ماہو جان!
من سک دیر اِنت ترا کاگَد نبشتہ نہ کُتہ۔ اوَلی سوب وَ منی وتی کوتاہی اِنت، دومی، زندءِ جنجالءُ لاپءِ گم، سیمی، ءُ مستریں سَوَب اِش کہ اے بُنگپءِ سرا کہ مرچی من تو گپءَ ایں، اشیءِ سرا چہ مرچیءَ پیسر نبشتہ کنگءِ توانءُ توکل ہم نہ بوتہ۔ گوں اے بُن گپءَ، مردمءِ درہیں وجودءُ زندءِ درہیں مارشت بندوک اَنت۔ تو جیڑگائے کہ اے کُجام بُنگپ اِنت؟
ماہو جان، ما دُنیاءِ دْرُہیں ہندانی کْوَہنیں تہذیب ونت اَنتءُ سرپد بوتیں، بلے ما انگہ اے گپ نہ کُتگ کہ منیءُ تئی سرڈگار، بلوچستانءَ انسانی تہذیبءِ کسہ چون بناء بوتہ؟ باور کن، من چہ شش رندا گیش ہمے گپ بُنگیج کُتہ، بلے منا، مارشتاں انچو گُٹگیر کُتہ کہ من نبشتہ کُت نہ کُتہ۔ وتی زمین، وتی مردُم، کسانی، ءُ انوگیں دوریءِ احساس سکّ گران اِنتءُ پورا یاتانی سیاہ گواتے مردُمءَ دمتوس کنگا اِنت۔ تو زانئے کہ تاریخءِ باروا وانگ، پہمگءُ پدا تاریخءِ سرا گپ جنگءِ واستا مردُمءَ وتی مارشت یَک کِر کنگی اَنتءُ ہستیں راستیءِ جند شوہازگی اِنت۔ ہمے مارشتءَ منا داشتگ کہ من راستءَ نبشتہ کُت کناں یا نا، بلے مرچی دل ڈَڈّءُ ہمّت بالا کُتگءُ نبشتہ کنگاآں۔
کساس 50 سالءَ پیسر، دپترزانتاں بلوچستانءِ تاریخ، مُدام چہ سکندر اعظمءَ بُنگیج کُتہ۔ شاعراں چہ امیر حمزہءُ البُرز ءُ دگہ دگہ جاگہاں۔ اے گپ ہم گُشگ بوتہ کہ بلوچستانءِ مردُم چہ کدیماں خانہ بدوشی زندے گوازینگا بوتگ اَنتءُ یک جہمنندیں زندے ءِ واہند نبوتگ اَنت۔ بلے مہرگڑھ تہذیبءِ دیما آہگ اے دُرستیں گپاں دروگ کنتءُ ہمے گپ دیما کئیت کہ بلوچستانءِ انسانی تہذیبءِ رُدوم دہ ہزار سالءَ پیش بندات بوتگءُ بلوچستانءَ نیم شہری زںدگی ہما زمانگءَ بندات بوتہ کہ سرجمیں دُنیا شکاری زندے گوازینگا بوتہ۔ اے وتسریں گپ نہ اَنت، کْوَہنکدگزانتاں، گوں نوکیں دور ءِ سائنسی زانتءَ اے گپ کُتگ اَنت۔ اے گپءِ زانگءَ رند تو الّم سک گَل بئے کہ منءُ تو یک انچیں سرڈگارےءِ واہندیں کہ انسان ءَ جہمنندی ءُ شہری زندگی ءِ بُنگیج چہ ہمودا کُتہ۔ چہ سرجمیں بلوچستانءِ کْوَہنکدگانی پٹءُ پولءَ رند اے گپ دیما اتکگ کہ بلوچستانءِ چاریں کںڈاں انسانی تہذیبءِ ردوم دیستگءُ ادا بازیں کْوَہنیں تہذیب پیدا بوتگ اَنت، رُستگ اَنتءُ زوال بوتگ اَنت۔ ما، پہ وتی ارزانیءَ، بلوچستانءَ انسانی تہذیبءِ کسہءَ چار دورءِ تہا بہر کنیں؛
۔ مہر گڑھ دور
۔ میری دور
۔ ہڑپہ دور
۔ اسلامی دور
مہرانی دیار، مہرگڑھ
چہ سیویءُ ڈھاڈرءَ کمو کلومیٹر دور، بلوچستانءِ کْوَہنتریں ڈَمب ہست اَنت۔ اجیبیں گپے، مئے تاریخءُ مئے کْوَہنیں لبزانکءِ کْوَہنتریں گپ گوں سیویءُ ڈھاڈرءَ ہمگرنچ اَنت۔ مہرگڑھ ہمدا اِنت۔ ہانی شے مُریدءِ شئیرانی زمین ہم ہمیش اَنت۔ دگے ہم گپے۔ بلوچ تاریخدان بلوچ سیاسی ریاستءِ بُنگیجءَ ہم چہ ہمے سیویءُ ڈھاڈرءَ کننت۔ اینچو چیدگءِ ہمگرنچی بے مانا الم نہ اِنت بلے حادثہ ہم بوت کنت۔ ہیر، ما نو وتی گپاں گوں ہما کْوَہنکدگاں کنیں، کہ منتگیں راستی ہمیش اَنت۔
