ماہو
ما، بلوچستانءِ سرا وتی نِمدیءِ گڈسرا گُشتگ اَت کہ ہرچی کہ اوشتوک بیت، ہلاس بیت۔ بزاں کہ ہرچی کہ بدل نبیت، کُٹّیت۔ انسانی تاریخءِ تہا مزن مزنیں تبدیلی اتکگ اَنتءُ ہمے تبدیلیاں ہرچی بدل کُتہ۔ ما پیسرا اے گُشتگ کہ کشتءُ کشارءُ وہشی جناورانی رامہ کنگ ءِ ہُنر ءَ دربرگ ءَ رند انسان چہ شکاری زندگیءَ دراتکگ ءُ جہمنندی زندءِ واہُند بوتہ۔
پدا ما دیست جہمنندی زند دیما روان کنت۔ گونڈ گونڈیں میتگ مزن بوان بنت۔ شہری زندگی بناء بیت۔ وڑ وڑیں ازباب جوڑ کنگ بیت۔ فیکٹری، گُدام، کاروبار ہم ودّان بنت۔ انسانی آبادی سَک گیش بیت۔ کم کمءَ ہمے شہر، بازیں جاگہاں وتی سیاسی نظام جوڑ کننت۔ اشانی وتی فوج بنت۔ رندا ما دیست کہ اے شہر یک دومیءِ گوما جنگ کننت۔ لہتیں ایرجیگ بیت، لہتیں باج بارت۔ لہتیں بازیں شہر ایرجیگ کنت ءُ سلطنت جوڑ بنت۔ ہمے رنگ ءَ کوہنیں زند روان کنت۔
بلے ما انگہ اے گپ نہ جتگ کہ کوہنیں دُنیا چوں ہلاس بوتہ۔ ہلاس بوّگءِ متلب، ادا اے نہ اِنت کہ آ دُنیا یک روچے ہلاس بوتگ ءُ نوکیں دُنیایے نوکسرا بندات بوتہ۔ ادا منی متلب اِنت کہ آ کُجام بُنُکی بدلی اَنت کہ کوہنیں زندگی ءِ رنگ ءُ دروشم ءَ مٹّ کننت۔
کوہنیں دُنیا ءِ ہلاسی ءِ سے مزنیں سبب اَنت:
۔ مزہبیءُ لیکہی بدلی
۔ سائنسیءُ فلسفہی بدلی
۔ سیاسی بدلی
مذہبی بدلی
کوہنیں تہذیبانی وتی مذہب بوتگ اَنت۔ اے مذہب بس یک تہذیبے ءِ گوما ہمگرنچ بوتگ اَنتءُ جہانی لیکہ نداشتگ اِش۔ بلے ہزار سال پیش میلادءَ، مزن مزنیں مذہبانی ردوم بندات بیت۔ اے درگتءَ مصر، بابُل ءُ سوریا ءُ عربستان ءَ ابراہیمی مذہب دیما کااَنت۔ ابراہیمی مذہبانی تہا موسی، عیسی ءُ محمد ہما مزنیں بالاد اَنت کہ اشانی مذہب ۔۔۔ یہودیت، عیساہیت ءُ اسلام ۔۔۔ چہ سے ہزار سال ءَ گیش انگتہ انسانی زندگی ءِ سرا مزنیں اثرے دارنت۔ اے مذہب، سرجمیں دُنیا ءَ ہست اَنت۔ ابراہیمی مزہب، عراق، بابُل، سوریا ءُ یورپ ءِ مردُمانی لیکہی زندگیءَ سرجمیءَ مٹ کننت۔ اے مذہب وتسرا وت شنگ نبوتگ اَنت بلکنہ مزن مزنیں سلطنت ءُ جنگانی کُمکءَ اِشاں کوہنیں تہذیبانی لیکہ لپاشان کُتگ اَنت۔ ما اے مذہبی تبدیلیانی باروا وتی آئوکیں نمدیانی تہا پہ شاہگانی گپ کنیں۔
