جوڑ بوتہ۔ لانچ، چہ مال ءَ لڈتگاں، اکادے ءَ بَندرءَ لنگر اَنت۔ ماگان، ملیہولہ، دلمون، ہندستان ءِ کوہنیں تہزیبانی گوما اکادی ریاست ءِ جوانیں کاروباری سیادی بنت۔
اے کاروباری سیادیانی برجم دارگ ءِ واستا اژدری بوتہ کہ سارگن کاروباری راہانی چار ءُ دلگوش ءِ ہاترا جاہ پہ جاہ فوجی سنگر جوڑ بکنت۔ اکادے چہ کارءُ بارءَ سک سیر ءُ وشھال بیت۔
چہ سارگن ءَ رند، آئیءِ ریاست دگہ کساس سد سال برجاہ بیت۔ سارگنءِ ریاست ءِ ہلاسی ءُ کرُجگ ءِ مستریں سبب زگروءِ کوہستگانی نندوکیں مردمانی اُرُش بنت، چہ ہمے اُرُشاں سارگن ءِ ریاست ءِ کاروباری راہ، کہنءُ کورجو تباہ بنت۔ زگرو، یک کوہانی لڑے کہ چہ جگینءَ رند، ایران ءَ بندات بیت داں عراق ءُ کردستان ءُ ترکی ءَ رﺅت ہلاس بیت۔ کردانی واستا اے سکیں رُوہانی کوہ انت۔
دومی سبب داخلی مزاہمت بیت۔ سومیری اکادیانی ہاکمی ءَ ”درامدیں مردمانی ہاکمی“ سرپد بنت۔ اکادی کہ نزورتران بنت، اندری سرکشی تیزتر بوان بیت۔ عراق نوں یکبرے پدا شہری ریاستانی نیمگ ءَ رﺅت۔ عراق ءَ دوبر یکجاہ کنگ ءِ بلاہیں جہدے، دومی ہزاری ءِ بندات ءِ ہموربی کنت۔
بابُل ءُ ہموربی
بابُل میانی ءُ زرباری میسوپوٹیمیا ءَ یک شہرے۔ سارگن ءِ وہدا اے شہر سک مزن نہ بوتہءُ ناں کہ ریاستے بوتہ۔ بابل ءِ مردمانی زبان اکادی بوتگ۔ دومی ہزاری پیش چہ عیسی ءِ بندات ءَ بابل شہری بادشاہی ریاستے جوڑ بیت۔ اے بابل ءِ اولی بادشاہی دور گشگ بیت۔ ہموربی، بابل ءِ ششمی بادشاہ بیت۔ آ سرجمیں میسوپوٹیمیا ءِ شہران ءُ ریاستاں یک یک ءَ پروش دئیان کنت۔
ہموربی اولی ہاکم بیت کہ یک نبشتگیں قانونی کوڈے جوڑ کنت ءُ اے کوڈ مردمانی واستا یک پبلک جاگہے ءَ جنَگ بیت کہ درست ئِے ونت بکننت۔ انچو گشنت کہ اے دنیا ءِ اولی نبشتگیں قانونی کوڈ انت۔ اے کوڈ رندترا سک باز جاگہہ ءَ دان سک باز وہدا کارمرز کنگ بیت، یا نوکیں قانون سازی ءُ مزہبی قانونانی تہا اشی ءِ اثر جاہے نہ جاہے زلور گندگ بیت۔
کوڈ گشیت ”چم ءِ بدل ءَ چم ، دنتانءِ بدل ءَ دنتانءُ کُشگ ءِ بدل ءَ کُشگ“۔ اشی ءِ قانون سک سخت بنت۔ داں مرچیءَ ہم لہتیں عرب ملکانی تہا ہمے قانون گندگ بنت کہ وڑے نہ وڑے ءَ ایشانی روتگ ہموربی ءِ قانون ءَ سر بنت۔ ہموربی 1750 سال پیش چہ عیسی ءَ مریت ءُ وتی بادشاہی ءَ وتی چک ءَ دنت۔
میسوپوٹیمیا ءِ زوال
ہرچ کوہنیں تہذیبءِ زوال ءِ تہا ایرانی، ءُ پدا یونانی ءُ رندترا رومنانی دست یک نہ یک وڑے ءَ مان انت۔ ہخامنشی فارس شش سال پیش چہ عیسیءَ عراق ءِ بازیں شہرانی سرا ہکومتی کننت۔ سکندر ایرانی ءُ اے دگہ میسوپوٹیمیا ءِ ریاستاں پروش دنت۔ نوں میسو پوٹیمیا یونان ءِ دست ءَ بیت۔ اے پرشت ءُ پروش روان بنت۔ داں یک ہزار سال ءَ میسوپوٹیمیا دری مردمانی لُٹ ءُ پل ءِ آماچ بیت ءُ ویران بیت ءُ گاری ءِ نیمگ ءَ ایربُکّان بیت۔ ہپتمی سدی عیسوی ءَ مسلمانیں عرب میسوپوٹیمیا ءَ ایرجیگ کننت۔ نون میسوپوٹیمیا ءِ نام عراق بیت۔ مردمانی زبان عربی۔
عراق وتی تاریخ ءِ تہا سک باز رندا جوڑ بوتہ، برز شتہ، پدا پرشتہ۔ انوں عراق سک تباہ اِنت۔ پرشت ءُ پروش ءِ آماچ انت۔ چو کہ عراق وتی پُرانی تہا نوک زندگ بوہگ ءَ عادت اِنت یک روچے پدا زندگ بیت، رُدان بیت۔ بوت کنت کہ پدا بہ پرشیت۔
مدامی کندان باتئے
زاہد عبداللہ
بیست ءُ نہہ دسمبر دو ہزار پانزدہ
ٹورانٹو ریفرنس لاہبریری
ٹورانٹو ، آنٹاریو ، کینیڈا