سال 1973 ءَ مہرگڑھ ءِ تہذیب درگیجگ بیت۔ پدا 1974 ءَ جیں فرانکوئیس جیرج ءُ رچرڈ ایچ میٹرو ہمے درگیجنت کہ مہرگڑھ ءِ تہذیب دہ ہزار سال کْوَہن اِنت بزاں مہرگڑھ ءَ انسانی تہذیبءِ ردوم چہ میلادءَ کساس8000 سالءَ پیسر بوتہ۔ اے چہ عراق، مصر، ہندوستانءُ چینءَ سک باز کْوَہن تر اِنت۔
مہرگڑھءِ مردُم یک جہمنندیں زندےءِ واہُند بوتگ اَنت۔ کِشتءُ کِشار کنوک بوتگ اَنت۔ مچءِ کِشگ چہ مہرگڑھءَ بُنگیج بوتہ۔ دالانی نشانی ہم رسِتگ اَنت۔ برنج، گلہءُ جئو اِش ہم کِشتہ۔ جانورانی رامہ کنگءُ لوگءِ دیما دارگ چہ ہمدا بندات بوتہ۔
مہرگڑھ ءِ زند نیم شہری زندگی یے بوتہ۔ مردُم، ہاکءُ گِلءِ بانانی تہا بوتگ اَنت۔ تاں مرچیءَ ہم بلوچستانءَ گیشتریں مردُم گَل ءِ لوگانی تہا اَنت۔
مہرگڑھءَ نبشتگیں چیز ہچ دست نکپتہ۔ گیشتر گُمان ہمیش انت کہ مہرگڑھءِ مردُم نبشتہءَ بلد نبوتگ اَنت یا آ وہدا زندگی انچو پیچیدہ نبوتگ کہ انسانءَ را ہبر کنگا ابید ہم سمبولءُ نشان پکار ببیت۔ بلے دگہ گپے ہم ہست انت کہ بلوچستانءَ، چہ درستیں تہذیباں ہچ نبشتگیں چیز دست نکپتہ۔ اے کْوَہنیں تہذیبانی زمینءَ انوگیں جہمنندیں راج، بلوچءَ ہم انگتہ نبشتہ رہبند نیست۔
بلے مہرگڑھءِ مردُم بت جوڑ کنگءِ علمءَ الم بلد بوتگ اَنت۔ مہرگڑھءِ بُت، انسانیءُ جانورانی بت اَنت۔ انسانی بُت، جنین آدمی بُت اَنت کہ گیدی مات (مادرگیتی)ءِ نام ئِے پر اِنت۔ چہ گیدی ماتءَ اے زانگ بیت کہ مہرگڑھءِ مردُماں وتی زمین سک دوست بوتہ۔ پمیشا زمین ئِے عبادت کُتہ۔ چوناہیءَ گپے زانئے؟۔ اے زمینءَ یک سکّیں اجبیں تاکتے مان اِنت۔ اے وتی ہر دورءِ مردُماں سک دوست بوتہ۔ مرچی ہم بلوچاں سک دوست اِنت۔ بلوچءِ سرجمیں شاعری، زمینءُ جنینءِ سرا اِنت۔ جنین، زندگیءِ علامت بوتہ۔ جنینءَ چُک پیدا کُتہ۔ انسانی ردوم دیما بُرتہ۔ زمینءَ ورگ پیدا کُتہ۔ ما انچو پیسرا گُشتگ اَت کہ مہرگڑھ یک کشتءُ کشاری چاگردے بوتہ۔ پمیشا زمینءَ مات گُشگ بوتہءُ ہمے واستا زمینءِ علامت جنین بوتہ۔
مہرگڑھءِ چاگردی سروک جنین بوتگ انت۔ بزاں لوگءِ مستر مات بوتگ اَنت۔ ما وتی گوستگیں نمدیانی تہا اے ہم گُشتگ اَت کہ شکاری دورءَ جنیں آدم ہاندانی مستر بوتگ اَنت چو کہ پت مُدامی شکارءَ درکپتہ، پمیشا ہاندان پہازوک مات بوتگ اَنت۔ مہرگڑھءِ تہذیب، چہ انسانانی اولی تہذیباں یکے پمیشا انگہ ماتءِ تاکت ہاندانءِ سرا گیش بوتہ۔ بلے انسانءِ جہمنندی زند ہمنچو کہ کْوَہن تر بوان بیتءُ کشتءُ کار ردوم گِران کنت، ہاندانءُ لوگءِ سرا مردیں آدمءِ زور گیش بوان بیت۔ چہ گیدی ماتءَ اے ہم زاہر بیت کہ مہرگڑھءِ مردُم چہ مزہبءَ ہم آشنا بوتگ اَنت۔
بنداتءَ، مہرگڑھءِ مردُماں جانور، رامہ کتگءُ لوگی دیمی جانورکُتگ اَنت۔ اشاں گوک، پس، پِشی، کُچک، مُرگءُ دگہ بازیں جناور، لوگءِ دیما داشتہ۔
مہرگڑھءَ یک ورگ امبارءِ جاگہے ہم دراتکہ کہ 7000 سال کْوَہن اِنت۔ امبارءِ تہا بازیں قسمءِ گلّہ، جئوءُ کرپاسءِ توم ہم دراتکہ۔ پیسرا زانتکاراں گُشتہ کہ کرپاسءِ کِشَگ چہ ہندوستانءُ سندھءِ کْوَہنیں تہذیباں، چہ میلادءَ 2400 پیسر بندات کُتہ بلے چہ مہرگڑھءِ امبارءِ توماں زاہر بیت کہ کرپاسءِ کِشَگ، پیسرا، مہرگڑھءَ بُنگیج بوتہ۔