ہندوستانءِ تہا گوتم بدھ ءِ مذہبی لیکہ، ہندوازم ءَ ژامبلینیت۔ ما ہندوستانءِ سرا وتی نمدیءِ تہا گُشتگ اَت کہ موریہ سلطنت سرجیمیں ہندوستان ءَ یک ریاستے کنت ءُ کوہنیں برہمنی زندگی ءِ سیاسی رنگءَ مٹینیت۔ اشوکا ءِ زمانگ ءَ بدھ ازم ہندوستان، بلوچستان ءُ اوگانستانءَ ہم سر بیت۔ چینءِ تہا وتی روتگاں ہم جنت۔ اے جہانگیریں مذہب، کْوَہنیں لیکہاں ہلاس کنت۔
چینءِ تہا کنفیوشس مزنیں فکری بدلی یے کاریت۔
اے مذہب ایوکا انسانی عبادتءِ واستا نہ بنت، بلکنہ ہما زمانگ ءَ سرجمیں چاگردی، انتزامی، سیاسی زندگیءَ گیشینگ ءِ کوشش کننت۔ نوکیں رہبند ٹاہیننت کہ آ بدل بوتگیں زندگی ءِ دروشمءَ بنت۔ موسی مزنیں قانونی بدلی آرگ ءِ واستا جُہد کنت۔ مصرءِ اسرائیلی گُلامانی آزاتی ءِ گپءَ جنت۔ بدھ، ہُندستان ءِ سرجمیں کلاس سسٹُمءَ بدل کنت۔ عیسی، رومن سلطنت ءِ لیکہی زندگیءَ چیلنج کنت۔ محمد، باز رندترا عربستانءِ مردُماں چہ ریگزاری زندگیءَ کشیت ءُ یک سکیں مزنیں سلطنتےءِ واہُند کنت۔
اے بدلی یک سالےءَ نیاتکگ اَنت بلکنہ اشانی آہگءَ سداں سال لگِتگ۔
سائنسیءُ فلسفہی بدلی
اے ہم چوناہی ءَ لیکہی تبدیلی یے۔ کساس پنچ سد سال پیش میلادءَ، یونانءِ تہا مزن مزنیں فلاسفر پیدا بنت۔ اے تاریخ، سیاست ءُ زندگی ءِ سرجمیں تک ءُ پہناتانی سرا پہ عقل گپءُ تران کننت۔ اشانی تہا مزن مزنیں نام سُقراط، افلاطونءُ ارسطو ہوار بنت۔ افلاطون ریاست ءِ باروا گپ جنت۔ سک باز نبشتہ کنت۔ ما اشاں دیما یک یکءَ وانیں۔ اشانءَ سرپد بوّگ ءِ جہدءَ کنیں۔ بلے انوں ہمے گُشنت کہ اشانی کارانی سبب ءَ انسان، چہ شِرک ءُ پال ءِ زندگیءَ در کئیت ءُ چیزان ءَ عقل ءِ گوما گندگ بناء کنت۔ اے انسانی تاریخ ءِ تہا اولی رند بیت کہ ایشیا ءُ افریقہءَ ابید، یورپءَ ہم انسانی فکری ردوم ءِ سرا مزنیں کار بیت۔ چہ ہمدا روبرکتی فکری لیکہانی بُن ہشت ایر بیت ءُ اشی ءِ اثر مارا نوکیں یورپءِ ردوم، کہ نشات ثانیہ گُشگ بیت، سک باز گندگءَ کااَنت۔ اے مردُمانی کرا ہما دورءَ مزن مزنیں مردُم ہم وانگ ءَ بیت۔ ارسطو، سکندراعظمءِ اُستاد بیت۔
سیاسی بدلی
کْوَہنیں تہذیبانی دُنیاءِ ہلاسی ءِ مستریں سبب، سیاسی بدلی اَنت۔ ما دیستگ اَت کہ کوہنیں زمانگ ءَ گیشتریں تہذیب شہرانی تہا اتنت ءُ دُرستانی وتی وتی شہری ریاست اَتنت۔ پدا ما دیست کہ لہتین ءَ وتی سلطنت جوڑ کُت بلے اے سُلطنت سک مزن نہ اتنت۔ اشاں گیشتروتی ہند ءِ گونڈ گونڈیں مُلک ایرجیگ کُت اَنت۔ بلے 550 سال پیش میلادءَ، داریوش، چہ انوگیں ایران ءَ بگر تاں یونان ءِ سیمسراں روبرکتی نیمگا ایرجیگ کنت۔ رودراتکی نیمگا بلوچستانءُ ہندوستانءَ سربیت۔ اوگانستان ہم ایرجیگ بیت۔ اے ہخامنشی سلطنت گُشگ بیت۔ سندھ ءَ بگر داں یونان ءِ سیمسراں، سرکاری رہبندءُ زُبان، ڈاکءِ نظام یک بنت۔ اے اولی رند بیت کہ اینچکیں مزنیں زمینے کہ اشی ءِ تہا دُرستیں کْوَہنیں تہذیبانی زمین، ہندوستان ءِ موہنجودڑوءُ ہڑپہ، بلوچستان، عراق، سوریا، مصر ہوار بنت۔ اے دورءَ چین وتی وڑا روان کنگا اِنتءُ اندگہ دُنیا ءِ جاوراں مُتاثر بوّگ ءَ نہ اِنت۔ بلے آ دگہ کْوَہنیں تہذیبانی سرجمیں دُنیا ءِ سرکاری زُبان نوں ہخامنشیانی زُبان، زند اَوِستا اِنت۔ انوگیں زُبانزانت گُشنت کہ بلوچیءِ روتگ اوستاءَ سک اَنت۔ اے دُنیاءِ اولی جہانگیریں ریاست بیت۔
کساس سے سد سالءَ رند یونانی ریاستءِ بادشاہ سکندر چہ عیسیءَ 330 سال پیش ہخامنشی ریاستءَ سرجمیءَ گیپت۔
سکندر مزنیں جنگجوے بیت۔ ہچ جنگءَ پروش نوارت۔ اشیءِ متلب اے نہ اِنت کہ سکندرءَ درستیں جنگ باج بُرتگ اَنت۔ سکندر، مکُرانءَ ہچ جنگ باج نبارت۔ ہمے ہسابءَ ہخامنشی ہم مکُرانءِ جنگاں سک باز پروش ورنت۔ اشیءِ یک سببے وَ مکرانءِ جنگجوئیں مردم بنت، بلے چد ءُ مستریں سبب مکُران ءِ موسُمءُ جیوگرافی بیت۔ موسُم سک گرم، زمین ڈل، ریکءُ کوہ۔ راہ گَٹءُ گرءُ رُنگراہ۔ اگاں کسے مکُرانءِ ہندءَ سرپد مبیت، گڑا روچانی روچ ءِ سپراں آپ ئِے نہ رسیت۔ ہخامنشیءُ سکندرءِ لشکراں گیشتر تُنءُ بیماری کُشنت۔ چو کہ اے مکُرانءِ جیوگرافیءَ پوہ نبوتگ اَنت ءُ ادءِ نندوکیں دُرستیں اَبادیاں سکندرءِ سرا ہر دمگءَ کہ گوَزگءَ بوتہ، اُرش کُتہ۔ ہمینچو بیت کہ سکندر وتی ساہءَ رکینیتءُ ایرانءَ سر بیت۔ بلے سکندرءِ کساس چارکے لشکر، راہءَ مریتءُ ہرچی کہ زندگ بیت، یا وَ سک بیمار بیت یا سک دمبُرتہ۔ سکندرءِ جند ہم چہ ہمدا بیماری یے چنت ءُ کمو مُدتءَ رند، بابُل ءَ مریت۔
بلے چدءُ پیش سکندر ہرجاہ کہ گوزان کنت لپاشان بیت۔ سرجمیں ریاستاں بدل کنت ءُ وتی سلطنتءِ تہا ہوار کنت۔ سکندر، ایران ءِ بادشاہ بیت، مصرءِ فرعون، بابُل ءُ دگہ دُرستیں دمگانی حاکُم بیت۔ اے سکیں مزنیں بدلی یے بیت آ زمانگءَ۔
سکندرءِ سُلطنت، سکندرءِ مرگءَ رند کرُجان بیت ءُ آئیءِ کماندار وت ما وت جنگ بنت ءُ ہرکس پہ وتا ٹُکرے گیپتءُ حاکُم جوڑ بیت۔