تاں 4500 پیش چہ عیسیءَ، مہرگڑھءِ آبادی سک مزن بیتءُ باز دیمروی کنت۔ مہرگڑھءِ زمینءِ پراہی 70 ہیکڑ بیتءُ آبادی زرباری نیمگا تالان بوان بیت۔ مہرگڑھ، صنعتی ہسابءَ ہم باز دیمروی کنت۔ ہمے زمانگءَ مہرگڑھءَ بازیں ازبابءُ سلاہ بگر تا رزانءُ کُمباریءُ دگے بازیں چیزانی کارخانہ بوتگ۔ چہ سنگءَ بازیں چیز جوڑ کنگ بوتہ۔
مہرگڑھءَ بازیں کبرستان ہم ہست بوتہ۔ مہرگڑھءِ مرُماں وتی مُردگ کَل کُتگ اَنت۔ مردَگانی ہمراہیءَ، مہرگڑھءِ مردُماں وردنی سامانءُ پسءُ دگہ جناور ہم کبرانی تہا مان کُتگ اَنت۔ یک کبرےءِ تہا جنین آدمےءِ ہڈانی پجّیءَ پنچ پس کل کنگ بوتگ گوں۔ دیما، ما اے دودءَ میری کلات کیچءِ تہا ہم گندیں۔ اے کبرانی تہا سامان مان کنگءِ رسم مہرگڑھءُ میری کلاتءِ تہذیبانی نیامءَ مزنیں کڑی یے بوت کنت یا چو بگش کہ ہمے دودءِ ہزاراں سالءَ برجمیءَ زاہر کنت۔
چہ انسانی تہذیبءِ بُنگیج کنوکیں تہذیباں یکے، مہرگڑھ، چونءُ کدی ہلاس بوتہ، کس نزانت۔ بلے انچو زانگ بیت کہ تاں کساس چہ مسیحءَ 2500 سالءَ پیش، مہرگڑھ ہست بوتہ۔ اے زمانگءَ آئیءِ، گوں بلوچستانءِ تہا ہستیں دگہ بازیں نوکیںءُ کْوَہنیں تہذیباں یک نہ یک وڑےءَ رابطہے بوتہ۔ مہرگڑھءِ کَشءُ گوراں بازیں آبادی یےءَ گورجتہ بوتہ۔ کوہٹہءِ درگیتکگیں دمب کساس چہ 7000 سالءَ گیش کْوَہن اَنتءُ زانتکار اشاں مہرگڑھ تہذیبءِ شاہڑ گُشنت۔ چو کہ کوہٹہءَ انسانی آبادی ہما اِنت کہ اَست اِنت کہ اَست اِنت، ہجبر ہلاس نہ بوتہ۔ باز مردُم ہمے گُشیت کہ اے مردُمانی روتگ چہ مہرگڑھءَ درگیجگ بنت۔ اے نگیشِتگیں گپ وتی جاگہءَ ، بلے مہرگڑھءِ مردُماں اے دگہ مردُم تہذیبءِ رہبند گُشتگ اَنت گوں کہ آ زمانگءَ شکاری زند گوازینگا بوتگ اَنت۔ کشتءُ کشاری سوج داتگ اَنت، کُمباری یا کوزہ گری گشتگ اَنت گوں۔ اے مردُم وہدے لڈتگءُ دگہ جاگہاں شُتگءُ نشتگ اَنت یا کاروبارءَ دورءُ دراج شُتگ اَنت، اشاں وتی ازباب، دودءُ ربیدگ، وہمءُ گُمان، نندگءُ پاد آہگ، بود ءُ زانت ہم وتی ہمراہیءَ بُرتگ اَنت گوںءُ الم دگہ بازیں تہذیبانی ردومءَ کُمک کُتہ۔ ہمے وڑا مہرگڑھ تالان بوآن بوتگءُ سرجمیں بلوچستانءُ وتی ہمساہگیں ڈیھ وتی رنگءَ گوناپینتگ اَنت۔ ءُ دگہ گپے ہم بوتہ کہ مہرگڑھ، وتی ہزاراں سالانی سفرءَ یک ڈول نبوتہ۔ بدل بوان بوتہ۔ نوک بوان بوتہ یا کْوَہن بوان بوتہ۔ بلے اے زمانگءَ چہ مہرگڑھءَ سداں کلومیٹر دور، بلوچستانءَ یک سکیں مزنیں تہذیبےءَ، کیچءَ سر چست کُتہ۔
میری دور
منءُ تئی ابّا کیچءَ رُستگءُ مزن بوتگیں۔ مئے لوگ کیچ کورءِ لمبءَ بوتگ اَنت۔ کیچ کورءِ لمبءَ نشتگ اِت گڑا دور یک سکیں مزنیں ڈُرتگیں کلاتے گندگ بوتہ۔ کسانیءَ مارا گُشگ بوتہ کہ میریءِ اے کلات پنوںءِ کلات بوتہ۔ گیدی ماتءِ زمینءَ سک باز گیدی کسہ ہست۔ چہ ہمے گیدی کسہاں یکے سسی پنوںءِ عشقءِ کسہ اِنت۔ گُشنت کہ پنوں ہمے کلاتءِ واہُند بوتہ۔ اے کسہءَ چے دروگءُ چے راست، بلے میریءَ کیچ مُدامی زندگ کُتہ۔
مکرانءَ کْوَہنکدگانی پٹّگ چہ انگریزانی دورءَ بندات بوتہ۔ میجر موکلرءَ ہم لہتیں پٹءُ پول کُتہ۔ 1960 ءِ زمانگءَ امریکی کْوَہنکدگزانت جورج ڈیلز، زِرباری مکرانءَ بازیں پٹءُ پولے کنت۔ بلے نوکتریںءُ جوانتریں پٹءُ پول، اے دمگاں رولینڈ بَسینولءِ سربراہیءَ، چہ فرانسی سرکارءِ نیمگا کنگ بوتہ۔ بسینوالءِ ٹیمءَ 1987 چہ میری کلاتءُ شاہی تُمپءِ ڈمبانی پٹءُ پولءَ کار بندات کُتہ۔ اشانی ردءَ میری کلات، شش ہزار سال کوَہن اِنت۔ شاہی تُمپءِ ڈمب، کساس پنچ ہزار سال کوہن اَنت۔ اشیءِ متلب اِنت کہ کیچءِ تہذیب، چہ مہرگڑھءِ تہذیبءِ بُنگیج بوگءَ کساس پنچ ہزارسالءَ رند بُنگیج بوتہ۔
چہ کیچءَ دست کپتگیں ازبابانی چکاسگءَ رند، فرانسی ٹیم اے ازباباں سے دورءِ تہا بہر کنت؛
۱۔ پیش چہ ہڑپہ دور
۲۔ ہڑپہ دور
۳۔ اسلامءِ بُنگیجی دور
۱۔ پیش چہ ہڑپہ دور:
اے زمانگ چار ہزار سال پیش چہ میلادءَ بُنگیج بیتءُ سے ہزار سال پیش میلادءَ ہلاس بیت۔ بزاں اے دورءِ میاد یک ہزار سال اِنت۔ بَسینوالءِ رِدءَ، اے زمانگءِ دستکپتگیں ازباب مقامی اَنت۔ بزاں اے کیچءِ جہمنندیں عظیمیں انساناں وت جوڑ کُتگ اَنت۔ اے دور چہ سندھءُ ہند تہذیبءَ کساس ہزارسالءَ گیش کْوَہنتر اِنت۔ اے عراقءُ مصرءِ تہذیبانی ہمسرو اِنت۔ بلے اے وترودیں تہذیبے بوتہ۔
اے دورءِ میریءُ شاہی تُمپءَ دستکپتگیں رزان، پیالہ، لوہیگ، چمچہ، وردن امبار کنگءِ دَرپ، چہ گِلءُ ہاکءَ جوڑ کنگ بوتگ اَنت۔ اے سامان سُہرءُ سیاہیں رنگئیگ اَنت۔ چہ اے ساماناں زاہر بیت کہ اے مردُم رزان سازیءُ کُمباریءَ بلد بوتگ اَنت۔ اشاں رنگ سازی ہم زانتگ کہ رزان گوں رنگءَ گوناپ کُتگ اَنت۔
بسینوالءِ فرانسی ٹیمءَ را شاہی تُمپءَ، چہ سادءَ گوپتگیں یک دامے ہم رستگ کہ کساس چار ہزار پیش میلادءِ زمانگئیگ اِنت۔ اے دام چو کہ سُتکگ ءُ بوچ بوتہ، پمیشا اشاں فرانسءَ بُرتگءُ دگہ زانتکارانی ہمراہیءَ لیبارٹریءَ ٹپاستگ۔ اشانی ردءَ، کیچءِ مردُم ہما زمانگءَ ہم پِیشءِ سامانانی گوپگءَ بلد بوتگ اَنت۔ دیمترا اے ہم گوشنت کہ میریءُ شاہی تُمپءَ چہ پیشءَ گوپتگیں دگہ بازیں سامانے کبرانی تہا دست کپتہ۔ فرانسی زانتکار گُشنت کہ کیچءِ مردُمانی گوں زرباری بندنی مردُماں سیادیءُ رابطہ جوانیں رنگےءَ بوتگءُ اشی ءِ مستریں ثبوت ہمے دام اِنت۔ ہمے زمانگءَ بارانیءُ گورانی تہا بازیں ماہیگی ہڈ دست کپتہ۔
شاہی تُمپءِ درکپتگیں بازیں کبرے ہم ہمے دورئیگ اِنت۔ اے دورءَ اجتماعی کبرانی تہا کَبر کنگءِ دود ہم کیچءَ گندگ بیت۔ شاہی تُمپءَ یک کبرےءِ تہا یک مزن اُمریں مردمےءُ یک کسانیں چُکے مان بوتہ۔ مزن اُمریں مردُمءِ کونڈ ءُ سر، زمینءَ انچو ایر کُتگ اَنت کہ پورا پُگُلءِ دابءَ اِنت۔ کسانیں چُک، مزن اُمریں مردُمءِ کونڈانی تہا اِنت۔ اے کبرانی تہا وردن، بازیں ازبابےءِ کیمتیءُ نیم کیمتی تلاہ ہم دست کپتہ۔ بلے لہتیں کبرءِ تہا گیشءُ لہتینءِ تہا کمتر ازبابانی ہست بوگ، ہمے شاہدیءَ دنت کہ آ زمانگءَ کیچءِ کلچر کلاس سسٹمءِ سرا بوتہ۔ لہتیں سیرتر بوتہءُ لہتیں وارتر بوتہ۔