سکندر، وتی ہمراہیءَ مزنیں تاریخدانے بارت گوں۔ اشاں سکندرءِ دُرستیں سپر یک یکءَ نبشتہ کُتہ۔ مکُرانءِ باروا مارا چہ ہمے مردُمانی نبشتہاں کْوَہنیں تاریخ مالوم بیت۔
سکندر کساس 80 نوکیں شہر جوڑ کنت۔ اشانی تہا مشہورتریں، مصرءِ تہا سکندریہ اِنت۔ آ زمانگءَ ہشتاد نوکیں شہرءِ جوڑ کنگ وت یک سکیں مزنیں تہذیبی بدلی یے بیت۔ اشیءِ متلب اش اِنت کہ کشءُ کرءِ، ءُ درآمدیں مردُماں یک جاہ بکنءُ نوکیں جاگہاں بنادین۔ پدا اے دُرستیں شہر دہ سال ءِ کسانیں مُدتے ءِ تہا جوڑ کنگ بوتگ اَنت۔ اے اولی رند بیت کہ انسانی آبادی سکیں کسانیں مدتےءِ تہا چو تیزیءَ جاگہاں آباد کنت۔ سکندرءُ دگہ جہانگیریں مردُمانی تہا اے فرق اِنت کہ سکندر، انسانی بدلیانی رفتارءَ سک باز تیزتر کنت۔ شہر، ریاست، بادشاہ، نظام، حاکُم، جنگ، ایمنی ہچ چیز وتی جاگہءَ نبیت۔ دُرست دمان دمانءَ بدل بوان بنت۔ سکندرءِ لشکرءِ تہا دُرستیں نسلانی، زُبانانی، ہندانی مردُم ہوار بنت۔ اشانی تہا گیشتر پدا وتی بُنکی ہنداں واتر نہ بنت بلکنہ نوکیں جاہاں جہمنند بنت۔
چہ سکندرءِ مرگ ءَ رند ءِ شنگتگیں جہان، گیش شنگان بیت۔ ہندوستان ءَ موریہ سلطنت ءُ سک باز رند ترا یورپ ءَ رومن ایمپائر، انسانی ردوم ءِ آپریچاں مٹ کنان بنت۔ روم، سرجمیں یورپءَ گیپت۔ مصرءُ عراق ہم ایرجیگ بنت۔ چہ عیسیءَ کساس 300 سال پیش، موریہ سُلطنت، ہندوستان ءَ لپاشان کنت ءُ چین ءِ سیمسراں سر بیت۔ رندترا، داں بلوچستان ءِ لسبیلہءَ ہم رسیت۔ ہنگلاجءِ سَراتکگیں ہندواِزم ءُ بدھاءِ بُت، موریہ زمانگءِ نشانی اَنت۔ رومن ایمپائرءِ بُن ہشت، ماں رومءَ، چہ عیسیءَ بیستءُ ہپت سال پسر ایر بیت۔ میزان میزانءَ رومن ایمپائر، سرجمیں یورپ، مصرءُ عراقءَ ایرجیگ کنت۔
کْوَہنیں تہذیبانی شوہازگءَ پیش، انسانی تاریخ مُدام ہخامنشی، سکندر یا موریہ دورءَ بُنگیج کنگ بوتہ، بلے مرچی انسانءِ جندءَ ہمینچو دیمروی کُتہ کہ سرجمیں انسانی نسل ءِ ردومءِ تاریخءَ شوہازِت کنت۔
ما کوہنیں تہذیبانی کسّہءَ چہ ہمدا آسر کنیں۔
من زاناں کہ ما سک باز چیز اَنگہ پَشت گیتکہ۔ بازیں تہذیبےءِ سرا ما تران ہم نہ کُتہ، بلے ما ہما دُرستیں تہذیب الّمیءَ تران کُتگ اَنت کہ انسانی ردومءِ سرا وتی نَکش اش ایر کُتگ اَنت۔
ماہان جان، تو ہمے کْوَہنیں تہذیبانی وڑا انسانی تاریخءِ سرا وتی نَکشاں ایرکناتئے۔
زاہد عبداللہ
ٹورنٹو، کینیڈا
دو ستمبر2017