میری کلاتءِ چاگرد کشتءُ کشاریءِ سرا برجم بوتہ۔ کَہنءُ کورجوءِ ہچ نشان درگیجگ نبوتہ، پمیشا زانتکار گُشنت کہ کیچ کورءَ کہ وہدے ہار کُتہ گڑا اے مردُماں زمین کشتگ اَنت۔ اے مردُماں برنج، گلہءُ مَچ کِشتہ۔ اے ہما زمانگ اِنت کہ عراقءِ تہا ہم یک کشتءُ کشاری کنوکیں تہذیبےءَ سر چست کُتہ۔ اے ہما زمانگ انت کہ انسانءَ شکاری زند لہتیں دمگاں لہتیں سال بیت کہ یلہ کُتگ۔ مہرگڑھءِ مردُماں سک پیسرا کشتءُ کشاری کُتہ بلے کشءُ کرءُ دگہ دُنیا انگہ چہ کشءُ کِشاریءَ نابلد بوتہ۔ اے گپ المی اِنت کہ میریءَ، چہ مہرگڑھءِ مردُماں کشتءُ کشاری در بُرتگ پرچہ کہ مہرگڑھ اے زمانگءَ انگہ است بوتگءُ سک شاہگان بوگءَ بوتہ۔ ہندوستان، چہ میریءَ انگہ یک ہزار سال رند کشتءُ کشاریءِ تہذیبےءِ واہُند بیت کہ ہڑپّہ تہذیب گُشگ بیت۔ ہڑپہ تہذیب وتی کُشءُ کرءِ دُرستیں تہذیبانی سرا اثر کنت۔
بلوچستان، ہڑپہ دورءَ
ما ہندوستان باروا وتی گوستگیں نمدیانی تہا گپ جتگ اَت۔ ما دیستگ اَت کہ انوگیں پنجاپءُ سندھءَ کساس چہ عیسیءَ 3300 سال پیش بگر داں 1800 پیش میلادءَ ہندوستانءِ تہا یک مزنیں تہذیبے بوتہ کہ آئیءَ ہڑپہ تہذیب ہم گُشنت۔ چو کہ گیشتر پٹءُ پولکارانی مُدام جُہد بوتہ کہ بلوچستانءِ تہذیبانی وڑے نہ وڑے سیادی یے گوں ہندوستانءِ تہذیباں دربگیجنت پمیشا اشاں دور ہم اَنچو گیشینتگ اَنت۔ مہرگڑھءُ میری دورءِ ہچ وڑیں سادی یے گوں ہڑپہ دورءَ درگیجگ نبیت کہ اے چہ ہڑپہءَ باز کْوَہنتر اَنت۔ چو کہ ہڑپہ دورءَ بلوچستانءِ کُنڈ کُنڈءَ انچیں ازباب ہم درکپتگ کہ سرجمیءَ ہڑپہ رنگءَ بوتگ اَنت یا کہ چہ ہڑپہءَ آرگ بوتگ اَنت پمیشا زانتکاراں اے دورءَرا ہم ہڑپہ دور گُشتہ۔ اشیءِ اے متلب نہ اِنت کہ ہڑپہءِ مردُماں بلوچستان گپتگءُ ہمدا لڈءُ بار کُتہ۔ بلکنہ اے زمانگءَ بلوچستانءِ تہذیبانی سرا ہڑپہ تہذیبءِ وڑے نہ وڑے اثر بوتگ۔
میری کلات
اے زمانگءَ میری کلات شاہگان بوان بیتءُ آبادی رودراتکءِ نیمگا بندان کنت۔ میری کلاتءِ روبرکتی نیمگا دست کپتگیں ازباب اولی دور بزاں میری دورئیگ اَنت۔ رودراتکی نیمگا دراتکگیں گلءِ رزان سُہریں رنگ ئیگ اَنت۔ اشانی سرا گوں سیاہیں رنگءَ نقاشی ہم کنگ بوتہ۔ اشانی سرا جومیٹریءِ بازیں شکلے ہم جوڑ کنگ بوتہ۔ چہ رزاناں ابید، ہاکءِ لیبوءُ منگلیک ہم دست کپتہ۔ ہڑپہ دورءِ گڈسرا آسنءِ ازباب ہم دست کپتہ۔ اے ہمے زاہر کنت کہ میریءِ مردُم آسنکاریءَ ہم زانتکار بوتگ اَنت۔
اے دورءَ میریءِ مردُمانی گون بلوچستانءِ اے دگیں تہذیباں ہم جوانیں رابطہءَ ابید، ہندوستان، عراق، مصرءُ ایرانءِ مردُمانی گوما کاروبار ہم بوتہ۔ کاروبار گیشتر نیم کیمتی سنگانی سرا بوتگ کہ چہ مکرانءِ دمگاں پہ بہاءَ عراقءَ برگ بوتگ اَنت۔
میری کلات ماں مکرانءَ، اسلامی دورءِ بُنگیجءَ ہم اَست ءُ آباد بوتہ۔ اے دورءِ گیشتریں دستکپتیں سامانانی سرا اسلامی دورءِ اثر گندگ بیت۔ اسلام، ششُمی سدیءَ عربستانءَ تالان بیت۔ چو کہ مکُرانءِ زرباری سیمر گوں عربستانءَ بندوک اَنت پمیشا عربانی، وتی زوراکیءِ زمانگءَ مکُرانءِ ایرجیگ کنگ، ابکّہ بوّگی گپے نہ اِنت۔
بالاکوٹ دودمان
انوگیں لسبیلہءِ ہندءَ سونمیانی بندر، گوریچانی روبرکتءَ اِنت۔ وندر کور، ہمدا سونمیانی بندرءِ تہا کپیتءُ بلوچستانءِ نیلیں زِرءَ ہوار بیت۔ ہڑپہ دورءَ ادا یک سکیں مزنیں انسانی آبادی یے بوتہ۔ اشیءِ پٹءُ پول، چہ یونیورسٹی آف کیلیفورنیاءِ نیمگا شاہزانتیں پٹءُ پولکار، جورج ڈیلزءَ کُتہ۔ ڈیلزءِ پولکاریءِ رِدءَ بالاکوٹ دودمان، چہ ہڑپہءَ کمو پیش بندات بوتہ بلے رندترا چہ ہڑپہ تہذیبءَ سک باز اثرمند بوتہ۔ یک سببے وَ اش اِنت کہ سندھءُ ہندءِ سیمسر چہ ہمے ہنداں گوں بلوچستانءَ دوچار کپنت۔
چہ ہڑپہ دورءَ دست کپتگیں ازباب، کساس سے ہزار سال پیش میلادئیگ اَنت، بزاں چہ عیسیءَ سے ہزار سال کوَہن تِر اَنتءُ انوں پنچ ہزار سال۔ اشانی چہرگ گوں ہندوستانءِ کوَہن تریں تہذیبی جاگہ آمری ئیگاں سک یک اَنت۔
بالاکوٹ کلچرءِ دارومدار، چہ کشتءُ کشاریءَ گیش، ماہیگیریءُ زرءِ سرا بوتہ۔ چو کہ دریاءِ کشءُ کرّاں نشتگ اَنت، زند ہم گوں دریاءَ بندوک بوتہ۔ چہ اشیءَ پیش، مہرگڑھ، انجیرہ، شالکوٹءُ میری کلاتءِ مُردمانی زندگی، زمینءُ کشتءُ کشاریءِ سرا تِکّہ بوتہ۔ پمیشا، آ مردُماں گیدی ماتءِ بُت جوڑ کُتگءُ ماتیں گُلزمینءِ عبادت کُتہ بلے بالاکوٹءَ گیدی ماتءِ ہچ وڑیں بُت دست نہ کپتہ۔ بالاکوٹءِ مردُماں ماہیگانی ہڈانی ازباب جوڑ کُتگءُ کُچکءِ ہار گورا کُتہ۔ زِر، زندگی بوتگ۔
ہڑپہ دورءَ بالاکوٹ سک باز دیمروی کنت۔ اے مردُماں گلءِ لوگانی تہا زندگی کُتہ۔ گٹر لائن، گوں تاپتگیں اشتاں بستگ اَنت۔ چہ تاپتگیں اِشتءَ بستگیں یک پَلُّک (دیمشود، باتھروم) ہم دراتکہ۔ دمک ہم گوں تاپتگیں اِشتاں پکّا کَنگ بوتگ اَنت۔ ما دیستگ اَت کہ ہندوستانءَ مُوہنجودڑوءُ ہڑپہءَ ہم پہ گٹر لائن، لوگءُ دمکانی بندگءَ تاپتگیں اِشت کارمرز بوتہ۔ بلوچستانءَ نہ کہ مہرگڑھءَ ما لوگ، پلُّک، دمک، سیوریج سسٹُمءِ بندگءَ تاپتگیں اشت دیست، نہ میری کلاتءَ، پمیشا زانتکار، بالاکوٹءَ گوں ہڑپہ دودمانءَ بندوک کننت۔ ادا دستکپتیں مُہر ہم ہما اَنت کہ ہڑپہءَ دست کَپتگ اَنت۔
بالاکوٹ دودمانءِ گُڈی دستکپتگیں نشانی بلوچستانءَ اسلامی دورءِ بندات ئیگ اَنت۔ اشیءِ متلب اِنت کہ چہ عیسیءَ کساس دگے ہزار سال رند بالاکوٹ ہست بوتہ۔ ہڑپہ، چہ عیسیءَ کساس ہژدہ سد سال ساری ہلاس بیت۔
سُتکگیں ڈور ءُ سُتکگیں کوہ ءُ بمپور
میری کلات ءَ ابید مَکران ءَ ہڑپہ دور ءِ دگیں لہتیں ڈمب در اتکگ۔ زانتکاراں اش دُرستانی سیادی گوں ہڑپہ تہذیب ءَ بندوک کُتگ۔
سُتکگیں کوہ چہ گوادرءِ دریاءَ 30 کلومیٹر دور اِنت۔ اے یک چارکُنڈیں کلاتے بوتگ کہ یک کسانُکیں کوہےءِ سرا بندگ بوتہ۔ اے کلات، کساس دوہزار یا دوہزار پنچ سد سال کْوَہن اِنت۔ گُشنت کہ اے کلاتءِ مستریں مکسد، دریائی راہانی چارءُ دلگوش کنگ بوتہ۔ اے یک لشکری نندجاہے بوتہ۔ سُتکگیں کوہءِ مردُماں، چہ سنگءَ کارچءُ چاکو جوڑ کُتہ۔ سک باز تیر ہم دست کپتہ۔ لشکرے مچانءِ ہم کلات ءِ توکا بوتہ۔ کلاتءِ چپءُ چاگردءَ مزنیں، برُزیں دیوالے بوتہ۔
سُتکگیں ڈورءِ مردُماں وتی مُردَگ کل نہ کُتگ اَنت، سوتکگ اَنت۔ بلوچستانءَ دگے ہچ جاگہءَ مُردگانی بُن دئیگءِ رسمءِ نشانی دست نہ کپتہ۔ پمیشا زانتکار گُشنت بوت کَنت کہ اے کلات سندھءُ ہڑپہءِ مردُماں بستگ کہ وتی دریائی راہانی ہپازتءَ بکننت۔ چو کہ اے کلاتءِ چاریں کُنڈ، پُرانی تہا بار بوتہ، پمیشا زانتکاراں گُشتگ کہ اے کلات بُن دئیگ بوتہ۔ پمیشا اشی نام سُتکگیں ڈور اِنت۔
سُتکگیں کوہ، چہ پسنیءَ 9 میلءِ دوریءَ، تلارءِ نزیکءُ گورا اِنت۔ ادا ہم کوہءِ سرا کلاتے بندگ بوتگءُ کساس یکیں زمانگءِ کلات اَنت، بزاں کہ دوہزارپنچ سد سال کوَہن اَنت۔ اے کلاتءِ مکسد ہم دریائی راہانی پہازگ بوتہ۔ اے ہم بُن گپتگءُ ہلاس بوتہ۔ اے دوئینانی بُنگرگءِ زمانگ یک اَنت۔ ہمے وڑا اشانی بندگءِ زمانگ ہم یک اِنت۔ گُمان گیشتر اے کنگ بیت کہ سُتکگیں ڈورءُ سُتکگیں کوہ، لشکری اُرشاں بُن دئیگ بوتگ اَنت۔
بمپور، ایرانی مکُرانءَ اِنتءُ شاہِ ایرانءِ زمانگءَ اشانی پٹءُ پول کنگ بوتہ۔ بمپورءِ ڈمب ہم سے ہزارءُ سے ہزار سال نیم کْوَہن اَنت۔
چہ اشاں ابید کِلیءُ میہیءَ ہم کوَہنیں ڈمب ہست اَنت کہ ہڑپہ دورئیگ اَنت۔ اے کولواہءُ آورانءِ ہندءَ اَنت۔ کلیءُ میہیءِ دودمان، میری کلاتءُ بالاکوٹءِ میانءَ جوانیں رابطہ جوڑ کُتہ۔ چہ ادا دست کپتگیں بازیں ازباب، میری کلاتءِ دستکپتگیں ازبابانی چہرگءَ جننتءُ بازیں ہما اَنت کہ بالاکوٹءَ دست کپتگ اَنت۔
بلوچستانءِ کُنڈ کُنڈءَ ڈمب است کہ سک کوَہن اَنت۔ چہ اشاں لہتیں بوت کنت کہ چہ میری کلاتءَ کْوَہنتر بہ بنت یا ہمسرو بہ بنت یا کہ ہڑپہ دورءِ، بلے بلوچستاں سک کْوَہن اِنت۔ بلوچستانءِ بازیں دمگءَ زندگی انگہ کساس ہما رنگءَ اِنت کہ مہرگڑھءُ میری کلاتءَ بوتہ۔ کوہی میتگ انگہ زمانہ کدیمءِ ردءَ زندگ اَنت۔ گلءِ لوگ انگہ است اَنت۔ کُمبءُ مشک انگہ زندگیءِ بہر اَنت۔ زندگی بازیں جاگہءَ انگہ کورءِ ہار کنگءِ سرا اِنت۔ بلے بازیں میتگے گوں انسانی تہذیبءِ ترقیءَ ہمگرنچ اِنت۔ موبائل، بجلی، ٹیلویژن، جہازءُ بس، انسانی زندگیءِ بہر اَنت۔ انٹرنیٹءَ بلوچستان، گوں دُنیاءِ ہرکُنڈءَ ہمگرنچ کُتہ۔ بلے اے انسانی ردومءِ سپر کساس یازدہ ہزار سال کوَہن اِنت۔
ما اسلامی دورءِ بلوچستانءَ وتی دگہ نمدیانی تہا چاریں بلے چہ اشیءَ پیسر، مارا سکندر، چندرگُپت موریا، ایرانی ساسانی ہخامنشی دورءُ یونانی فلسفہءِ باروا انگہ چاءُ پیسر، وتی نمدیانی تہا گپ کنگی اِنتءُ ہمیشانی زمانگءِ بلوچستان ہم وانگی اِنت۔ بلے پیسرا مارا بلوچستانءِ کْوَہنیں مردُمانی سرا یک بُنکی سوالےءِ جواب شوہازگی اِنت۔
بلوچستان ءِ کہُنیں مردُم
ہر وہدا کہ بلوچستانءِ کْوَہنیں تہذیبانی سرا گپ بیت گڑا اے سوال الم کنگ بیت کہ آیا اے کْوَہنیں مردُم بلوچ بوتگ اَنت یا اے تہذیب بلوچ قومءِ تہذیب بوتگ اَنت۔ منی، اے سوالءِ جواب اش اِنت کہ سوالءِ جند غلط اِنت۔ بلوچ یک قومے۔ انسانی تاریخءِ تہا قومیتءِ لیکہ سک نوک اِنت۔ تاریخءِ تہا قومءِ لیکہءِ جندءَ کساس شش سد سال بیت۔ قومءُ قومی ریاست ہر دو، گوں یورپءَ نوکیں دورءِ تاریخءَ بندوک اَنت۔ چدءُ پیش قومیتءِ وجود نبوتہ۔ اگاں بوتگ گڑا آئیءِ رنگ اے بنوتگ کہ انوگ اِنت۔ قوم یک لیکہے۔ قومانی وجود نسلی بُنیادءَ نہ اِنت بلکنہ وہدے یک جاگہ نندوکیں مردُم وتا یک زمین، یک تاریخءُ لہتیں دگہ انچیں مُچ یاتانی بندوک بکننت کہ آ دگہ زمینانی سرا نندوکیں مردُمانی مبنت۔ بلوچ قومیتءِ لیکہ ہمے وڑا پنچ سد سالءَ گیش نہ انت۔ اے تہذیب کساس دہ ہزار سالءَ بگر داں یک ہزار سال پیسرا بوتگ اَنت۔ اے دہ ہزار سالءِ سپرءِ تہا انسانءَ سک باز لیکہ مٹ کُتہ۔ سک باز جہلیءُ بُرزی دیستہ۔ پمیشا اے سوال کہ دہ ہزار سال پیسرا اے زمینءِ سرا نندوکیں مردُم بلوچ بوتگ اَنت، جُست کنگ انچو غلط اِنت کہ انچو اے جُست کنگ کہ شش ہزار سال پیش عراقءَ نندوکیں مردُم عرب بوتگ اَنت یا نا؟ ہاں البتہ اے گپ سہی اِنت کہ اے زمینءِ سرا اولی رندا کہ قومے نشتگ، آ بلوچ اِنت پرچہ کہ چدءُ پیشءِ، اِدا نندوکیں مردُمانی لیکہ قومیتءِ سرا الم نبوتہ۔
بلوچستانءِ ہر دمگءَ کوَہنیں آبادیانی در آہگءَ اے گپ ہم غلط کُتگ کہ ادا نندوکیں مردُم خانہ بدوش بوتگ اَنت۔ اے گپ ہم غلط اِنت کہ پیسرا اے زمین ہالیگ بوتگءُ یک مزنیں ٹولی یےءَ کساس ہزار سال پیسرا مزنیں کچےءَ سوریاءُ عراق یا امیر حمزہءِ چُکءُ نُماسگاں اتکہ آباد کُتہ۔ ما نگُشیں کہ لڈءُ بار نبوتہ، بلے اے کسّہ الم دروگ اَنت کہ ادا بلوچءَ لڈءُ بار کُتہ اتکہءُ جہہ منند بوتگءُ پیسرا کس نبوتہ۔ اے سرزمین انسانی تہذیبءِ بُنگیجءَ بگر داں روچء مرچی ہمنچک چہ انسانءَ آباد بوتگ کہ مرچی اِنت۔ اشیءِ مستریں مانزمان بلوچستانءِ کُنڈ کُنڈءَ انسانی تہذیبانی درکپتگیں نشانی اَنت۔ چوناہیءَ ہم لڈءُ بارءُ قومانی آبادکاریءِ تھیوریءَ انوگیں زمانگءِ زانتکار مزنیں پندلے لیکنت۔ آ گُشنت کہ اے کالونیل زمانگءِ مردُماں دگہ قومانی ایرجیگ کنگءِ واستا سازتہ۔ بلوچستانءِ انوگیں آبادیءِ مزنیں کچے المءَ ہمے کْوَہنیں مردُمانی چُکءُ نُماسگ اَنت کہ کْوَہنیں تہذیبانی بُن اِشت اش ایر کُتہ۔ دگہ مزنیں کچےءَ الّمءَ لڈءُ بار کُتہ ہمدا اتکہ جہمنند بوتہ۔ اے گپ ہم است اِنت کہ مردُم بہ بنت، ازباب بہ بنت، یا آہانی لیکہ بہ بنت، یک جاگہءِ بندوک نہ بنت۔ بازینے لڈّءُ بار کنت، دگرانی گوما ہوار بیت، رنگ مٹان کنت۔ ہما کہ اوشتوک بیت، زندگ نہ بیت۔ بلوچستان ہچبراوشتوک نبوتہ، پمیشا ہما انت کہ انگہ است اِنت۔
ماہو، تو چو بلوچستانءِ وڑا دائم ہست باتئے۔
- Mehrgarh Neolithic, Jean Francois Jarrige
- George F. Dales, Exploration on the Makran Coasts, Pakistan, A search for Paradise
- Roland Besenval (2000) New Data for the Chronology of the Protohistory of Kech-Makran (Pakistan), from Miri Qalat 1996 and Shahi Tump 1997 field season South Asian Archaeology Taddei, M. and De Marco G. eds. Rome, Istituto Italiano Per L Africa E L Oriente
- Besenval R. and Marquis P. (1991) Excavation in Miri Qalat (Pakistani Makan), Results of the field season (1990) South Asian Archaeology 1991. Gail A.J. , and Mevissen G. J. R. eds. Franz Steiner Verlag Stuttgart.
5.حمید بلوچ، مکران، عہد قدیم سے عہد جدید تک
6۔ فاروق بلوچ، بلوچستان کے تہذیبی نقوش
https://www.dawn.com/news/755043
https://www.dawn.com/news/1244530
http://www.academia.edu/16070802/Protohistoric_Net_from_Shahi_Tump_Kech_Makran_
